Ottoman-Russian Struggle in the Kuban Region: Fortresses, the Search for Local Allies, and Tax Exemptions

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: Kafkasya Araştırmaları Özel Sayısı, 55 - 73, 01.09.2024

Murat Polat

https://doi.org/10.22466/acusbd.1506514

Öz

This article examines the historical significance of the Kuban region as a battleground between the Ottoman Empire and Russia, focusing on how ethnic groups were strategically utilized by both powers and the resultant impact on regional conflicts. The Ottoman Empire employed military operations, fortified fortresses, and fiscal privileges, such as tax exemptions for groups like the Ağnad Cossacks, to secure loyalty and maintain control over Kuban. However, Russian influence in the region and periodic uprisings by local populations posed continual threats to Ottoman stability. This study offers a novel perspective on Kuban by delving into Ottoman fiscal policies and their effects on ethnic groups. It aims to deepen understanding of the ethnic and fiscal dynamics within the context of power struggles between the Ottoman Empire and Russia. The research draws from archival documents housed in the Ottoman Archive at the Türkiye Presidency's Directorate of State Archives. Its contribution lies in highlighting how Ottoman tax policies impacted regional stability and loyalty over time, providing insights into historical consequences. Scholars interested in Ottoman regional governance and the application of tax systems will find this study particularly valuable for understanding broader themes of imperial control and resistance in the Kuban region.

Anahtar Kelimeler

Kuban, Ottoman Empire, Tax exemptions, Ethnic dynamics, Rus-Ottoman relations

Kuban Bölgesi’nde Osmanlı-Rus Mücadelesi: Kaleler, Yerel Taraftar Arayışları ve Ticarî Muafiyetler

Öz

Bu makale, Kuban Bölgesi’nin Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya arasındaki stratejik önemini ve etnik grupların bu güçler tarafından nasıl kullanıldığını ve bölgesel çatışmalara olan etkilerini incelemektedir. Osmanlı İmparatorluğu, Kuban üzerinde kontrol sağlamak için askeri operasyonlar düzenlemiş, kaleleri güçlendirmiş ve vergi muafiyetleri gibi mali ayrıcalıklar vererek yerel halkların sadakatini kazanmaya çalışmıştır, örneğin Ağnad Kazakları gibi gruplara vergi muafiyeti sağlamıştır. Ancak Rusya'nın bölgedeki etkisi ve yerel halkların zaman zaman Osmanlı yönetimine karşı ayaklanmaları, Osmanlı istikrarını sürekli tehdit etmiştir. Bu çalışma, Kuban üzerine Osmanlı mali politikalarına odaklanarak yeni bir bakış açısı sunmaktadır. Amacı, Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya arasındaki güç mücadelesi bağlamında etnik ve mali dinamikleri daha derinlemesine anlamaktır. Araştırma, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı'na ait Osmanlı Arşivi'nde bulunan belgelerden yararlanmaktadır. Çalışmanın katkısı, Osmanlı vergi politikalarının bölgesel istikrar ve sadakat üzerindeki uzun vadeli etkilerini vurgulamaktadır, tarihsel sonuçları anlamak için önemli bir içgörü sağlamaktadır. Osmanlı bölgesel yönetimi ve vergi sistemlerinin uygulanması konularına ilgi duyan akademisyenler, Kuban Bölgesi’ndeki imparatorluk kontrolü ve direnişin genel temalarını anlamak için bu çalışmayı özellikle değerli bulacaklardır.

Anahtar Kelimeler

Kuban, Osmanlı İmparatorluğu, Vergisel muafiyetler, Etnik dinamikler, Rus-Osmanlı İlişkileri

Kaynakça

• BOA. Ali Emirî Sultan Sultan Mahmud I. (AE. SMHD. I). 94/6461, 257/20912.
• BOA.. Ali Emirî Sultan Mustafa III (AE. SMST. III). 7/477, 77/5706, 77/5706-2, 77/5706-4, 333/26924, 371/29400.
• BOA. Ali Emirî Sultan Osman III. (AE. SOSM. III). 29/2037.
• BOA. Haritalar Tasnifi (HRT. h). 78.1, 80. 4. BOA. Hattı Hümayun (HAT). 27/1282, 27/1299.
• BOA. Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye (C. AS). 56/2625, 94/4302, 423/17541, 423/17541-2, 423/17541-4, 423/17541-5, 423/17541-6, 423/17541-7, 423/1742, 423/17543, 557/23378, 573/24120, 772/32677, 797/33769, 797/33769-2, 911/39312, 1043/45797, 1043/45797-2.
• BOA. Muallim Cevdet tasnifi dahiliye (C. DH). 278/13852.
• BOA. Muallim Cevdet tasnifi hariciye (C. HR). 18/852, 78/3855, 98/4880, 98/4880-2, 184/ 9187, 102/5073.
• BOA. Muallim Cevdet tasnifi eyâlet-i mümtâze (C. MTZ). 2/88, 5/245, 15/749, 16/768.
• BOA. Muallim Cevdet tasnifi maliye (C. ML). 76/3490, 573/23465, 573/23465-2, 573/23465-3, 656/26838. BOA. Bab-ı Asafî Divan-ı hümayun defterleri (A. DVNS. MHM. d). 2/58, 43/ 193, 43/206, 106/1285, 110/270, 110/437, 110/698, 114/925, 114/696, 115/2059, 132/1405, 133/179, 133/183, 133/184, 133/185, 133/186, 133/550, 133/1250, 133/1254, 133/1255, 133/1256, 133/1257, 133/1258, 133/1259, 133/1260, 133/1261, 133/1262, 133/179, 133/183, 133/184, 133/185, 133/186, 133/1250.
• BOA. Maliyeden müdevver defterler (MAD. d). 18503.
• BOA. Topkapı sarayı müzesi evrakı (TS.MA. e). 275/27, 655/21.
• BOA. Yabancı arşivler Bulagaristan arşivi (YB. 04). 4/94.
• Altunoluk, Y. A. (2021). Kabartay’ın Osmanlı Devleti ve Rusya ile bağlılık ilişkileri (1475-1774) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Berje, A. (1999). Kafkasyalı dağlı kavimlerin kısa tasviri (M. Papşu, Çev.). Kafkas Derneği.
• Betrozov, R. (2009). Çerkeslerin etnik tarihi (O. Uravelli, Çev.). Kafdav Yayınları.
• Bilge, S. M. (2020). Çerkezler. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi: C. Ek 1 (2. bs, ss. 287-290) içinde. Türkiye Diyanet Vakfı.
• BOA. Ali Emirî Sultan Sultan Mahmud I. (AE. SMHD. I). 94/6461, 257/20912.
• BOA.. Ali Emirî Sultan Mustafa III (AE. SMST. III). 7/477, 77/5706, 77/5706-2, 77/5706-4, 333/26924, 371/29400.
• BOA. Ali Emirî Sultan Osman III. (AE. SOSM. III). 29/2037.
• BOA. Haritalar tasnifi (HRT. h). 78.1, 80. 4.
• BOA. Hattı Hümayun (HAT). 27/1282, 27/1299.
• BOA. Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye (C. AS). 56/2625, 94/4302, 423/17541, 423/17541-2, 423/17541-4, 423/17541-5, 423/17541-6, 423/17541-7, 423/1742, 423/17543, 557/23378, 573/24120, 772/32677, 797/33769, 797/33769-2, 911/39312, 1043/45797, 1043/45797-2.
• BOA. Muallim Cevdet tasnifi dahiliye (C. DH). 278/13852.
• BOA. Muallim Cevdet tasnifi hariciye (C. HR). 18/852, 78/3855, 98/4880, 98/4880-2, 184/ 9187, 102/5073.
• BOA. Muallim Cevdet tasnifi eyâlet-i mümtâze (C. MTZ). 2/88, 5/245, 15/749, 16/768.
• BOA. Muallim Cevdet Tasnifi Maliye (C. ML). 76/3490, 573/23465, 573/23465-2, 573/23465-3, 656/26838.
• BOA. Bab-ı Asafî Divan-ı Hümayun Defterleri (A. DVNS. MHM. d). 2/58, 43/ 193, 43/206, 106/1285, 110/270, 110/437, 110/698, 114/925, 114/696, 115/2059, 132/1405, 133/179, 133/183, 133/184, 133/185, 133/186, 133/550, 133/1250, 133/1254, 133/1255, 133/1256, 133/1257, 133/1258, 133/1259, 133/1260, 133/1261, 133/1262, 133/179, 133/183, 133/184, 133/185, 133/186, 133/1250.
• BOA. Maliyeden müdevver defterler (MAD. d). 18503.
• BOA. Topkapı sarayı müzesi evrakı (TS.MA. e). 275/27, 655/21.
• BOA. Yabancı Arşivler Bulagaristan Arşivi (YB. 04). 4/94.
• Bülbül, İ. (2011). Başlangıcından Rus hakimiyetine kadar kumuk Türkleri ve tarku şahmallığı [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bülbül, İ. (2017). XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Kuban Boyunda Siyaset, Etnik Yapı ve İktisat. Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2, 73-114. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.356266
• Engin, H. (2013). 1787-1792 Osmanlı Rus, Avusturya harpleri sırasında ibrail kalesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fedakar, C. (2014). Kafkasya’da imparatorluklar savaşı (E. Yener, Ed.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Finkel, C., & Ostapchuk, V. (2005). Outpost of Empıre: An appraısal of ottoman building registers as sources for the archeology and construction history of the black sea fortress of özi ( 150-188) içinde. Brill.
• Işık, E. (2015). Kili kalesi (1767-1792)) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İzzet, M. Ç. Y. (2008). Kafkas tarihi (F. Huvaj, Çev.; C. 1). Kafkas Bilimsel Araştırma Merkezi ve Yayıncılık.
• Kahya, O. (2023). Özi kalesi (1768-1792) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kravets, M., & Ostapchuk, V. (2021). Cossacks as Captive-Takers in the Ottoman Black Sea Region and Unfreedom in the Northern Countries. İçinde F. Roşu (Ed.), Studies in Global Slavery Slavery in The Black Sea Region, c. 900-1900 Forms of Unfreedom at The IntersectionBetweenChristianity and Islam (ss. 250-335). Brill.
• Kurat, A. N. (2011). Türkiye ve İdil Boyu (1569 Astarhan Seferi, Ten-İdil Kanalı ve XVI-XVII. Yüzyıl Osmanlı-Rus Münasebetleri). Türk Tarih Kurumu.
• Mertayak, A. (2005). Nişli Mehmet Ağa’nın Rusya sefâreti ve sefâretnâmesi (1722-1723) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gaziosman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Namıtok, A. (2009). Çerkeslerin Kökeni 1. Kitap Origines des Circassiens (A. Çeviker, Çev.). Kafdav Yayınları.
• Nusel, E. (2015). 1787-1792 Osmanlı Rus Savaşı’nda Kafkas hanlıklarının faliyetleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, Y. (2007). Osmanlı Karadeniz’i hakkında bir risale. Karadeniz Araştırmaları, 13(13), 65-92.
• Sertoğlu, M. (2011). Mufassal Osmanlı tarihi V (C. 5). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tavkul, U. (2015). Kafkasya gerçeği. Selenge Yayınları.
• Temizkan, A. (2006). Rusya ve Osmanlı Devleti’nin Kafkas ötesinde nüfuz mücadelesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 6(2), 447-462.
• Türkyılmaz, U. (2020). Hocabey/Odessa kalesi ve limanı (1768-1774) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2021). Osmanlı tarihi Karlofça anlaşmasından XVIII. yüzyılın sonlarına kadar (7.Baskı). 4(1), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Valiyev, E. ve Yörük, D. (2016). Güney Kafkasya’da Osmanlı hâkimiyeti23-1735). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 40, 15-28. https://doi.org/10.21563/sutad.268718