Foucault’un Kavramlarını Yükseköğretim Araştırmalarında Kullanmak

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 121 - 141, 31.07.2022

Bulut Doğan

https://doi.org/10.22466/acusbd.1119812

Öz

Geçtiğimiz yüzyılın ikinci yarısından itibaren Fransız düşünür Michel Foucault gerek yöntemi gerekse kavramları kullanımı bakımından önemli bir yerde durmaktadır. Foucault'un çalışmaları çok çeşitli disiplinlerden araştırmacılar tarafından referans olarak kabul edilmektedir. Yükseköğretim araştırmaları alanı da İkinci Dünya Savaşı sonrası itibariyle politika (policy) temelli bir anlayışla şekillenmiştir. Bu çalışmanın amacı Michel Foucault’un tarihsel yöntemi ile dispositif, bilgi- iktidar ilişkileri, yönetimsellik, söylem vd. kavramlarının yükseköğretim araştırmaları alanında nasıl kullanılabileceğini araştırmaktır. Bu bağlamda yükseköğretimin bir dispositif olarak ele alınabileceği iddia edilmekte, Foucauldyan bir kavram olarak “yönetsel düzenek” ortaya atılmaktadır. Çalışmada yöntem olarak literatür taraması kullanılmaktadır. Çalışma iki ayrı disiplini bir araya getirmesi ve yeni araştırmalara alan açması sebebiyle önem arz etmektedir. Çalışmada Öncelikle yükseköğretim araştırmaları alanı literatürü geçmişten günümüze incelenmektedir. İkinci olarak Foucault’un yöntemi ve kavramları üzerinde durulmaktadır. Son olarak Foucault’un yöntem ve kavramlarının yükseköğretim çalışmaları kapsamında literatürde nasıl kullanıldığı ve kullanılabileceği üzerinden bir tartışma yürütülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Foucault, Dispositif, İktidar, Bilgi, Yükseköğretim Araştırmaları, Üniversite

Using Foucault's Concepts in Higher Education Studies

Öz

Since the second half of the last century, Michel Foucault has been one of the most critical thinkers because his works have reshaped and changed many different academic fields and disciplines. Foucault's work has been accepted as a reference for researchers from various disciplines, and his method and unique use of concepts have been utilized. Moreover, higher education studies have emerged as a different academic field since WWII. Higher education has been evaluated with a policy-based approach. Universities are examined as institutions that perform education, research, and social service functions. This article discusses how the French philosopher Michel Foucault's concepts of dispositif, knowledge, power governmentality discourse, etc. can be used in the field of higher education studies. In this study, first of all, the literature in the field of higher education studies will be reviewed from the past to the present; secondly, Foucault's method and concepts will be emphasized, and a discussion will be carried out on how these concepts can be used in higher education studies.

Anahtar Kelimeler

Foucault, Dispositif, Power, Knowledge, Higher Education Studies, University

Kaynakça

• Agamben, G. (2012). Dispozitif Nedir?/Dost, (Çev. E. Dedeoğlu), Monokl Yayınları.
• Akay, A. (2016). Michel Foucault'da İktidar ve Direnme Odakları, Doğu Batı Yayınları.
• Arslan, H. (1999). Bilim, Bilimsel Bilgi ve İktidar, Doğu Batı, 2(7), 63-87.
• Aydın, A., Selvitopu, A. & Kaya, M. (2018). Türkiye’de Yükseköğretim Yönetimi Alanında Üretilen Doktora Tezlerine İlişkin Bir İnceleme. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi (2), 305-313 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/higheredusci/issue/61496/918244
• Balcı, A. (2009). Cumhuriyet Türkiye’sinde Devlet Söylemine İlişkin Bir Dönemselleştirme, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Ball, S. J. (2012). Foucault, power, and education. Routledge.
• Baştürk, E. (2016). Gözetimin soykütüğü: Foucault'dan Deleuze'e postmodern bir arkeoloji. Kalkedon Yayınları, İstanbul.
• Barret, M. (2004). Marxtan Foucault’ya îdeoloji. (Çev. A. Fethi). Sarmal Yayınevi.
• Bourdieu, P. (2021). Homo Academicus, (Çev. N. Ökten, N. Kocasu, E. Gülbey), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Clark, R. B. (1973). Development of the sociology of Higher Education. Sociology of Education Vol. 46:1, s. 2-14.
• Daştan, U. (2018). Michel Foucault: Bilgi Ve İktidar İlişkileri Ekseninde Modern Bilim Eleştirisi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Deleuze, G. (1992). What is a dispositif. Michel Foucault: Philosopher, 159-168.
• Deveci, C. (1999). Foucault’nun İktidar Kavramsallaştırmasında Siyasal Boyutun Ayrıştırılamazlığı, Doğu Batı, 3(9),25-44.
• Doğan, N. (2017). Eğitimin Biyopolitiği, Felsefelogos, 64, 157-182.
• Dölen, E. (2010). Türkiye Üniversite Tarihi (Cilt 1-5) (Vol. 7): İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Dreyfus, Hubert L. & Rabinow, Paul (1983). Michel Foucault: Beyond Structuralism and Hermeneutics. Routledge.
• Dünya Bankası (2002). Constructing knowledge societies: new challenges for tertiary education. https://openknowledge.worldbank.org/handle/10986/15224 (Erişim: 23.05.2021).
• Dünya Bankası (2007). Turkey: Higher Education Policy Study, Volume 1. Strategic Directions for Higher Education in Turkey. Washington, DC. https:// openknowledge.worldbank.org/handle/10986/7628 (Erişim: 23.05.2021).
• Foucault, M. (1975, 10.03.1975). Jacques Chancel Reçoit Michel Foucault/Interviewer: J. Chancel. Radioscopie (Philosophes): Jacques Chancel Reçoit Michel Foucault, [Merlin] IDOL Distribution (Radioscopies / France Inter / Ina).
• Foucault, M. (2000a). Entelektüelin Siyasal İşlevi. (Çev.I.Ergüden& O. Akınhay& F. Keskin) Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Foucault, M. (2000b). Özne Ve İktidar (Çev. I. Ergüden & O. Akınhay) Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2001). Kelimeler Ve Şeyler: İnsan Bilimlerinin Arkeolojisi: (Çev. M. A. Kılıçbay): İmge Kitabevi Yayınları.
• Foucault, M. (2003). Toplumu Savunmak Gerekir: Collège De France'ta Verilen Dersler, (1975-1976) (Çev. Ş. Aktaş): Yapı Kredi Yayınları.
• Foucault, M. (2006). Kliniğin Doğuşu (Çev. İ. M. Uysal): Epos.
• Foucault, M. (2011). Bilginin Arkeolojisi: (Çev. V.Urhan) Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2013). Hapishanenin Doğuşu: Gözetim Altında Tutmak Ve Cezalandırmak: (Çev. M. A Kılıçbay). İmge Kitabevi Yayınları.
• Foucault, M. (2014). Felsefe Sahnesi, Seçme Yazılar 5 (Çev. I. Ergüden) Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2015). İktidar ve Bilgi. İktidarın Gözü, (Çev. I. Ergüden) Ayrıntı Yayınları, İstanbul. 167-185.
• Foucault, M. (2015a). Biyopolitikanın Doğuşu: College De France Dersleri (1978-1979): İstanbul Bilgi Üniv. Yayınları.
• Foucault, M. (2015b). Deliliğin Tarihi (Çev. M. A. Kılıçbay.): İmge Kitapevi.
• Foucault, M. (2016). Güvenlik, Toprak, Nüfus: Collège De France Dersleri (1977-1978) (Çev. F. Taylan), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Foucault, M. (2018). Cinselliğin Tarihi (Çev. H. U. Tanrıöver) Ayrıntı Yayınları.
• Gillies, V. & Lucey, H (eds.) (2007). Power, Knowledge and the Academy: The Institutional is Political. Palgrave-Macmillan.
• Gözkan, H. B. (2005). Kant ve Üniversite İdeası, Cogito: Sonsuzluğun sınırında: Kant özel Sayısı. Yapı Kredi Yayınları.
• Gutting, G. (2006). Introduction, Michel Foucault: A User’s Manual, The Cambridge Companion To Foucault, Second Edition, Cambridge University Press, Cambridge, 1–28.
• Gutting, G. (2020). İmkansızı Düşünmek, (çev M. Erkan), Fol yayınevi.
• Gülmez, İ. (2014). 28 Şubat 1997 Askeri Darbesi ve Türk eğitim sistemine etkileri, Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yükseklisans Tezi.
• Hekman, S. (1999). Bilgi Sosyolojisi ve Hermenautik (çev. H. Arslan, B. Balkız), Paradigma Yayınları, İstanbul.
• Henriques, J., Hollway, W., Urwin, C.,Venn, C. & Walkerine, V. (1984). Chancing the Subject: Psycology, Social Regulation and Subjectivity. Methuen.
• Hırsch, E. (1998). Dünya Üniversiteleri ve Türkiye'de Üniversitelerin Gelişmesi. Ankara Üniversitesi Yayınları.İstanbul Politikalar Merkezi (2006). Neden Yeni Bir Yükseköğretim Vizyonu https://ipc.sabanciuniv.edu/Content/Images/CKeditorImages/20200330-22030445.pdf (Erişim 23.05.2021)
• Jessop, B. (2002). The Future of the Capitalist State. Cambridge: Polity Press.
• Jessop, B. (2011). Constituting another Foucault effect: Foucault on states and statecraft. In U. Bröckling, S. Krasmann & T. Lemke (Eds.), Governmentality: Current Issues and Future Challenges. Routledge.
• Kendall, G. & Wickham, G. (2016). Foucault'un Yöntemlerini Kullanmak, Çev.Kara,U.Y & Sivrikaya T., Islık Yayınları.
• Kerr, C. (2020). Üniversitenin Kullanımları, (çev. E.Saraçoğlu), Küre Yayınları.
• Keskin, F. (1999). Söylem, Arkeoloji Ve İktidar. Doğu Batı, 9, 15-22.
• Keskin, F.(2016). Sunuş: Özne Ve İktidar, Michel Foucault, (Çev. I. Ergüden & O. Akınhay), Ayrıntı Yayınları.
• Kurtoğlu, M. (2019). Yükseköğretim Araştırmalarının Akademik Bir Alan Olarak Gelişimi ve Eleştirel Yükseköğretim Araştırmaları. In M. Kurtoğlu (Ed.), Neoliberalizm, Bilgi ve Üniversiteler Eleştirel Yükseköğretim Araştırmalarına Giriş (Vol. 1, Pp. 18-32). Notabene Yayınları.
• Lanford, M. (2019). John Henry Newman: The idea of a university. In J. Gossling & G. Fenwick (Eds.), The literary encyclopedia: English writing and culture of the Victorian period, 1837-1901. The Literary Dictionary Company.
• Lemke, T. (2015). Foucault, Yönetimsellik ve Devlet, (Çev. U. Özmakas). Pharmakon Yayınları.
• Malche, A. (1939). İstanbul Üniversitesi Hakkında Rapor, T.C. Maarif Vekilliği. Devlet Basımevi.
• Mertek, S. (2020). Bilgi ve İktidar Kıskacında Üniversiteler ve Sosyal Bilimler: Foucauldyan Bir Yaklaşım, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 19(1), 78-95.
• Munslow, A. (2021). Tarihin Yapısökümü (çev. A. Yılmaz), Ayrıntı Yayınları.
• Okçabol, R. (2020). 12 Eylül Darbesi’nin Ürünü YÖK’ün Kırkıncı Yılında YÖK, YÖK Başkanları ve Üniversiteleri, Ütopya Yayınevi.
• Ostrowicka, H., Spychalska-Stasiak, J. & Stankiewicz, Ł. (2020). The dispositif of the university reform. The Higher Education Policy Discourse in Poland. Routledge.
• Özen, H. (2002). Entelektüelin Dramı: 12 Eylül’ün cadı kazanı, İmge yayınları.
• Özmakas, U. (2016). Biyopolitika Kavramına Dair Bir Soruşturma, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Philp, M. (2021). Michel Foucault, içinde Çağdaş Temel Kuramlar (Ed. Q. Skinner,.; Çev. A. Demirhan), İletişim Yayınları.
• Rajan, T. (2019). Derrida, Foucault and the University, Mosaic: An Interdisciplinary Critical Journal, Vol. 40, No. 2, a proceedings issue: FOLLOWING DERRIDA: LEGACIES (June 2007), pp. 133-150.
• Revel, J. (2012). Foucault Sözlüğü: (Çev. V. Urhan) Say Yayınları.
• Said, E. (1999). Foucault 1926-1984 (Çev. Ö. Emir), Doğu Batı ,3 (9), 185-194.
• Salgırlı, S.G. (2007). Maskeli Filozof, Spesifik Entelektüel ve Politikanın Kırılgan Fay Hatları, Felsefelogos, 64, 65-82.
• Sarup, M. (1995). Postyapisalcihk ve Postmodemizm. (Çev. A.B. Güçlü). Ark Yayınevi.
• Searle, J.R. (1975). The Campus War...............................
• SETA. (2009). Türkiye'de Yükseköğretim: Karşılaştırmalı Bir Analiz. https: www.setav.org/turkiyede-yuksekogretim-karsilastirmali-bir-analiz/
• Teichler, U. (1996). Comparative Higher Education: Potentials And Limits. Higher Education, 32(4), 431-465.
• Tekeli, İ. (2010). Tarihsel Bağlamı İçinde Türkiye'de Yükseköğretimin ve Yök'ün Tarihi: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Terzioğlu, T. (2003). Sunuş, Eğitimin Geleceği/Üniversitelerin Ve Eğitimin Değişen Paradigması,(Ed.O. N Babüroğlu; Çev. Z. Dicleli). Sabancı Üniversitesi Yayınları.
• Tezcan, M. (1993) Eğitim Sosyolojisinde Çağdaş Kuramlar ve Türkiye, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları Yayın No.170.
• Timur, T. (2000). Toplumsal Değişme ve Üniversiteler: İmge Kitabevi.
• Tourraine, A. (1972). Universite et Societe aux Etats- Unis, Seuil.
• Trow,M. (1973). Problems in the Transition from Elite to Mass Higher Education. Carniage Comission on Higher Education, Berkeley, California.
• TÜSİAD-EUA. (2008). Türkiye'de Yükseköğretim: Eğilimler, Sorunlar ve Fırsatlar. Yayın No. TÜSİAD-T/2008-10/473
• Urhan, V. (2013). Michel Foucault Ve Düşünce Sistemleri Tarihi: Arkeoloji, Soykütüğü, Etik. Say Yayınları, İstanbul.
• Yıldırmış, M. A. & Seggie, F. N. (2018). Yükseköğretim Çalışmalarının Akademik Bir Alan Olarak Gelişimi: Uluslararası ve Ulusal Düzeyde Alanyazın İncelemesi. Yükseköğretim Dergisi, 8(3), 357-367.
• YÖK (2018). Yüksek Öğretim Politikalarında Yeni YÖK. TC Yükseköğretim Kurulu.
• YÖK (2007). Türkiye'nin Yükseköğretim Stratejisi: T.C. Yükseköğretim Kurulu.
• YÖK (2017). Yüksek Öğretimde Uluslararasılaşma Strateji Belgesi TC Yükseköğretim Kurulu.
• YÖK (2020). 39 Yılı Geride Bırakan Yök, Bilim Hayatına Yön Verecek Yeni Projelere İmza Atıyor TC Yükseköğretim Kurulu.
• Zalta, E. N., Nodelman, U., Allen, C. & Anderson, R. L. (2005). Stanford encyclopedia of philosophy. Palo Alto CA: Stanford University.