TÜMELLER TARTIŞMASININ PSİKOLOJİ BİLİMİ AÇISINDAN DOĞURGULARI

Yıl 2018, Sayı: 66, 430 - 441, 15.05.2018

Hamdi Korkman

Öz

Felsefe tarihinin en meşhur tartışmalarından biri olan tümeller tartışmasının temelinde, Platon’un görünüş ve gerçeklik (madde-form) sorununu çözmek üzere geliştirdiği idealar öğretisi ve bu öğretiye Aristoteles’in karşı çıkısı yatmaktadır. Platon, birincil özelliklerin nesnelere (tikellere), ikincil özelliklerininse forma (tümellere) ait olduğunu düşünmüş ve ikincil özelliklerin bilgisinin, idealar dünyasında olduğunu ileri sürmüştür. Aristoteles, tümellerin varlığını kabul etmiş fakat Platon’a karşı çıkarak tümellerin nesnelerden bağımsız olmadığını düşünmüştür. Orta Çağ boyunca süren tümeller tartışmasında, Platon’u takip eden görüşe kavram gerçekçiliği Aristoteles’i takip eden görüşe ise konseptüalizm denilmektedir. Tümeller tartışması bu çağın sonunda Occamlı William’ın başlıca temsilcisi olduğu, nominalizm (adcılık) lehine sonuçlanmıştır. Nominalistler, gerçekten var olanın nesneler (tikeller) olduğunu, tümellerin ise benzer nesnelere verilen adlardan başka bir şey olmadığını savunuyorlardı. Nominalistler sayesinde, nesneleri anlamak için gözlem ve deney yapmak gerektiği fikri, bilimsel yöntemin ortaya çıkmasına önayak oldu. Sonraları Descartes, John Locke ve Berkeley gibi filozoflar da duyum ve algının maddenin birincil özellikleriyle mi yoksa ikincil özellikleriyle mi ilişkili olduğu meselesine kafa yormuşlardır. Duyumların, algılara (tümellere) dönüşmesinin nasıl gerçekleştiğini anlamak üzerine fikir yürüten Descartes rasyonalist bir bakış açısını benimserken, Locke sensüalist ve ampirist bir yaklaşım sergilemiştir. Berkeley ise Locke’ın sensualist ve ampirist anlayışını kabul etse de, her şeyi algılanmış olma ile ilintilendirir. Zihinsel süreçlerle ilişkili olması nedeniyle, Descartes, Locke ve Berkeley’in bu tartışmasının psikolojinin bir bilim olmasına çok önemli bir etkisi olmuştur. Bu düşünceler ışığında mevcut çalışmada, tümeller tartışmasının tarihsel kökeninin yanı sıra psikoloji biliminin ortaya çıkmasındaki etkileri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tümeller Tartışması, Tikel, Tümel, Duyum, Algı, Rasyonalizm, Ampirizm

Kaynakça

• Aristoteles (1997). Fizik (Çev. S. Babür). İstanbul: YKY. Arslan, A. (2011). İlk Çağ Felsefe Tarihi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. Baç, M. (2011). Epistemoloji. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 2229. Barnes, J. (1982). The Presocratic Philosophers. London: Routledge & Kegan Paul (1 vol. edn.). Ch. 3. “Gives a philosophically rich defense of the standard interpretation of Anaximenes.” Bayar Bravo, I (2007). Antikçağ’da Varlık ve Bilgi Problemleri Üstüne. Süleyman Demirel Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi,4: 43-58. Berkeley, G. (1996). İnsan Bilgisinin İlkeleri Üzerine (Çev.H.Turan). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. Blumer, A., Ehrenfeucht, A., Hausler, D. and Warmuth, M.K. (1987). Occam’s Razor. Information Processing Letters, 24(6): 377-380. Boring, E.G. (1950). A History Of Experimental Psychology, (Second Edition). New York: Century. Bravo, H. (2008). Locke ve Berkeley'de Birincil ve İkincil Nitelikler Sorunu. FLSF (Süleyman Demirel Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi), 5: 59-79. Cevizci, A. (2010). Felsefe Tarihi: Thales’ten Baudrillard’a, 2. Basım. İstanbul: Say Yayınları. Churchland, P.M. (2012). Madde ve Bilinç: Zihin Felsefesine Güncel Bir Bakış (Çev. B.Ersöz). İstanbul: Alfa Yayınları. Çakmak, C., Yıldız, N. ve Uslu, S. (2012). İlk Çağ Felsefesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Çüçen, A.K. (1999). Mantığın Kaynağı Problemi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40(1): 83-94. Descartes, R. (2011). Meditasyonlar (Çev. İ. Birkan). Ankara: Bilgesu Yayıncılık. Feigl, H. (1967). Mantıkçı Empirizmin Bilimsel Felsefesi (Çev. F. Altıok). DTCF Felsefe Araştırmaları, 5: 273-290. Frede, D. and B. Reis, eds. (2009). Body and Soul in Ancient Philosophy. Berlin: de Gruyter. Gauch, H.G. (2003). Scientific Method in Practice. Cambridge University Pres.(pp. 270). Gökberk, M. (2008). Felsefe Tarihi, 18. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi. Guthrie, W.K.C. (1999). İlk Çağ Felsefesi Tarihi, 2. Baskı (Çev. A. Cevizci). Ankara: Gündoğan Yayınları. Hoffmann, R., Minkin, V.I., Carpenter, B.K. (1997). Ockham's Razor and Chemistry. HYLE- International Journal for Philosophy of Chemistry, 3: 3–28. Karakaş S. ve Bekçi B. (2003). Zihin/Davranış İle Beden/Organizma İlişkilerini Ele Alan Bilim Dallarının Doğuşu ve Gelişimi. NeuroQuantology, 2, s. 35-55. Karakaş, S., Kafadar, H., Bekçi, B. (2001). Beyin Zihin İlişkisinde Büyük Düşünürler ve Kuramlar: Pozitif Bilim Dalları İçin Doğurgular. Nöropsikiyatri Arşivi, 38 (1), s. 15-23. Korkman, H. (2015). İlkçağ’dan Başlayarak Bilimsel Düşüncenin Gelişim Seyri İçersinde Psikolojinin Yeri. Asian Journal Of Instruction - Asya Öğretim Dergisi, 3(1): 1-20. Korkman, H. (2016). Antik Felsefede Psikolojinin Artalanı. 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Dergisi, 5(15): 363-382. Korkman, H. (2017). Psikolojinin Tarihsel Artalanı. Ankara: Akademisyen Kitabevi. Locke, J. (1992). İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme (Çev. V. Hacıkadiroğlu). İstanbul: Ara Yayınları. Politzer, G. (2003). Felsefenin Başlangıç İlkeleri (Çev. S. Belli). İstanbul: Eriş Yayınları. Russell, B. (2017). Batı Felsefesi Tarihi: İlk Çağ Felsefesi (1.Cilt). 3. Baskı (Çev. A. Fethi), İstanbul: Alfa Basın Dağıtım. Schultz, D.P. & Schultz, S.E. (2007). Modern Psikoloji Tarihi, 2. Baskı (Çev. Y. Aslay). İstanbul: Kaknüs Yayınları. Skirbekk, G., Gilje, N. (2004). Antik Yunan’dan Modern Döneme Felsefe Tarihi (Çev. E. Akbaş- Ş. Mutlu). İstanbul: Üniversite Kitabevi Yayınları. Tuğcu T. (2003). Batı Felsefesi Tarihi, 4. Basım. Ankara: Alesta Yayınları. Ural, Ş. (2011). Bilim Tarihi, 8. Baskı. İstanbul: Çantay Kitabevi. William of Ockham (1990). Being, Essence and Existence. trans. Philotheus Boehner, Philosophical Writings: A Selection, Indianapolis: Hackett Publishing. Wynn, C.M., Wiggins, A.W. (2005). Yanlış Yönde Kuantum Sıçramalar. Ankara: TÜBİTAK Yayınları. Yıldırım, C. (2001). Bilim Tarihi, 7. Basım. Ankara: Remzi Kitabevi. Yıldırım C. (2005). Bilimin Öncüleri, 22. Basım. Ankara: TÜBİTAK Yayınları. İnternet Kaynakçası http://www.felsefe.gen.tr/tumeller_tartismasi_nedir.asp