Anayasal Açıdan Vergi Teşvikleri

Yıl 2022, Cilt: 80 Sayı: 1, 213 - 267, 02.01.2022

Ömer Faruk Bayrakçı

https://doi.org/10.30915/abd.1118351

Öz

Vergi teşvik tedbirlerinin düzenlenmesinde, yasa koyucunun geniş bir takdir yetkisi bulunmaktadır. Fakat, bu yetkinin sınırsız olduğunu söylenemez. Hukuk devletlerinde bu yetki anayasal kural ve ilkelerle sınırlıdır. Vergi teşvik tedbirleri açısından yasa koyucuyu sınırlayan ilk anayasal ilke hukuki güvenlik ilkesidir. Hukuki güvenlik ilkesinin altında yasallık ilkesi ve güvenin korunması ilkesi yer alır. Yasallık ilkesi gereği teşvik kuralının temel unsurları, yasa ile düzenlenmelidir. İkinci anayasal koşul ise, güvenin korunması ilkesidir. Bu ilke gereği, yasalara ve idari uygulamalara dayanarak teşvikten yararlananların ve üçüncü kişilerin duyduğu güven korunmalıdır.
Vergi teşvikleri açısından temel anayasal sorun eşitlik ilkesinden kaynaklanmaktadır. Teşvik kuralları, mali gücü eşit mükelleflerinin farklı vergilendirilmesine neden olmaktadır. Bu nedenle teşvik kuralları eşitlik ilkesine aykırılık taşımaktadırlar. Sosyal devlet ilkesinden kaynaklanan vergi teşviklerinin hukuk sistemi içerisinde kalması, meşru bir amaç taşıması ve ölçülülük ilkesine uygun olması halinde mümkündür. Türk Anayasa Mahkemesi kararlarında, vergi teşviklerinin eşitlik ilkesine aykırı olup olmadığının denetiminde, ölçülülük ilkesi uygulanmamaktadır. Çalışmamızda, Mahkeme görüşünün aksine, vergi teşvik tedbirlerinin ölçülü olmasının niçin anayasal açıdan gerekli olduğunu açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

vergi teşvikleri, eşitlik ilkesi, ölçülülük ilkesi, yasallık ilkesi, sosyal devlet ilkesi.

Kaynakça

• Akdeve, Erdal ve Erdal Tanas Karagöl. “Geçmişten Günümüze Türkiye’de Teşvikler ve Ülke Uygulamaları.” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, no. 37 (Temmuz, 2013): 329-50.
• Arabacı, Havva. “Küresel Kriz Sonrası Türkiye’de Uygulanan Ekonomi Politikaları.” Social Sciences Research Journal 6, no. 4 (2017): 1-10.
• Aral, Vecdi. Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine. Gözden Geçirilmiş 7. Baskı. İstanbul: Oniki Levha, 2010.
• Ateş, Leyla. Yatırım Vergi Teşvik Politikasının Hukuki Çerçevesi. İstanbul: Oniki Levha, 2017.
• Barak, Aharon. Proportionality Constitutional Rights and Their Limitations A Comparative Study. Cambridge University Press, 2012.
• Başaran, Yavaşlar Funda. Gelir Vergilendirmesinin Temelleri. Ankara: Seçkin, 2011.
• Başaran, Yavaşlar Funda. “Hukuki Güvenlik İlkesinin Bir Alt İlkesi Olarak Vergi Hukukunda Kanunilik İlkesi.” Hukuk Güvenliği, Kamu Hukukçuları Platformu (Ankara, 8-9 Kasım 2013): 189-38.
• Başaran, Yavaşlar Funda. “Vergilendirme Yoluyla Temel Hak ve Özgürlüklere Müdahalede Sınır.” Kamu Hukuku, Özel Hukuk ve Ceza Hukuku Alanlarında Kamunun Önderliği ve Bireysel Özerklik Sempozyumu (İstanbul, 28-29 Mayıs 2007): 147-01.
• Başaran, Yavaşlar Funda. “Yeni Hükümet Sisteminde Vergi Düzeni.”, VIII. Türkiye Muhasebe Uzmanlığı Kongresi (İstanbul, 06. Haziran 2018). Başaran, Yavaşlar Funda, G. Güneş, F. Karagöz ve S. Metin. “The National Report of Turkey, History and Taxation.” The Dialectical Relationship between Taxation and the Political Balance of Power, EATLP, 2021.
• Başaran, Yavaşlar Funda, Tuğçe Karaçoban Güneş, Gizem Kapucu ve Metin Kocatepe. Vergi Hukuku ve Uygulama. Ankara: Adalet, 2018.
• Beder, Bülent ve Mehmet Altundiş. “Yasama ve Yürütme Fonksiyonlarının Yargı Bağımsızlığına Müdahalesi.” Yasama Dergisi 13, (2009): 85-21.
• Bobek, Donna D., Jason C. Chen, Amy M. Hageman ve Yu Tian. “Are More Choices Better? An Experimental Investigation of the Effects of Multiple Tax Incentives.” The Journal of The American Taxation Association 38, no. 2 (2016): 111-28. https://doi.org/10.2308/atax-51478
• Bulut, Nihat. Sanayi Devriminden Küreselleşmeye Sosyal Haklar. İstanbul: Oniki Levha. 2009.
• Crawford, Bridget J. ve Carla Spivack. “Tampon Taxes, Discrimination and Human Rights.” Wisconsin Law Review 491, (2017): 491-49.
• Çağan, Nami. “Demokratik Sosyal Hukuk Devletinde Vergilendirme.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi XXXVII, no. 1-4 (1980): 129-51.
• Çağlar, Selda. “Hukuk Devleti Açısından Hukuki Belirlilik- Hukuk Güvenliği İlişkisi.” Hukuk Güvenliği, Kamu Hukukçuları Platformu (Ankara, 8-9 Kasım 2013): 25-138.
• Çelebi, Kemal ve Hamza Kahriman. “Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye’de Ar-Ge Faliyetlerine Yönelik Vergi Teşvikleri ve Bunların Karşılaştırmalı Analizi.” Maliye Dergisi, no. 161 (2011): 33-63.
• Dede, Kadir. “Anayasal Yargının Demokratik Meşruiyeti: Eleştiri ve Yanıtlar Üzerine Bir Değerlendirme.” Hacettepe HFD 4, no.1 (2014): 125-48.
• Diler, Fatih. “Türk Hukukunda Vergilendirme Yetkisinin Sınırlandırılmasında Hukuk Devleti ve Sosyal Devlet İlkesi.” Yüksek Lisans Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, 2021.
• Doğru, Osman ve Atilla Nalbant. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar 2. İstanbul: Legal, 2016.
• Ekeryılmaz, Şebnem. “Vergilemede Hukuki Güvenlik İlkesinin Yargı Kararları Çerçevesinde Analizi.” Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2019.
• Erkin, Gözde. “Türk Hukuku’nda Vergilendirme Yetkisi.” Yaşar Üniversitesi E-Dergisi 8, (2013): 1111-53.
• Erkin, Gözde. “Vergilendirme Yetkisinin Tabi Olduğu Anayasal İlkeler.” Ankara Barosu Dergisi, no.3 (2012): 237-49.
• Fendoğdu, Tahsin. “2001 Anayasa Değişikliği Bağlamında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması (AY m. 13.).” Anayasa Yargısı 18, no. 1 (2002): 111-49.
• Gemalmaz, H. Burak. Mülkiyet Hakkı. Ankara: MRK Baskı ve Tanıtım, 2018.
• Giray, Filiz. Vergi Teşvik Sistemi ve Uygulamaları. Yenilenmiş 3. Baskı. Bursa: Ekin, 2016.
• Gök, Musa, Özgür Biyan ve Sevda Akar. “Vergilemede Adalet İlkesinin Anayasal Temelleri Ve Uygulamaya Yansımaları: Seçilmiş OECD Ülkeleri Açısından Karşılaştırmalı Bir Analiz.” Marmara Üniversitesi İ.İ.B. Dergisi 34, no. 1 (2013): 269-92.
• Göker, Cenker. Yönlendirici Vergilendirme. Ankara: Turhan, 2011.
• Gören, Zafer. “Sosyal Devlet.” Prof. Dr. Seyfullah Edis’e Armağan (İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 2000): 1-50.
• Gözler, Kemal. “Anayasa Yargısının Meşruluğu Sorunu.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 61, no. 3 (2006): 131-66.
• Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku. 2. Baskı. Bursa: Ekin, 2010.
• Grimm, Dieter. “Proportionality in Canadian and German Constitutional Jurisprudence.” University of Toronto Law Journal, no. 57 (2007): 383-97.
• Gümüş, Tarık. Sosyal Devlet Anlayışının Gelişimi ve Dönüşümü. İstanbul: Oniki Levha, 2010.
• Huber, Ernst Rudolf. “Modern Endüstri Toplumunda Hukuk Devleti ve Sosyal Devlet.” Çev. Tuğrul Ansay Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 27, no. 3-4 (1970): 27-51.
• Işıktaç, Yasemin ve Sevtap Metin. Hukuk Metodolojisi. İstanbul: Filiz, 2010.
• Karakoç, Yusuf. “Anayasal Vergilendirme İlkeleri Üzerine Bir Değerlendirme.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 15, (2013): 1259-08.
• Keçetep, İlker. “Türkiye’de İktisat Biliminin Doğuşu.” Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, no. 16 (2016): 823-34.
• Konuk, Bahar. “Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Vergilendirmede Sosyal Devlet İlkesi.” YÜHFD VIII, no. 2 (2011): 799-33.
• Kumrulu, Ahmet G. “Vergi Hukukunun Birkısım Anayasal Temelleri.” AÜHFD 36, no. 1-4 (1979): 147-162.
• Meßerschmidt, Klaus. “The Race To Rationality Review And The Score Of The German Federal Constitutional Court.” Legisprudence 6, no. 3 (2012): 347-378. https://doi.org/10.5235/17521467.6.3.347
• Metin, Yüksel. “Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük: Ölçülülük İlkesi Evrensel Bir İlke Midir?.” SDÜFHD 7, no 1 (2017): 1-74.
• Metin, Yüksel. “Türkiye’de Yargı Bağımsızlığına İlişkin Kimi Sorunlar ve Çözüm Önerileri.” Anayasa Yargısı 27, (2010): 217-72.
• Müftüoğlu, Güneş. Sosyal Devlet ve Hukuk Devleti. Ankara: Saypa, 1996.
• Öncel, Mualla, Ahmet Kumrulu ve Nami Çağan. Vergi Hukuku. Gözden Geçirilmiş 3. Baskı. Ankara: Savaş, 1995.
• Öner, Engin. “Niçin Vergi Teşvikleri?.” Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 16, no. 3-4 (2002): 97-119.
• Öz, Ersan, “Türk Gelir Vergisindeki Bazı Vergi Harcamalarının Optimal Vergileme İlkeleri Açısından Analizi.” DEÜ İİBF Dergisi 17, no. 1 (2002): 11-33.
• Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku. Gözden Geçirilmiş 16. Baskı. Ankara: Yetkin, 2016.
• Özbudun, Ergun. “Anayasa Yargısı ve Demokratik Meşruluk Sorunu.” İçinde Demokrasi ve Yargı, Ozan Ergül (ed.), Ankara: Türkiye Barolar Birliği, 2005, 336-351.
• Özker, A. Niyazi ve Mine Biniş. “Vergi Uygulamalarında Bölgesel Kalkınma Hedefleri Ve Bölgesel Mali Teşvikler Açısından Değerlendirilmesi.” SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 10, no. 19 (2010): 491-08.
• Pınar, Burak. “İcra Hukukunda Menfaat Dengesizliği: Harç Muafiyetleri Harçlar Kanunu’nun 123’üncü Maddesi ile Tanınan Harç Muafiyetinin Yargıtay’ın Yeni İçtihadı Işığında Değerlendirilmesi.” İçinde Prof. Dr. Mualla Öncel’e Armağan. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, (2009): 1125-48.
• Ristrop, Alice. “Proportionally as a Principle of Limited Goverment.” Duke Law Journal 55, no.2 (2005): 263-31.
• Sağlam, Fazıl. Temel Hakların Sınırlanması ve Özü. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın ve Yayın Yüksekokulu Basımevi, 1982.
• Sarıcaoğlu, Ercan ve Abdullah Arıkan. “Gerçek Olmayan Geçmişe Yürüme v.s. Haklı Beklentilerin Korunması İlkesi: 7194 Sayılı Kanun Örneği Üzerinden Bir Değerlendirme.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 29, no. 2 (2021): 1501-40.
• Sibel, Yılmaz. “Anayasal Vergilendirme İlkeleri Çerçevesinde Vergi Affı.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, no. 66/1 (2017): 263-300.
• Soydan, Billur Yaltı. “Vergi Adaleti Kavramında Soyuttan Somuta: Türk Anayasa Mahkemesi Kararlarını Eşitlik, Özgürlük ve Sosyal Devlet Kavramları ile Okumak”, Vergi Sorunları Dergisi, no. 119 (1998): 98-119.
• Şenyüz, Doğan. “Hukuk Devleti Perspektifinden Adil Vergileme ve Vergi Afları.”, Tesam Akademi Dergisi, no. 1/2 (Temmuz, 2014): 81-96.
• Şenyüz, Doğan, Mehmet Yüce ve Adnan Gerçek. Vergi Hukuku. 10. Baskı. Bursa: Ekin, 2019.
• Şişman, Gülden. “Demokratik Ülkelerin Anayasalarında Yasallık, Mali Güce Göre Vergilendirme ve Eşitlik İlkelerinin Vergi Hukuku Açısından Değerlendirilmesi.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 17, no. 2, (2009): 31-48.
• Takım, Abdullah ve Ş. Mustafa Ersungur. “Türkiye’de Teşvik Sisteminin Yapısı Sorunları ve Etkinliği Üzerine Bir Politika Önerisi: Tek Bir Uygulamacı Kuruluş Sorunları Çözer Mi?.” Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 32, no. 3 (2018): 725-44.
• Tekin, Ahmet. “Vergi Teşvikleri ve Ekonomik Etkileri.” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, no. 16 (Aralık, 2006): 301-16.
• Tokatlıoğlu, Mircan ve Ufuk Selen. Maliye Politikası. Bursa: Ekin, 2017.
• Topal, Mehmet Hanefi, “Teşvik Politikalarının Gerekçeleri ve Etkinliği: Kuramsal Bir Yaklaşım.” Uluslararası Bilimsel Araştırma Dergisi 1, no. 2 (2016): 35-51.
• Türkoğlu, İrfan. “Sosyal Devlet Bağlamında Türkiye’de Sosyal Yardım ve Sosyal Güvenlik.” Akademik İncelemeler Dergisi 8, no. 3 (2013): 275-05.
• Uçar, Onur ve Ahmet Burçin Yereli. “Türk Hukuk Sisteminde Ölçülülük İlkesini Konu Edinen Başat Kurallar.” Sosyoekonomi 27, no. 42 (2019): 203-26.
• Yaman, Sercan. “Türkiye’de Uygulanan Vergi Teşvik Sisteminin İncelenmesi.” Vergi Sorunları Dergisi, no. 339 (Aralık, 2016): 159-76.
• Yılmaz, Elif. “Hukuki Güvenlik İlkesinin Bir Gereği Olarak Vergi Hukukunda Geriye Yürümezlik İlkesi.” Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2014.
• Yılmaz, Rabia. “Türk Hukuku Bakımından Vergi İdaresinin İşlem ve Uygulamalarına Olan Güvenin Korunması İlkesi.” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2019.