PSİKOLOJİK DANIŞMANLARIN TÜKENMİŞLİK DÜZEYLERİ, İŞ DOYUMU/MESLEKİ MEMNUNİYET DÜZEYLERİ VE PSİKOLOJİK DANIŞMA ÖZ YETERLİKLERİ: TÜRKİYE’DE YAPILMIŞ ARAŞTIRMALARIN İNCELENMESİ

Yıl 2018, Sayı: 70, 110 - 131, 05.01.2019

Faruk Caner Yam

Öz

Bu
çalışmada, Türkiye’deki psikolojik danışmanların danışma öz yeterlikleri,
tükenmişlik düzeyleri, iş doyumu/mesleki memnuniyetleri ile ilgili yapılmış
araştırmaları derlemek ve psikolojik danışmanların danışma öz yeterlikleri,
tükenmişlik düzeyleri, iş doyumu/mesleki memnuniyetler düzeyleri üzerinde
etkili değişkenlerin neler olduğunu genel olarak değerlendirmek amaçlanmıştır.
Bu derleme çalışmasında 1995-2017 yılları arasında yapılmış olan psikolojik
danışmanların danışma öz yeterlikleri, tükenmişlik düzeyleri, iş doyumu/mesleki
memnuniyetleri bağımlı değişken olarak araştırmasına alan ve üzerinde etkili
olan bağımsız değişkenlerin araştırıldığı 32 çalışma incelenmiştir. Yapılan
inceleme sonucu psikolojik danışmanların danışma öz yeterlikleri, tükenmişlik
düzeyleri, iş doyumu/mesleki memnuniyetler düzeyleri ilgili yapılan
araştırmalarda genellikle aynı bağımsız değişkenlerin (cinsiyet, kıdem, çalışma
süresi, kişilik özellikleri, kaygı düzeyi, sosyal destek kaynakları, denetim
odağı, eğitim düzeyi) etkisi incelenmiş ve istatistiksel sonuçların genel
olarak paralellik gösterdiği sonucuna varılmıştır. Araştırmaların ortak
sonuçlarına göre genel olarak psikolojik danışma öz
yeterliği cinsiyet, yaş, çalışılan kurum, çalışma yılı, mezun olunan program ve
eğitim düzeyi değişenlerine göre anlamlı bir farklılık ortaya çıkmamıştır.
Diğer açıdan psikolojik danışmanların tükenmişlik düzeyleri, iş doyumu ve
mesleki memnuniyet düzeyleri cinsiyet, yaş, kıdem, çalışılan okul türü, mezun
olunan bölüm, eğitim düzeyine göre genel olarak anlamlı olarak farklılaşmamakla
birlikte, faklı sonuçlar rapor eden çalışmalarda bulunmaktadır. Ancak öğrenci
sayısı, medeni durum, yaşanılan yer, sosyal destek kaynaklarının varlığı gibi
değişkenlere göre faklı sonuçların çıktığı gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik Danışman, Tükenmişlik, İş Doyumu, Mesleki Memnuniyet

Kaynakça

• Aksoy, V. ve Diken, İ. H. (2009). Rehber öğretmen özel eğitim öz-yeterlik ölçeği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 10 (1), 29-37. Akten, S. (2007). Rehber öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne. Al-Darmaki, F. R. (2005). Counseling self-efficacy and its relationship to anxiety and problem-solving in United Arab Emirates. International Journal for the Advancement of Counselling, 27 (2). Asarlı, Z. (2012). Okullarda çalışan psikolojik danışmanların okul psikolojik danışma öz yeterlilik algılarının incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir. Arıcak, T., & Dilmaç, B. (2003). Psikolojik danışma ve rehberlik öğrencilerinin bir takım değişkenler açısından benlik saygısı ile mesleki benlik saygısı düzeylerinin incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 1-8 Atıcı, M., Özyürek, R. ve Çam, S. (2005). Okul danışmanlığı uygulamalarının yetkinlik beklentisi algıları ve mesleki benlik saygısı üzerindeki etkilerinin boylamsal olarak incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 24, 7-26. Başören, M. (2005). Çeşitli değişkenlere göre rehber öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Karaelmas Üniversitesi, Zonguldak. Büyükgöze-Kavas, A. (2011). Bireysel psikolojik uygulamalarına yönelik bir değerlendirme Journal of Turkish Educational Sciences,9(2). Bodenhorn, N., & Skaggs, G. (2005). Development of the school counselor self-efficacy scale. Measurement and Evaluation in Counseling and Development, 38(1), 14-28. Bolat, O. İ. (2011). Öz Yeterlilik ve Tükenmişlik İlişkisi: Lider-Üye Etkileşiminin Aracılık Etkisi. Ege Akademik Bakış, 11(2), 255-266. Cashwell, T. H., & Dooley, K. (2001). The impact of supervision on counselor self-efficacy. The Clinical Supervisor, 20(1), 39-47. Corey, G. (2008). Psikolojik Danışma, Psikoterapi Kuram ve Uygulamaları (Çev: T. Ergene). (Birinci Baskı), Ankara: Mentis Yayıncılık. Çoban, A. E. ve Demir, A. (2004). Güneydoğu Anadolu bölgesinde görev yapan psikolojik danışmanların tükenmişlik düzeyleri ve bazı demografik değişkenlerle tükenmişlik arasındaki ilişkinin incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(28), 20-28. Çapri B., & Demiröz, Z. (2016). Duygusal zekâ düzeyi ve psikolojik danışma öz-yeterlik inançları arasındaki ilişkide etkili psikolojik danışman niteliklerinin aracı rolü. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 1037-1048. Çoban, A. E. ve Hamacı, Z. (2008). Effect of stress coping program on the level of vocational burnout of counselors. Elementary Education Online, 7(3), 600-613. Doğan, S. (1996). Türkiye’de psikolojik danışma ve rehberlik alanında meslek kimliğinin gelişimi ve bazı sorunlar. Psikolojik Danışma ve Rehberlik dergisi,2(7), 32-44. Doğan, S. (2000). Psikolojik danışman eğitiminde akreditasyonun gereği ve bir model önerisi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(14), 31–38. Diri, M. S.ve Kıral, E. (2016). Ortaokul öğretmenlerinin iş doyumlarının mesleki tükenmişlik düzeylerine etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(39), 125-149. Durak, H. Y. ve Seferoğlu, S. S. (2017). Öğretmenlerde tükenmişlik duygusunun çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi,37(2), 759-788. Ergin, C. (1992). Doktor ve hemşirelerde tükenmişlik ve Maslach tükenmişlik ölçeğinin uyarlanması. VII. Ulusal psikoloji kongresi bilimsel çalışmaları, 22, 25. Ekşi, H., Ismuk, E., & Parlak, S. (2015). Okul psikolojik danışmanlarında iş doyumunun yordayıcısı olarak psikolojik danışma öz yeterliği ve dinleme becerileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Erkan, Z. (2011). Okul psikolojik danışmanı öz-yeterliğini yordamada eğitim yaşantılarına ilişkin memnuniyetin rolü. Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Uludağ Üniversitesi, Bursa. Factors that influence self-efficacy of counseling students: An exploratory study. Counselor Education & Supervision, 44,70-81. Friedlander, M. L., Keller, K. E., Peca-Baker, T. A. & Olk, M. E. (1986). Effects of role conflict on counselor trainees' self-statements, anxiety level, and performance. Journal of Counseling Psychology, 33(1), 73. Gladding, S. (2000). Counseling: A comprehensive profession (4th ed.). New Jersey: Prentice-Hall. Gültekin, A. (2006). Psikolojik Danışma ve Rehberlik Öğrencilerinin Problem Çözme Becerilerinin İncelenmesi.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Erzurum. Greason, P.B. ve Cashwell, C.S.(2009). Mindfulness and counseling selfefficacy: The mediating role of attention and empathy. Counselor Education & Supervision, 49, 2-19. Gündüz, B. ve Çelikkaleli, Ö. (2009). Okul psikolojik danışmanlarında mesleki yetkinlik inancı. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 1-16. Gündüz, B. (2012). Okul psikolojik danışmanlarında yetkinlik inancı ve tükenmişlik. Educational Sciences: Theory & Practice, 12, 1761-1767. Güner, F., Çiçek, H., & Can, A. (2014). Banka Çalışanlarının Mesleki Stres ve Tükenmişlik Düzeylerinin İş Doyumu ve Yaşam Doyumu Düzeyleri İle İlişkisi. Journal of Alanya Faculty of Business/Alanya Isletme Fakültesi Dergisi, 6(3). Hackney, H., Cormier, L. S., Ergene, T., & Aydemir-Sevim, S. (2008). Psikolojik danışma ilke ve teknikleri: psikolojik yardım süreci el kitabı. Mentis Yayıncılık. İkiz, F.E. (2009). İlköğretim okullarında çalışan psikolojik danışmanların empati düzeylerinin incelenmesi. Elementary Education Online, 8(2), 346-356. Kepçeoğlu, M . (1999). Psikolojik danışma ve rehberlik. İstanbul: Alkım Yayınevi. Kocayörük, E. (2000). Çeşitli değişkenlere göre rehber öğretmenlerin meslek doyumlarının karşılaştırılması,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Larussi, M. H., Tyler, J. M., Littlebear, S., & Hinkle, M. S. (2013). Integrating Motivational Interviewing into a Basic Counseling Skills Course to Enhance Counseling Self-Efficacy. Professional Counselor, 3(3), 161-174. Lent, R. W., Hill, C. E., & Hoffman, M. A. (2003). Development and validation of the Counselor Activity Self-Efficacy Scales.Journal of Counseling Psychology, 50(1), 97. Larson, L. M., & Daniels, J. A. (1998). Review of the counseling self-efficacy literature. The Counseling Psychologist, 26(2), 179-218. Lepkowski , W. J. ve Packman J. (2005).Can counselor learn to accurately assess. Their skills? A study of counselor- intraining self-assessments” http://counselingoutfitters.com/Lepkowski.htm. Melchert, T., Hays, V.L., Wiljanen, L, M. & Kolocek, A.K. (1996). Testing models of counselor development with a measure of counseling self-efficacy. Journal of Counseling and Development, 74, 640-646. Mullen, P. R., Uwamahoro, O., Blount, A. J., & Lambie, G. W. (2015). Development of counseling students’ self-efficacy during preparation and training. The Professional Counselor, 5 (1), 175-184. Meydan, B. (2015). Bireyle psikolojik danışma uygulamasında mikro beceri süpervizyon modelinin etkililiğinin incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(43). Özgün, M. S. (2007). Okul psikolojik danışmanlarının kişilik özellikleri ile mesleki öz-yeterlik beklentileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çukurova Üniversitesi, Adana. Özyürek, R. (2010). Psikolojik danışma ve rehberlik lisans programı öğrencilerinin yaptıkları okul psikolojik danışmanlığıyla ilgili uygulamaların saptaması. Eğitim Ve Bilim, 35(156), 160 Özteke, H.İ. (2011). İlköğretim okullarında çalışan psikolojik danışmanların sosyal karşılaştırma ve öz bilinç düzeyleri ile psikolojik danışma öz yeterlilik inancı arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Selçuk Üniversitesi, Konya Öztürk, A. (2014). Rehberlik ve psikolojik danışmanlık programı 1. sınıf öğrencileriyle 4. sınıf öğrencilerinin psikolojik danışma öz-yeterlik inançları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(51), 255-272. Özer, R. (1998). Rehber öğretmenlerde tükenmişlik düzeyi, nedenleri ve çeşitli değişkenlere göre incelenmesi.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon. Özabacı, N., İşmen, E., & Yıldız, A. (2004). Psikolojik Danışmanların İdeal Özellikleri İle Yılgınlık Düzeylerinin Karşılaştırması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 10(1), 8-25. Özen, Y. (2011). Psikolojik Danışmanların İş Memnuniyetlerinin İncelenmesi. İş Ahlakı Dergisi, 4(7), 77-92. Paksoy, Z. (2003). Rehber ve Psikolojik Danışmanlarda Stres Kaynaklarının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. Pamukçu, B. (2012). The ınvestigation of counseling self-efficacy levels of counselor traines. Yüksek Lisans Tezi. Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Pamukçu, B., & Demir, A. (2013). Psikolojik danışma öz-yeterlik ölçeği Türkçe formu’nun geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4(40), 212-221. Sav, İ.(2007). Psikolojik danışman ve rehber öğretmenlerin kişilik özellikleri ile stresle başa çıkma stratejileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. Satıcı, B. (2014). Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma öz-yeterlik algılarının mizah tarzları ve süpervizyon yaşantıları açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Seğmenli, S. (2001). Rehber öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Sali-Bilgiç, H. (2011). Rehber öğretmenlerin (psikolojik danışmanların) öz yeterlilikleri. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya, Türkiye. Sevim, S.A.,& Hamamcı Z. (1999). Psikolojik danışmanların mesleki doyumları ile mesleki yeterlilikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(12), 39-40. Seçer, İ. (2011). Investigation of Burnout Levels of Psychological Counselors With Respect to Different Variables.Sakarya University Journal of Education, 1(2), 25-39. Soresi, S., Nota, L., & Lent, R. W. (2004). Relation of Type and Amount of Training to Career Counseling Self‐Efficacy in Italy.The Career Development Quarterly, 52(3), 194-201. Tang, M., Addison, K. D., LaSure‐Bryant, D., Norman, R., O'Connell, W., & Stewart‐Sicking, J. A. (2004). Factors that influence self‐efficacy of counseling students: An exploratory study. Counselor Education and Supervision, 44(1), 70-80. Tan, H. (1986). Psikolojik yardım ilişkileri: Danışma ve psikoterapi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Tatlılıoğlu, K.(1999). Rehberlik ve psikolojik danışmanlık servisinden beklentiler üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Taşdelen-Karçkay, A. (2008). Farklı Eğitim Programı Mezunu Psikolojik Danışmanların Mesleki Yeterlilikleri ve İş Doyumlarının İncelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, 24-35. Taytaş, M. (2016). Psikolojik danışmanların yeterliklerinin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Eğitim Bilimleri Üniversitesi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van. Uslu, M. (1999). Resmi eğitim kurumlarında çalışan psikolojik danışma ve rehberlik uzmanlarının iş doyumu ve tükenmişlik düzeylerinin danışmanların denetim odağı ve bazı değişkenlere göre karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya. Uslu, M. (2005). Psikolojik Danışmanların Danışma Becerilerinin Geliştirilmesi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya Uslu, M. ve Arı, R. (2005). Psikolojik danışmanların danışma becerisi düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 509-519. Ültanır, E. (2005). Türkiye’de psikolojik danışma ve rehberlik (PDR) mesleği ve psikolojik danışman eğitimi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 102-111. Wiggins, J. D., & Weslander, D. L. (1979). Personality characteristics of counselors rated as effective or ineffective.Journal of Vocational Behavior, 15(2), 175-185. Yaka, B. (2005). Psikolojik Danışmanların Temel Psikolojik Danışma Becerilerine İlişkin Yeterlik Düzeylerinin Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ege Üniversitesi, İzmir. Yam, F.C. (2014). Psikolojik danışma öz yeterliği: Kişilik özellikleri, durumluk-sürekli kaygı düzeyleri ve geçmiş eğitim yaşantıları, Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Tokat. Yam, F. C. ve İlhan, T. (2016). Psikolojik Danışma Özyeterliği:Kişilik Özellikleri, Kaygı Düzeyleri ve Geçmiş Eğitim Yaşantıları. Journal of International Social Research, 9(42), 1304-1313. Yayla, E., & İkiz, F. E. (2017). Psikolojik Danışmanların Etkili Nitelikleri ile Danışma Öz-Yeterlik Düzeyleri Arasındaki İlişki. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 7(48). Yiyit, F. (2001). Okul psikolojik danışmanlarının yetkinlik beklentilerini ölçmeye yönelik bir ölçek geliştirme çalışması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çukurova Üniversitesi, Adana. Yüksel, F.Ş. (2002). Bazı Değişkenlerin Yönetici Adaylarının, Okul Psikolojik Danışmanlarından Görev beklentileri Düzeylerine Etkisi. Eğitim ve Bilim, 27(123), 13- 21.