THE CONCEPT OF JUDICIAL ACTIVISM AND JUDICIAL INTERPRETATION OF THE CONSTITUTIONAL COURT

Yıl 2025, Cilt: 83 Sayı: 2, 348 - 416, 15.05.2025

Fatmanur Sena Evli

https://doi.org/10.30915/abd.1578206

Öz

In this study, in order to reveal the conceptual analysis of activism, its definition, its emergence in the historical process, its forms of appearance and activist judicial decisions that have made a noise in other countries have been briefly mentioned and a short comparison with our country has been made. Then and finally, the examples of activist decisions of the Turkish Constitutional Court that were considered important and caused controversy were included and the judicial interpretation and attitude of the Constitutional Court were evaluated in this context.

Anahtar Kelimeler

Judicial activism , limit of constitutional jurisdiction , self-limitation , Constitutional jurisdiction , judicial behavior.

YARGISAL AKTİVİZM KAVRAMI VE ANAYASA MAHKEMESİNİN YARGISAL YORUMU

Öz

Bu çalışmada aktivizmin kavramsal analizinin ortaya konması için tanımı, tarihsel süreçte ortaya çıkışı, görünüm biçimleri ile diğer ülkelerde ses getiren aktivist yargı kararlarına kısaca değinilip ülkemizle kısa bir karşılaştırma yapılmıştır. Son olarak ise Türk AYM ’nin önemli görülen ve tartışmalara sebep olan aktivist karar örneklerine yer verilip bu kapsamda AYM’nin yargısal yorumu ve tutumu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

yargısal aktivizm , Anayasa Yargısının sınırı , kendi kendini sınırlama , Anayasa Yargısı , yargısal tutum.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Teşekkür

Kaynak edinmem noktasında maddi olarak beni destekeleyen TÜBİTAK'a teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Abdulhakimoğulları, Erdal ve Metin Baykan, “Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi”, Ankara Barosu Dergisi, Cilt 3, 2012, s.18-40. https://dergipark.org.tr/tr/download-/article-file/397977
• Akyalçın, Ahmet, Anayasa Mahkemesinde Yürürlüğün Durdurulması, Anayasa Yargısı Dergisi, Sayı 22, Haziran 2006, Birinci Oturum, s.45-49. https://anayasa.gov.tr/files/-pdf/ana-yasa_yargisi/anyarg23/akyalcin.pdf
• Aliefendioğlu, Yılmaz, Anayasa Yargısı, Ankara, Yetkin Yayınları, 1997.
• Alpbaz, Mustafa Mert, “Kemalist Otoriterlik, Anayasa Yargısı Ve Askeri Mahkemeler”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Dergisi, Cilt 74, Sayı 3, 2019, s. 895 – 929.
• Anayurt, Ömer, Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar), Ankara, Seçkin Yayıncılık, 7. Baskı, Ekim 2024.
• Aras, İlhan, “Avrupa Birliği Hukukunun Önceliği İlkesi”, Sayıştay Dergisi, Sayı 99, Aralık 2015, s.5 – 28. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sayistay/issue/61555/919175
• Asker, Ali, “Rusya Federasyonu Anayasasında Kuvvetler Ayrılığı Ve Yargı Erki Üzerine Bazı Notlar.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 65, Sayı 4, 2016, s.1111-1134. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/621510 (E.T.01.11.2024)
• Atar, Yavuz, “Anayasa Mahkemesinin Yeniden Yapılandırılması”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt 24, Sayı 1, 2008, s.93-115. https://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/-anayasa_yargisi/yavuz_atar.pdf
• Barın, Taylan, “Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması ve Sınırlanması Arasında: Kanunlaşan OHAL KHK’larının Yargısal Denetimi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 75, Sayı 2, 2020, s.557 – 587.
• Chandran, Sharan, “Judicial Activism in the European Union”, s.4. https://www-.academia.edu/32952826/Judi-cial_Activism_in_the_European_Union
• Çağlar, Bakır, Parlamentolar ve Anayasa Mahkemeleri, Teori ve Pratikte Anayasa Yargısının Sınırları Problemi. https://-ayam.anayasa.gov.tr/media/6356/bcaglar.pdf (E.T: 23.09.2024)
• Dede, Kadir, “Anayasal Yargının Demokratik Meşruiyeti: Eleştiri ve Yanıtlar Üzerine Bir Değerlendirme”, Hacettepe HFD, Cilt 4, Sayı 1, 2014, s.125–148, https://dergipark.org.tr/tr/down-load/article-file/701471 (E.T.: 16.01.2024)
• Demircan, Fatih, “Türk Anayasa Mahkemesinin Yürürlüğü Durdurma Kararlarının Hukuki Niteliği”, TBB Dergisi, Sayı 120, 2015, s.131-154.
• Dinçkol, Vural, 1982 Anayasası Çerçevesinde ve Anayasa Mahkemesi Kararlarında Laiklik, İstanbul, Kazancı Hukuk Yayınları, 1991.
• Duman, Enis, Türk Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi: Laiklik İlkesi Çerçevesinde Verilen Kararlar Üzerine Bir İnceleme, İstanbul Şehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ocak, 2018.
• Erdem, Sermet, Yargısal Aktivizme Karşı Bir Model Önerisi Ronald Dworkin’in Kuramı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2019.
• Eren, Abdurrahman, “Hukuki Yorum Yöntemleri Açısından Bireysel Başvuru Kararlarının Anayasanın Yorumuna Etkileri”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt: 32, Sayı: 1, 2016, s.231 – 301.
• Ergül, Ozan, “Berraklaştırılamayan Bir Kavram: Yargısal Aktivizm”, TBB Dergisi, Sayı 104, 2013, s.37-54. http://tbb-dergisi.baro-birlik.org.tr/m2013-104-1241
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, “Yasama Dokunulmazlığı ve Yargısal Aktivizm”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Sayı 57, Ocak 2024, s.1 – 50. https://taad.taa.gov.tr/yuklenenler-/dosyalar/dergi-ler/taad/taad57/223ad74d-47fc-4ced-aa45-ca29f68b68f6-1565--h.-tahsinfend-oglu.pdf (E.T.:21.01.2024)
• Göçgün, Muhammet ve Saliha Merve Kaya, “Yükseköğretim Kurumlarında Uygulanan Başörtü Yasağı: Hukuki Süreç ve Mevcut Durum”, ASBÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı 1, 2023, s.267-341. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3087591 (E.T:24.09.2024)
• Gönenç, Levent, Siyasi İktidarın Denetlenmesi – Dengelenmesi ve Yargı, Ankara, Adalet Yayınevi, 2. Baskı, 2015.
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Bursa, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 10. Baskı, Ağustos 2018.
• Gözler, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin Basım Yayın Dağıtım, 20. Baskı, Ağustos 2016.
• Gözler, Kemal, “Realist Yorum Teorisi ve Mekanist Anayasa Anlayışı”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt 15, 1998, s.207-242. https://ayam.anayasa.-gov.tr/me-dia/6343/kemal_-gozler.pdf
• Hakyemez, Yusuf Şevki, “Anayasal Demokrasi İçinde Anayasa Mahkemesinin Konumu”, Kamu Hukukçuları Platformu Küreselleşen Dünyada Anayasal Demokrasi Konulu Toplantı, Birinci Oturum, Mayıs 2011, Lefkoşa, s.11-81. https://www.-kamuhukukculari.org/upload/dosyalar/KHP_2011.pdf (E.T.24.01.2025)
• Hakyemez, Yusuf Şevki, Hukuk ve Siyaset Ekseninde Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve İnsan Hakları Anlayışı, Ankara, Yetkin Yayınları, 1. Baskı, 2009.
• Hassemer, Dres.h.c. Winfried, “Anayasa Mahkemelerinde Yapılanma” Almanya Raporu, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, 2004, s.26 – 49. https://dergipark.-org.tr/tr/pub/anayasayargisi/issue/52004/678152 (E.T.24.01.2025)
• Holland, Maurice J., American Liberals and Judicial Activism: Alexander Bickel's Appeal from the New to the Old, İndiana New Journal, Volume 51, İssue, 7, Article 3, 1976, s. 1025-1050.
• Işık, Hüseyin Murat, Anayasa Mahkemesi Kararlarında Devletin Resmi İdeolojisi (Siyasi Parti Kapatma Kararlarının İçerik Analizi), Ankara, Adalet Yayınevi, 1. Baskı, 2012.
• İba, Şeref ve Abbas Kılıç, Anayasa Yargısı Dersleri, Ankara, Turhan Kitabevi, 1. Baskı, Eylül 2017.
• Judgment Days: Germany’s Constitutional Court, Economist, 26 Mart, 2009. http://www.economist.com/node/13376204
• Karan, Ulaş, Öğretide ve Uygulamada Anayasa Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı ve İcrası – Norm Denetimi ile Bireysel Başvuru Usulünde Verilen Kararlar Özelinde Bir İnceleme, İstanbul, On İki Levha Yayınları, 1. Baskı, 2018.
• Kaya, Semih Batur, “Anayasa Yargısında Alan Sorunu: Anayasa Yargısının Belirlenmiş Alanı”, TBB Dergisi, Sayı 143, 2019, s.51-78. https://tbbdergisi.barobirlik.-org.tr/m2019-143-1856 (E.T:16.10.2024)
• Korucu, Serdar, “Yargısal Aktivizmin Kavramsal Analizi”, Liberal Düşünce Dergisi, Sayı 70, Kış-Bahar 2013, s.201-225.
• Korucu, Serdar, Yargısal Aktivizm Anayasal Sınırların Yargısal Yollarla Belirlenmesi Sorunu, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 4. Baskı, Nisan 2014.
• Köküsarı, İsmail, Anayasa Mahkemesi Kararlarının Türleri ve Nitelikleri, İstanbul, On İki Levha Yayınları, 1. Baskı, Ekim 2009.
• Kurnaz, Işıl, “Can Atalay, AYM ve Hak ve Özgürlükler Yapbozu”, Birikim Dergisi, 2023. https://birikimdergisi.com/-haftalik/11549/can-atalay-aym-ve-hak-ve-ozgurlukler-yapbozu (E.T: 25.09.2024)
• Kurt, Taha. “Anayasal Düzenin Koruyuculuğundan Sıradan Bir Mahkemeye Evrilme Örneği Olarak Macaristan Anayasa Mahkemesi.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt 31, Sayı 4, 2023, s.1729-1777. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3272844 (E.T.01.11.2024)
• Kutkan, Oğuzcan, “Anayasa Mahkemelerinin Norm Alanını Daraltması ve Genişletmesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, in Prof. Dr. Durmuş TEZCAN Armağanı, Cilt 21, Özel Sayı, 2019, s.2063-2096.
• Küçük, Adnan, “Batıda ve Türkiye Örneğinde Yargısal Aktivizm Tartışmaları ve Yargısal Aktivizmin İyi Ya Da Kötü Bir Tutum Olup Olmadığı Meselesi”, TAAD, Sayı 31, Temmuz 2017, s.259-314. https://dergipark.org.tr/tr/-download/article-file/981439
• Oder, Bertil Emrah, Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri, İstanbul, Beta Yayınevi, 1. Baskı, Kasım 2010.
• Oder, Bertil Emrah ve Osman Korkut Kanadoğlu, Uygulamalı Anayasa Hukuku Norm Karar İncelemeleri Metin Çözümlemeleri ve Varsayımsal Olaylar, İstanbul, Beta Yayınevi, Genişletilmiş ve Yenilenmiş 2. Baskı, 2013.
• Özbudun, Ergun, Anayasacılık ve Demokrasi, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, Eylül, 2015.
• Özbudun, Ergun, “Türk Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve Siyasal Elitlerin Tepkisi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 62, Sayı 3, 2007, s.257-268. https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/53006/11619.pdf?sequence=1
• Özpolat, Haşim, “Otoriterleşen Rejimlerde Anayasa Mahkemelerinin Sınırlandırılması: Türkiye Örneği”, Mülkiye Dergisi, Cilt 47, Sayı 6, 2023, s.1442-1468. https://dergi-park.org.tr/tr/download/articlefile/3298417#:~:text=%2D%20Yarg%C4%B1sal%20Kendi%20Kendini%20S%C4%B1n%C4%B1rlama%20Hukuki,davranmal%C4%B1d%C4%B1r%20(Roosevelt%2C%202010) (E.T:16.10.2024)
• Öztürk, Fatih, Karşılaştırmalı Anayasa Yargısında Politik Sorun Doktrini ve Yargısal Aktivizm Doktrini: Anayasal Yargı Denetimi Gerekli Mi?, İstanbul, Beta Yayınevi, Tıpkı 2. Baskı, Aralık 2014.
• Sümer, Arif Emre ve İlhami Öztürk, “Siyasi Partiler Hakkında Uygulanan Devlet Yardımından Yoksun Bırakma Yaptırımının Hukuki Niteliği”, TBB Dergisi, Sayı 157, 2021, s.73-123. https://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2021-157-2007 (E.T:15.10.2024)
• Şahbaz, İbrahim, Anayasa Mahkemesinin Baktığı Davalar, Ankara, Legem Yayınevi, 1. Baskı, 2024.
• Şen, Ersan ve Erkan Duymaz, AYM’nin Şerafettin Can Atalay (2) Kararı ve Kararın İnfazı Sorunu, 2023. https://sen.av.tr/tr/makale/aymnin-serafettin-can-atalay-(2)-karari-ve-kararin-infazi-sorunu (E.T:25.09.2024)
• Şener, Müslüm, Dworkin’in Yorum Teorisi Ve Hüküm Kurmadaki Önemi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2021.
• Teziç, Erdoğan, Anayasa Hukuku, İstanbul, Beta Yayınları, 20. Baskı, 2016.
• Turhan, Mehmet “Türkiye İçin Anayasa Şikayeti Modeli Tartışma Paneli”, s.1-10. https://ayam.-anayasa.gov.tr/media/4623/tiasm.pdf (E.T.24.01.2025)
• Uslu, Ferhat, Anayasa Yargısı, Ankara, Adalet Yayınevi, Birinci Baskı, 2016.
• Uygun, Oktay, “Siyasi Partilerin Kapatılması Rejiminin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt 17, s.256-273. https://www.-anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anayargi/uygun.pdf (E.T:16.10.2024)
• Yancı Özalp, Nihan, Türkiye’de Aktivizm ve Kendi Kendini Sınırlama Çerçevesinde Anayasa Mahkemesinin Yargısal Yorumu, İstanbul, On İki Levha Yayınları, 1. Baskı, Eylül 2018.
• Yıldırım, Umut Turgut, Türk Siyasal Hayatında Anayasa Yargısı-Siyaset İlişkisi: Türk Anayasa Mahkemesi Üzerinden Bir Değerlendirme, Turkish Studies - Economy, 16(1), 2021, s. 571-587. https://turkishstudies.net/economy?mod=tammetin&makale-adi=&key-=48110 (E.T:16.10.2024)
• Yılmaz Didem ve Şebnem Kılıç, “Alman Anayasa Mahkemesi’nin 1992 Tarih Ve Bverfge 88, 5 Sayılı Anayasa Şikayeti Kararı”, Küresel Bakış Çeviri Hukuk Dergisi, Cilt 6, Sayı, 20, Haziran 2016, s.1-10. https://dergipark.org-.tr/tr/pub/kbchd/issue/60988/905918 (E.T.24.01.2025)
• Yüksel, İsmail, Anayasa Yargısında Yorumlu Ret Kararı, Ankara, Adalet Yayınevi, 1. Baskı 2013.
• Zorlu, Süleyman Emre, “5678 Sayılı Kanunla Gerçekleştirilen Anayasa Değişikliği Sonrası Cumhurbaşkanı’nın Seçimi ve Demokratik Seçimin Genel İlkeleri”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 24, Sayı 1, 2016, s.37-68.