Türkiye’de Gökkuşağı Alabalığı Yetiştiriciliğinin Üretim ve Ekonomik Göstergelerinin İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 18 Sayı: 4, 461 - 474, 01.12.2022

Önder Yıldırım İsmail Berat Çantaş

https://doi.org/10.22392/actaquatr.1101098

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmada, Türkiye su ürünleri yetiştiriciliğinde en fazla üretilen ikinci tür olan gökkuşağı alabalığının (Oncorhynchus mykiss) genel ve illere göre üretim miktarları, değerleri, işletme sayıları ve kapasiteleri değerlendirilerek ekonomiye katkıları ve potansiyellerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. 2020 yılında Dünya’da toplam su ürünleri üretimi 178 milyon ton olurken, yetiştiricilik üretimi 87,5 milyon tondur. Gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliği 2020’de Dünya’da 77 ülkede ve yaklaşık 1,02 milyon ton olarak elde edilmiştir. İran 197.370 ton ile ilk sırada, Türkiye 144.283 ton ile ikinci sırada yer almaktadır. Ülkemizde, 10 yıllık değişime bakıldığında 2012 yılında yetiştiricilik miktarı 212.410 tondan, 2021 yılında 471.686 tona çıkmıştır. Türkiye’de 2021 yılında yapılan toplam 471.686 ton yetiştiriciliğinin %35’ini, bu tür oluşturmaktadır. Gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliği Türkiye’de toplam 68 ilde yapılmaktadır. Ülke genelinde 58 ilde toplam 1.435 milyar adet yavru üretim kapasitesine sahip 493 adet gökkuşağı alabalığı kuluçkahanesi bulunmaktadır. Gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliğinde Elazığ (26.500 ton; %16) ilk sırada gelmekte, Muğla (22.000 ton; %13); Samsun (13.045 ton; %8), Trabzon (9.800 ton; %4,6) ve Şanlıurfa (7.658 ton; %4) ise Elazığ’ı takip etmektedir. 2012-2021 yılları arasında iç sularda yetiştiriciliği yapılan gökkuşağı alabalığının satış fiyatının 4,99-24,14 TL (2,71-2,78 ABD doları) arasında, denizlerde yetiştiriciliği gökkuşağı alabalığının ise 6,78-32,83 TL (3,69-3,78 ABD doları) arasında değiştiği bulunmuştur. Gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliğin iç sularda 3.238.960.360 TL (363.611.540 ABD doları) ve denizlerde 1.034.440.470 TL (116.268.210 ABD doları) olmak üzere ekonomiye toplam katkısı 4.273.400.830 TL (479.879.750 ABD doları) olduğu tespit edilmiştir. Gökkuşağı alabalıklarının, Karadeniz'deki denizel ağ kafes işletmelerinde kilogram üzeri büyütüldükten sonra, iç piyasa ve ihraç ürün olarak satış etiketlerinde “Türk Somonu” ticari ismi kullanılmaya başlanmıştır. Türkiye, “Türk Somonu” olarak tescillenen gökkuşağı alabalığı üretiminde, Dünya'daki yerini sağlamlaştırmak için gelecek planlamalarını şu noktalarda yoğunlaştırmasında fayda vardır. Bunlar arasında mevcut pazarların korunup bununla birlikte yeni pazarlara girilmesine yönelik girişimler, su kaynaklarını taşıma kapasitelerinin gözetilerek çevreyle dost sürdürülebilir kullanımı, hammadde-enerji-akaryakıt gibi yetiştiricilik üretim girdilerinin minimalize edilmesi için yerli alternatiflerin/yerinde üretimlerin kullanılması sayılabilir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, İller, Gökkuşağı Alabalığı, Türk Somonu, Ekonomi

Investigation of Production and Economic Indicators of Rainbow Trout Farming in Türkiye

Öz

This study aims to reveal the contribution of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss), according to production volumes, values, number of farmers, and capacities. Total fisheries and aquaculture production in the world were 178 and 87.5 million tons in 2020 respectively. Rainbow trout is produced in 77 countries in the world, with a production amount of approximately 1.02 million tons in 2020. Within this field, Iran was first with 197 203 tons, followed by Turkey with 144 283 tons in 2020. When viewed from a “10-year of change” aspect, the amount of aquaculture in Turkey increased from 212.410 tons in 2012 to 471 686 tons in 2021. Rainbow trout accounts for 35% of total aquaculture production in 2021. This species is cultured in 68 cities in Turkey. There are 493 rainbow trout hatcheries in 58 cities across the country with a total production capacity of 1,435 billion fries. Elazığ (26,500 tons; 16%) comes first in rainbow trout farming followed by Muğla (22,000 tons; 13%); Samsun (13,045 tons; 8%), Trabzon (9,800 tons; 4.6%) and Şanlıurfa (7.658 tons; 4%). It has been determined that the price of rainbow trout cultured in inland waters during the years 2012 and 2021 ranged between 44.99-24.14 TRY (2.71-2.78 USD), while rainbow trout cultured offshore sea cages ranged between 6.78-32.83 TRY (3.69-3.78 USD). The economic contributions of inland and off-shore-cage rainbow aquaculture are 3 238 960 360 TRY (363.611.540 USD) and 1 034 440 470 TRY (116 268 210 USD), respectively. The total contribution of rainbow trout to the economy was 4 273 400 830 TRY (479 879 750 USD). In off-shore cage aquaculture, rainbow trout are grown over kilograms in the Black Sea, and are traded with the name of "Turkish Salmon (Somon)". It would be beneficial for Turkey to focus its future plans on the following points to consolidate its world position in the production of rainbow trout registered as "Turkish Salmon". These may include taking initiatives to protect existing markets and opening up new markets, carrying out environmentally sustainable use of water resources considering their carrying-capacities and using local alternatives/on-site production methods to minimize aquaculture production inputs such as raw materials - energy - fuel.

Anahtar Kelimeler

Turkey, Provinces, Rainbow Trout, Turkish Somon, Economy

Kaynakça

• Anonim, (2015). Ek-1 Türün Tanımı https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/05/20150515-31-1.pdf (Erişim Tarihi: 25/03/2022)
• Anonim, (2017). Samsun ve Sinopda Büyük Alabalık Yetiştiricilecek https://www.aa.com.tr/tr/yasam/samsun-ve-sinopda-buyuk-alabalikyetistirilecek/888051. (Erişim Tarihi: 28/02/2021).
• Ak, K., Kurtoğlu, İ. Z., Serezli, R., Kayış, Ş., & Yandi, I. (2019). Introduce the Siberian sturgeon (Acipenser baerii) to Turkish aquaculture industry: Duoculture possibility with rainbow trout. Ege Journal of Fisheries & Aquatic Sciences, 36(3), 211-217.
• Aydoğan, M., Uysal, O., Candemir, S., Terzi, Y. E., Beşen, T., Öztürk, F. P., & Ceyhan, V. (2020). Türkiye’de Alabalık Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerin Ekonomik Performanslarının Analizi. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology, 8(9): 1952-1964, 2020. https://doi.org/10.24925/turjaf.v8i9.1952-1964.3587
• Aydın, H., & Baltacı, M. (2017). Türkiye’de Alabalık Üretiminin Yaygınlaşmasında İstanbul Üniversitesi Sapanca İçsu Ürünleri Üretimi Araştırma ve Uygulama Birimi’nin Yeri. Turkish Journal of Aquatic Sciences, 32, 129-134
• Aydoğdu, S.İ., & Özdemir, Y. (2019). Elazığ Yöresi’nde Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss) Yetiştiriciliği Yapan Farklı Kapasitedeki İşletme Çalışanlarının Sosyo-Ekonomik Yapısı. Journal of Limnology and Freshwater Fisheries Research, 5(2), 104-115.
• Ayekin, B., Yeşilayer, N., & Buhan, E. (2018). Karakaya Baraj Gölü (Malatya) ağ kafes sistemlerinde alabalık yetiştiriciliği için taşıma kapasitesinin tahmini. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 7(3), 101-110.
• Birici, N., Şeker, T., Balcı, M., Çelik, B. & Kılıç, A. (2014). Elazığ İlinde Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus Mykiss L.) Yetiştiriciliği Yapan İşletmelerin Yapısal ve Ekonomik Analizi. Aquaculture Studies, 14(2), 0-0. https://doi.org/10.17693/Yunusae.Vi.235395
• BSGM, (2021). Bakan Pekdemirli: Su Ürünleri Yetiştiricilerimize 85 Milyon Liralık Desteği Buün Ödüyoruz. https://www.tarimorman.gov.tr/BSGM/Haber/214/Bakan-Pakdemirli-Su-Urunleri-Yetistiricilerimize-85-Milyon-Liralik-Destegi-Bugun-Oduyoruz (Erişim Tarihi: 01.03.2022)
• BSGM, (2022). Su Ürünleri Yetiştiricilik Tesislerin Durumu. https://www.tarimorman.gov.tr/BSGM/Belgeler/Icerikler/Su%20%C3%9Cr%C3%BCnleri%20Yeti%C5%9Ftiricili%C4%9Fi/Su-Urunleri-Tesisleri-2019.pdf
• Buhan, E., Koçer, M. T., Polat, F., Dogan, H. M., Dirim, S., & Neary, E. T. (2010). Almus Baraj Gölü su kalitesinin alabalık yetistiriciligi açısından degerlendirilmesi ve tasıma kapasitesinin tahmini. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2010(1), 57-65.
• Caimi, C., Biasato, I., Chemello, G., Oddon, S. B., Lussiana, C., Malfatto, V. M., Capucchio, M. T., Colombino, E., Schiavone, A., Gai, F. & Trocino, A. (2021). Dietary inclusion of a partially defatted black soldier fly (Hermetia illucens) larva meal in low fishmeal-based diets for rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). Journal of Animal Science and Biotechnology, 12, 50. https://doi.org/10.1186/s40104-021-00575-1
• Çakmak, E., Kurtoğlu, İ. Z., Çavdar, Y., Firidin, Ş., Aksungur, N., Başçınar, N., Esenbuğa, H., & Zengin, B. (2004). Karadeniz alabalığı (Salmo trutta labrax Palas, 1811)’nın yetiştiriciliği ve balıklandırma amacıyla kullanımı. Su ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü.
• Çelikkale, M. S., Düzgüneş, E. & Okumuş, İ. (1999). Türkiye Su Ürünleri Sektörü ve Avrupa Birliği ile Entegrasyonu. İstanbul Ticaret Odası.
• Çöteli, F. (2021). Ürün Raporu: Su Ürünleri. Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü.
• DOKA, (2021). Trabzon İli Kafeste Alabalık Yetiştiriciliği Ön Fizibilite Raporu. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı.
• Doğan, K. (2010, 6-8 Temmuz). Türkiye Alabalık Yetiştiriciliğinin Su Ürünleri Sektörü ve Ülke Ekonomisi Açısından Değerlendirilmesi. 2. Ulusal Alabalık Sempozyumu. Karaman.
• FAO, (2022a). Aquaculture market in the Black Sea: country profiles. General Fisheries Commission for the Mediterranean. https://doi.org/10.4060/cb8551en
• FAO, (2022b). Global Production Statistics 1950-2017. http://www.fao.org/Fishery/Statistics/Global-Production/Query/En. (22 Şubat 2022).
• FKA, (2021). Elâzığ İlinde Baraj Göllerinde Kafeste Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus mykiss) Yetiştiriciliği. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Fırat Kalkınma Ajansı.
• Günay, D., Emiroğlu, D., & Tolon, T. (2018). Orta Doğu ve Türkiye’de İçsu Ürünleri Avcılığı ve Yetiştiriciliğinin Bugünkü Durumu ve Geleceğe Dair Tahminler. Journal of Limnology and Freshwater Fisheries Research, 4(2), 122-129.
• Guzel, S., & Arvas, A. (2011). Effects of different feeding strategies on the growth of young rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). African Journal of Biotechnology, 10(25), 5048-5052.
• Kalayci, G., Ozturk, R. C., Capkin, E., & Altinok, I. (2018). Genetic and molecular evidence that brown trout Salmo trutta belonging to the Danubian lineage are a single biological species. Journal of Fish Biology, 93, 792-804. https://doi.org/10.1111/jfb.13777
• Kause, A., Kiessling, A., Martin, S., Houlihan, D., & Ruohonen, K. (2016). Genetic improvement of feed conversion ratio via indirect selection against lipid deposition in farmed rainbow trout (Oncorhynchus mykiss Walbaum). British Journal of Nutrition, 116(9), 1656-1665. https://doi.org/10.1017/S0007114516003603
• Kayış, Ş. (2019). Analysis of fish health status in terms of sustainability of aquaculture in Turkey-A swot analysis. Aquaculture Studies, 19(1).
• Kocabaş, M., Başçınar, N., Kutluyer, F., & Önder, A. K. S. U. (2013). Ülkemizde Yayılım Gösteren Salmo trutta macrostigma Ekotipi Gerçekten Yok Oluyor mu?. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 6(1), 132-138.
• Memiş, D., Demir, N., Eroldogan, O. T., & Küçük, S. (2002). Aquaculture in Turkey. The Israel Journal of Aquaculture – Bamidgeh, 54(1), 3- 9
• Özgür, M. E., Bayır, İ., & Gürçay, S. (2015). Türkiye’de Gökkuşağı Alabalığı Yetiştiriciliğinin Mevcut Durumu. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 8(2), 06-08.
• OEC, 2021. Observatory of Economic Complexity. https://oec.world/en/profile/hs/trout-fresh-or-chilled-whole. (Erişim Tarihi: 01.03.2022).
• Parrino, V., Kesbiç, O. S., Acar, Ü., & Fazio, F. (2020). Hot pepper (Capsicum sp.) oil and its effects on growth performance and blood parameters in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). Natural Product Research, 34(22), 3226-3230.
• Pulatsü, S., & Kaya, D. (2016). Kafeslerde gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliğinde (Karaova Baraj Gölü, Türkiye) lokal çevresel durumun ve taşıma yoğunluğunun tahmini. Su Ürünleri Dergisi, 33(4), 313-320.
• Stadtlander, T., Stamer, A., Buser, A., Wohlfahrt, J., Leiber, F., & Sandrock, C. (2017). Hermetia illucens meal as fish meal replacement for rainbow trout on farm. Journal of Insects as Food and Feed, 3(3), 165-175.
• Şen, İ., & Rad, F. (2016). Türkiye'de Gökkuşağı Alabalığı (Oncorhynchus Mykiss, Walbaum, 1792) Yetiştiriciliğinde Kapasite, Arz ve Fiyat Gelişmeleri. Tarım Ekonomisi Dergisi, 22(2), 1-8.
• Şen, İ. (2021). Türkiye’de Çipura-Levrek İle Gökkuşağı Alabalığı Yetiştiriciliği Yapan Firmaların Pazar Odaklılık Düzeylerinin Belirlenmesi. [Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi].
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2022). Su ürünleri desteklemeleri. https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Tarimsal-Destekler/Hayvancilik-Desteklemeleri/Su-Urunleri. (Erişim Tarihi: 10.03.2022).
• TCMB. (2022). Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Ortalama Döviz Kurları. https://www.Tcmb.Gov.Tr/Wps/Wcm/Connect/67c9353c-D201-40fb-9e19 A99dd1653d6e/Rom+Ortalama+Kur.Xlsx?Mod=Ajperes&Cacheid=Rootworkspace-67c9353c-D201-40fb-9e19-A99dd1653d6e-Mq-İiag. Erişim Tarihi (30/10/2021).
• Tolon, M.T., Emiroğlu İşgören, D., & Tahancı, U. (2016). Fethiye İlçesi'nde Faaliyet Gösteren Gökkuşağı Alabalığı (Onchorhychus mykiss) Yetiştiricilik İşletmelerinin Teknik ve Ekonomik Yönden Değerlendirilmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 33(2), 135-146.
• Turan, C., Ergüden, D., Gürlek, M., Yağlıoğlu, D., & Yeğen, V. (2008). Isparta ve Kahramanmaraş Salmo trutta (L., 1758) Populasyonlarının Genetik Karşılaştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 4(1), 45-52.
• TÜİK. (2022). Türkiye Su Ürünleri İstatistikleri. https://Data.Tuik.Gov.Tr/Kategori/Getkategori?P=Tarim-111&Dil=1.
• Wedemeyer, G.A. (1996). Physiology of Fish in Intensive Culture Systems. Chapman & Hall.