ORTA ASYA KÜLTÜRÜNDE CİVANMERT DAYANIŞMASI (AHİLİK) VE TARİKAT İLİŞKİSİ

Yıl 2018, Sayı: 65, 294 - 305, 13.03.2018

Mairamkan Isabaeva

Öz

Herhangi bir meslek ile geçim sağlamak insanlık tarihi kadar çok eskidir. Üretim öğeleri en iyi koşullar altında bir araya getirilerek insanlar toplum içinde faydalı olmuşlardır. Toplumun her kesiminde meslek ihtiyacı görülmüştür. Bazı tarikat önderleri bunu kendilerine düstur edinmişlerdir. Kendisinde iyilik, hoşgörü, adap ve ahlak, özgürlük ve ebedilik, halka ve Hakk’a hizmet, gönlü dahi temiz tutmak, helale yaklaşmak ve nefisten kurtulmak, günahtan kaçmak ve sevaba yönelmek, ilim öğrenmek ve sade hayat yaşamak, inziva, ihlas ile tek amaç üzere olmaktır. Nitekim Nakşibendi tarikatı önderi olan Bahaeddin Nakşibendi de kendi zamandaşları ve sonraki tabileri için “Dil ba yaru dast ba kar- Gönül Yar (Allah)’da, el işte” öğüdünü vermiştir. Civanmert- mert yiğit demektir. Fetâ yiğit, fütüvvet yiğitlik demektir. Orta Asya kültürüne bakıldığı zaman tarikat eğitimi yanında meslek edindirme faaliyetlerini de beraber yürütmüşlerdir. Özellikle Sovyetler döneminde Özbekistan başta olmak üzere diğer Türki Cumhuriyetler arasında meslek edindirme faaliyetleri nesilden nesle aktarılan bu kaide uzun yüzyıllar boyu Hakk’a hizmetin halka hizmetten geçtiğinin en güzel örneğini sergilemiştir. Her ne kadar civanmertlik meslek edindirme faaliyeti olarak ortaya çıkmış ise de Sovyetler döneminde meslek yanında gizli dini eğitim kurumu olduğu bir gerçektir. Orta Asırlarda Maveraünnehir günümüz Orta Asya’sında ortaya çıkan civanmert dayanışması Anadolu topraklarında Ahilik teşkilatı olarak kendini göstermiş ve yüz yıllar boyu kendi faaliyetini sürdürmüştür.

Anahtar Kelimeler

Orta Asya, Meslek, Civanmert, Ahi, Tarikat

Kaynakça

• ABDULLAYEV, Ahmad (2007), Tasavvuf Va Uning Namoyondalari, Termiz, Özbekistan Yayınları. ALGAR, Hamid (1996), “Hacegan”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 14. Cilt, İstanbul. ALGAR, Hamid (1997), “Halidiyye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 15.Cilt, İstanbul. ALGAR, Hamid ( 2006), “Nakşibendiyye”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 32.Cilt, İstanbul. CEBECİOĞLU, Ethem (2009) Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Sözlüğü, 5.Baskı, İstanbul, Ağaç Kitabevi Yayınları. HAKSEVER, Ahmet Cahid (2012), Tasavvuf El Kitabı, “Tasavvufa Giriş”, Ed., Kadir Özköse, Ankara, Grafiker Yayınları. KAMİL, Najmiddin, (2003a), “Futuvvat Va Avf Hususida”, Tafakkur Jurnali, Ed.: Erkin Azam, Taşkent. KAMİL, Najmiddin, (2003b), “Hikmat Ve İbrat Dastani”, Tafakkur Jurnali, Ed.: Erkin Azam, Taşkent. KAZICI, Ziya (1988) “Ahilik”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 1.Cilt, İstanbul. KOMİLOV, Najmiddin (1994), “Mardlik Tariqati”, Tafakkur Jurnali, Taşkent. KOMİLOV, Najmiddin (1999), “Tarikat”, Taşkent, Maveraünnehr Yayınları. NİZAMOV, Fazlihan, (2005), “Markaziy Asiya Mutafakkiri Talim Tarbiya Va İnsan Kamalati”, Maziydan Sada Jurnali, Taşkent. Özbekistan Milli Ansiklopedisi, (2006), “B” Harfi, Taşkent, Devlet İlmi Neşriyatı Yayınları. BUHARİY, Sadriddin Selim (1993), Dilda Yar (Hazrat Bahauddin Nakşband), Taşkent, Gafur Gulam Nomidagi Adabiyot Va Sanat Yayınları. TLEUMURATOVA, Zamira, (2014), Markaziy Osiyodagi Mutafakkirlarning İjtimoiy, Siyosiy Va Falsafiy Qarashlari, Nukus, Üniversite Yayınları. TOROS, Halime (2013), Asya’nın Kandilleri, Ankara. YILMAZ, H. Kamil (2013), Ana Hatlarıyla Tasavvuf Ve Tarikatlar, İstanbul, Ensar Yayınları. YÜCE, Abdulhakim (2000), “Bir İlim Olarak Tasavvuf”, Tasavvuf İlmi Ve Akademik Araştırma Dergisi, Sayı-2, Ankara. İnternet Kaynakları AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı’da Fütüvvet Ve Ahi Teşkilatı http://www.tariharastirmalari.com/osmanlidaahi.html, (E.T. 12.11.2017).