Türkiye Sucul Bitkileri Sıcak Noktaları: Göller Bölgesi Habitatları, Makrofitleri, Biyoçeşitlilik, Kullanım, Tehditler ve Oluşturduğu Sorunlar

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: 3, 267 - 286, 01.09.2024

İbrahim Özdal Osman Çetinkaya

https://doi.org/10.22392/actaquatr.1424469

Öz

Bu derlemede Göller Bölgesinde sucul makrofitler üzerinde yapılmış olan yayınlar gözden geçirilerek tür çeşitliliği, makrofit türlerinin kullanım amaçları, makrofitlerden kaynaklanan sorunların ele alınması amaçlanmıştır. Türkiye’nin güney-batısında yer alan Göller Bölgesi, göllerin sayısı, morfolojisi ve ekosistem çeşitliliği açısından dikkat çekmektedir. Bölge sucul bitkilerin yayılışı, çeşitliliği, ekolojik ilişkileri, kullanım ve bitkilerin yaşadığı öte yandan yol açtığı sorunlar açısından bir “sıcak nokta” konumundadır. Sucul bitkiler, su kalitesini iyileştirme, bulanıklığı azaltma, oksijen sağlama, gölgeleme, taban ve kıyı stabilizasyonu, ötrofikasyon ve kirlenmeyi azaltma, balık komünitelerini koruma ve güçlendirme gibi ekosistem hizmetlerini yerine getirirken selüloz, gıda, ilaç, mobilya malzemesi, ekoturizm, peyzaj elemanı olarak ekonomik ve sosyal fayda sağlarlar. Bölge ve yakın çevresi yüzey sularında 43 familyaya ait 144 sucul bitki türü belirlenmiştir. Sucul bitkiler üzerindeki başlıca tehditler önemli mevsimsel su seviyesi değişimleri ve kaynakların tamamen kurumasıdır. Bazı kaynaklardaki aşırı makrofit gelişimi, istilacı türlerin yayılması, bitkilerin sulama sistemlerindeki oluşturduğu hasarlar öne çıkan sorunlardandır. Bölgedeki sucul makrofitler ile ilgili araştırmaların artırılması; göllerin ekolojik durumunu izlemek için makrofit indekslerinin kullanılması önerilmektedir. Ayrıca makrofitlerin, insan besini, yem ve gübre materyali, peyzaj-akvaryum bitkisi, ilaç-kozmetik bitkisi, su arıtımı kullanımı çalışmalarına yer verilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Makrofit, göller bölgesi, sucul bitki biyoçeşitliliği, tehditler, sorunlar

Aquatic Plant Hotspots of Türkiye: The Lakes Region Habitats, Macrophytes, Biodiversity, Usage, Threats and Problems

Öz

In this review, it is aimed to review the publications on aquatic macrophytes in the Lakes Region and to address the species diversity, purposes for the use of macrophyte species and the problems due to the evaluated macrophytes. The Lakes Region located in the southwest of Turkey stands out in terms of the number of lakes, their morphology, and ecosystem diversity. The region is considered a "hotspot" in terms of the distribution, diversity, ecological relationships, and both the benefits and problems caused by aquatic plants. While aquatic plants provide ecosystem services such as improving water quality, reducing turbidity, providing oxygen, shading, stabilizing the bottom and shores, reducing eutrophication and pollution, and protecting and strengthening fish communities, they also bring economic and social benefits as sources of cellulose, food, medicine, furniture material, ecotourism, and landscape elements. In the region and its vicinity, 144 aquatic plant species belonging to 43 families have been identified in surface waters. The main threats to aquatic plants include significant seasonal fluctuations in water levels and the complete drying up of water sources. Excessive macrophyte growth in some sources, the spread of invasive species, and the damage caused by plants to irrigation systems are among the emerging issues. It is recommended to increase research on aquatic macrophytes in the region and to use macrophyte indices to monitor the ecological status of lakes. Furthermore, studies on the use of macrophytes in human nutrition, feed and fertilizer material, landscape-aquarium plants, medicine-cosmetic plants, and water purification should be included.

Anahtar Kelimeler

Macrophyte, lakes region, aquatic plant biodiversity, threats, problems

Kaynakça

• Akköz, C., Küçüködük, M., Obalı, O., Öztürk, C., & Doğan, H., (2000). Beşgöz Gölü (Sarayönü/Konya) alg florası II: Epilitik ve epifitik algler. Selçuk Üniversitesi Fen Fakültesi Fen Dergisi, 1(16): 5-11.
• Aksoy, N., Güneş Özkan, N., Koçer, N., Müderrisoğlu, H., & Eroğlu, E. (2023). Bolu Gölcük’teki doğal ve egzotik sucul bitki türleri için risk yönetimi planı. Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 9(1), 171-182.
• Altınayar, G., & Onursal, N. F., (1982). Investigations on the species and their distributions of aquatic weeds in the irrigation and drainage systems of Turkey. Plant Protection Bulletin, 22(3).
• Altınayar, G. (1988). Su yabancı otları. T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı.
• Anonim. (1992). Biyoçeşitlilik Sözleşmesi. https://surdurulebilirkalkinma.gov.tr [accessed in July, 2023]
• Awo. M.E, Tabot P.T, Kenko D., & Fongei B.A. (2023). Occurrence and nutrient retention of aquatic macrophytes in roadside streams in the mount cameroon region. GSCBPS, 22(01), 25-37.
• Balcı, Ö. E. (2012). Kızılırmak Nehri (Avanos-Nevşehir) su altı bitki biyokütlesinin zamansal değişimleri. [YL Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Barinova S, Romanov R., & Solak C. N. (2014). New record of Chara hispida (L.) Hartm.(Streptophyta: Charophyceae, Charales) from the Işıklı Lake (Turkey) and critical checklist of Turkish charophytes. Nat.Res. and conservation, 2(3), 33-42.
• Bhagyaleena P., & Gopalan R. (2012). Aquatic plant diversity of ponds in Nenmara Panchayath, Kerala, Int. J. Sci. Res. Publ., 2(8): 1-3.
• Blom C.W.P.M, Voesenek L.A.C.J., & Banga M. (1994). Physiological ecology of riverside species: adaptive responses of plants to submergence. Annals of Botany,74: 253–263.
• Bolat Y, Koca U. H, Yıldırım G. U, Özvarol Y, Turna İ, Şener E, Yegen V, Bilgin F., & Bostan H. (2015). Eğirdir Gölü makrofitlerinin gelişme yayılma özelliklerinin su altı gözlemleri ile izlenmesi. Limnofish, 1(3), 103-111.
• Bornette G, Tabacchi E, Hupp C.R, Puijalon S., & Rostan J-C. (2008). A model of plant strategies in fluvial hydrosystems. Freshwater Biologia, 53: 1692–1705.
• Bornette G., & Puijalon S. (2009). Macrophytes: Ecology of Aquatic Plants. ELS, https://doi.org/10.1002/9780470015902.a0020475
• Boyacı Y. Ö. 2023. Biyoçeşitlilik ve biyometri yönetmeleri. Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Eğirdir Su Ürünleri Fakültesi, 145 s.
• Brabec K., & Szoszkiewicz K. (2006). Macrophytes and diatoms–major results and conclusions from the STAR Project. Hydrobiologia, 566:175–178.
• Bronmark C., & Hansson L.A. (2017). The biology of lakes and ponds. Oxford University Press, UK, s.368.
• Coşkun T., & Demir A.N. (2019). Abant Gölünde biyolojik kalite elementlerinden sucul makrofitler. Acta Aquatica Turcica, 15(4), 499-506.
• Demir N. (2020). Su bitkileri. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi https://acikders.ankara.edu.tr/course/view.php?id=1316.
• Diniz A. S, Dantas W. E., & Moura A. N. (2022). The role of floating and submerged macrophytes in the phytoplankton taxonomic and functional diversity in two tropical reservoirs. Hydrobiologia, 850(2), 347-363. https://doi. org/10.1007/s10750-022-05073-7
• Duarte, C. M., & Kalff, J. (1990). Biomass density and the relationship between submerged macrophyte biomass and plant growth form. Hydrobiologia, 196, 17-23.
• DSİ (2009). Su yabancı otları, yayılış alanları, yaşamları, çevresel ilişkileri, sorunları ve savaşım yöntemleri. DSİ İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı, Ankara.
• Ersoy S. (2019). Sapanca Gölü sucul makrofitleri ve su kalitesi ile olan ilişkileri [Y.L Tezi], İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• GISD (2023). Elodea canadensis. Global ınvasive species database; [accessed in July, 2023]. Website: http://www.iucngisd.org/gisd/species.php?sc=290 on 08-09-2023
• Gülle İ, Kılçık F, Çiçek N. L, Küçük F, Balpınar N, Tunç M., & Güçlü S. S. (2022). Eğirdir Gölü’nün biyolojik ve ekolojik özellikleri, Eğirdir Gölü’nün sürdürülebilir yönetimine yönelik güncel yaklaşımlar, Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, 61-114.
• Güllü K, Öğretmen F, Tezel R, Yozukmaz A, Yapıcı S, Acar Ü., & Özdal İ. (2015). Işıklı ve Gökgöl sulak alanlarının kurtarılması ve sürdürülebilir yönetimi için fizibilite oluşturulması. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı TR32/15/DFD/0013.
• Güneş Özkan N., Koçer N., & Aksoy N., (2022). First record of invasive macrophyte Elodea nuttallii (Planch.) H.St.John (Hydrocharitaceae) in Türkiye. 11. ESENIAS & DIAS Konferansı; Antalya, Türkiye.
• Hasırbambudekorasyon, (2023). Hasır Kamış, (https://www.hasirbambudekorasyon.com/sayfa/kamis-hasir)
• Huang j, Li R, Ma Y, Cao C, Li X, Han T., & Cao M. (2023). Effect of macrophytes on micro–and nanoplastic retention and cycling in constructed wetlands. environmental pollution, 326,2023. https://doi.org/10.1016/j.envpol.2023.121259
• İkinci N (2023) Invasion history and distribution of the aquatic alien Elodea canadensis (Hydrocharitaceae) in Turkey. Biologia, 78:1363–1373.
• Jeppesen E, Kronvang B., & Meerhoff M. (2009). Climate change effects on runoff, catchment phosphorus loading and lake ecological state, and potential adaptations. Journal Environ Qual, 38(5): 1930–1941.
• Karataş A. (2019). Elodea canadensis. Türkiye Bitkileri [Plants of Turkey]; [accessed in July, 2023]. Website: https://turkiyebitkileri.com/tr/foto%C4%9Frafgalerisi/hydrocharita ceaekurba%C4%9Fazehirigiller/elodea-elodea/elodea-canadensis/32879-afyon.html
• Kargıoğlu M, Serteser A, Kıvrak E, İçağa Y., & Konuk M. (2012). Relationships between epipelic diatoms, aquatic macrophytes, and water quality in Akarçay Stream, Afyonkarahisar, Turkey. Oceanological and Hydrobiological Studies,41(1), 74-78.
• Kesici E. (1997). Eğirdir Gölü makrofitik vejatasyonu üzerinde fitososyolojik ve ekolojik bir araştırma. [Doktora Tezi Süleyman Demirel Üniversitesi, FBE, Isparta].
• Kesici E, Gülle İ., & Turna İ. (2009). Eğirdir Gölünde Elodea canadensis michaux’un ilk bildirimi ve istilası üzerine araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 4(2), 120-128.
• Kesici E, Gülle İ., & Turna İ. (2012). Elodea canadensis’in Kovada Gölünden ilk bildirimi. Ulusal Biyoloji Kongresi, İzmir, Sayfa: 247.
• Koç C. (2013). The effects of water level fluctuations and some physical and chemical variables on the macrophyte density in lake Isıklı, Turkey. Lake Reservuar Management, 24:2, 196-206.
• Korkmaz, H., & Mumcu, Ü., (2013). Türkiye sulak alan vejetasyonunun genel floristik, ekolojik ve fitososyolojik özellikleri. Conference: III. Sulak Alanlar Kongresi, Samsun / Turkey.
• Kuzucuoğlu C, Çiner A., & Kazancı N. (2019). Landscape and landforms of Turkey. Springer Nature Switzerland, 635s.
• Küçüködük M., & Ketenoğlu O. (1996). The macrophytic vegetation of Beyşehir Lake. Turk. Journal Botanica, 20(2), 189-199.
• Lesiv M. S, Polishchuk A. I., & Antonyak H. L. (2020). Aquatic macrophytes: ecological features and functions. Studia Biologia, 14(2), 79-94.
• Malaiya P.S. (2015). Study of aquatic weeds in Marpha pond of Anuppur, Madhya Pradesh. International Journal for Research in Applied Science and Engineering Technology (12): 281- 3 284.
• Mallappa P., & Takrya P. N. (2022). Diversity of aquatic macrophytes of four lakes of Hollakere, Chitradurga District, Karnataka, Indian. Res Sq, https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-2177790/v1
• O’Hare MT, Baattrup-Pedersen A, Baumgarte I, Freeman A, Gunn IDM, Lázár AN, Sinclair R, Wade AJ., & Bowes MJ. (2018). Responses of aquatic plants to eutrophication in rivers: a revised conceptual model. Front. Plant Sci. 9:451. https://doi.org/10.3389/fpls.2018.00451
• Othman R, Hanifah N.A, Ramya R, Hatta F.A.M, Sulaiman W.S.H., & Baharuddin, M.Z.B. (2014). Aquatic plants as ecological indicator for urban lakes eutrophication status and indices. Int. J. Sust. Energy and Environmental Research,3/4, 178-184.
• Oyedeji, A. A., & Abowei, J. F. N. (2012). The classification, distribution, control and economic importance of aquatic plants. International Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 1(2), 118-128.
• Özan T.S, Özçelik Ş., & Özan C. (2022). Eğirdir Gölünde yaşayan başaklı su perçemi (Myriophyllum spicatum L.) bitkisindeki bazı ağır metal seviyelerinin belirlenmesi. Yalvaç Akademi Dergisi, 7:1, 46-57.
• Özbay, H. (2016). Comparative study of the biomass of submersed aquatic macrophytes in a temporary and permanent freshwater lake in Turkey. International Journal of Aquatic Science, 7(2), 111-117.
• Paul P.T. (2022). Aquatic plant diversity of ponds in Thrissur District, Kerela, India. Indian Journal Ecology, 49(1): 174-177.
• Pinterest, (2023). Sulak alanlarda kuş (ördek, kaz, meke vd.) avcılığı (https://tr.pinterest.com/pin)
• Polat N. (2017). Biyoçeşitlilik ve önemi. Terme’nin biyoçeşitlilik ve doğal ortam özellikleri, Trabzon: Sarender Yayınları, 214 s. (3-11).
• Pulatsü S, Topçu A, Yılmaz E. (2015). Eutrophication control in lakes: sediment dredging. Journal of Science Technology, 5(1), 51-56.
• Sancer O, Tekin S. (2016). Seasonal changes of metal accumulation in water, sediment and phragmites austrialis growing in Lake Kovada (Isparta, Türkiye). SDU Journal of Science, 11(2), 45-60.
• Seçmen Ö, Leblebici E. (2008). Türkiye sulak alan bitkileri ve bitki örtüsü. Ege Üniversitesi Yayınları, 700 s.
• Serteser A, Acar H. (2014). Aquatic macrophytes and soil features on Karamik Lake coastal ecosystem in Afyonkarahisar (Turkey). Journal Biology Enviromental Science, 8(24).
• Søndergaard M, Johansson L. S, Lauridsen T. L, Jørgensen T. B, Liboriussen L., & Jeppesen E. 2010. Submerged macrophytes as indicators of the ecological quality of lakes. Freshwater Biology, 55(4), 893-908.
• Tasleem B. (2016). Study of hydrophytes of Narsarha Talab of Shahdol District Madhya Pradesh India. Int. J. Biol. Res 1/3, 30-32.
• Taş B & Topaldemir H. (2021). Assessment of aquatic plants in the Miliç Coastal wetland (Terme, Samsun, Turkey). Rev. Hydrobiol., 14(1).
• Topaldemir H & Taş B. (2022). İklim değişikliğinin sulak alan ekosistemleri üzerindeki etkisi: Yeşilırmak Deltasında sığ sulak alanlarda bir inceleme. International Conference on Chemical And Biological Sciences, UMYU, Nigeria.
• Troia A. (2023). Macrophytes in ınland waters; from knowledge to management. Plants, 12, 582.
• Turna, İ. İ., Yıldırım, U. G. (2007). Eğirdir Gölü’nün Yaygın Su altı Makrofitleri, SBT’07 11. SuAltı Bilim ve Teknolojisi Toplantısı, 3-4 Kasım 2007. İstanbul, s. 94-101.
• Turna, İ. İ., Yıldırım, U. G., & Durucan, F. (2010). Eğirdir Gölü'nün Görsel Su Altı Flora ve Faunası. Isparta ili Değerleri ve Değer Yaratma Potansiyeli Sempozyumları Bildirileri Kitabı, 26, 652-665.
• Turna, İ. İ., & Bilgin, Ş. (2004). Çapalı Gölü’nün (Afyon) Makrofitleri. SD Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8-3.
• Willby N. J. (2007). Managing invasive aquatic plants: problems and prospects. Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems,17(7), 659-665.
• Yıldız S.E, Güreşen A, Turan Y.A. (2020). Spatio-temporal dynamic of submerged aquatic macrophytes in Lake Sapanca, Turk. Journal Botanica Vol. 44: No. 5, https://doi.org/10.3906/bot-2002-23
• Yurtgazetesi, (2023). Kamış balyaları, (https://www.yurtgazetesi.com.tr/yerel/sultansazligindan-dunyaya-kamis-ihracati-h192503.html)