Paradaki Dijitalleşmenin Ekonomi Üzerindeki Etkileri

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 371 - 393, 31.12.2024

Betül Çelik , Fevzi Engin

https://doi.org/10.22466/acusbd.1589788

Öz

Çağımızda doğal bir süreç olarak görülen dijitalleşme her alanı etkilemiş, uyum sağlayan kesimlere ivme kazandırırken, adapte olamayan kimseler için yarışı kaybettiren faktör olmuştur. Ekonomide de durum farklı değildir. Hatta dijitalleşmenin, ekonomik aktivitelerin işleyişinde sanayi devrimi kadar derin bir etkiye sahip olduğu da iddia edilebilir. Nedir bu derin etkinin merkezi? Paradaki dijitalleşme elbette! Gelecekte ekonomi tarihinin köşe taşlarından biri sayılacak olan bir dönüşümdür. Bugüne kadar para sistemlerinin değiştirilmesinde, genellikle ekonomik başarısızlıklar sebep olarak gösterilmiştir. Böylece otoritelerin kullanmayı tercih ettikleri sisteme geçilmiştir. Merkezi otoriteye bağlı bu değişikliklerin sonucunda ise sistem içindeki gerçekleştirilen ekonomik aktivitelerin çoğu izlenebilmiş, vergilendirilmiş ve denetlenebilmiştir. Bugün ise dijital devrim ekseninde geliştirilen, dönüşen ve karmaşıklaşan hatta mevzuat bakımından belirli bir ad ile adlandırılamayan parasal yapılar bir tercih değil teknolojinin cebr-i bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. Elektronik paralar, merkez bankası dijital paraları ya da kripto varlıklar, dijital devrimin en büyük oyuncuları haline gelmiştir. Bu devrim insanların cebinden kağıt parayı çıkarıp, yerine rakamları koymuştur. Otoriteler de bu devrime kayıtsız kalamayarak gerekli adımları atmak zorunda kalmıştır. Çalışmamızda ise “sanallaşan ve her hareketin bir veri kabul edildiği sanal alemde paranın durumu nedir?” sorusuna cevap aranmıştır. Değişimin sürekli olarak devam ettiği bu platformlarda, kitlelerin merkezi ve merkezi olmayan varlıklara yaklaşımları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

dijitalleşme, ödeme sistemleri, dijital para birimleri, kripto varlıklar

The Impact of Digitalisation of Money on The Economy

Öz

In today’s world, digitalization, seen as a natural phase, has impacted every area of life. While some sectors have quickly adapted, others lagging behind have faced challenges in staying competitive. It can be argued that digitalization has influenced economic activities as profoundly as past industrial revolutions. One of the most significant areas of this impact is on money. The digital transformation of money is considered a cornerstone for the future of economic history. Historically, changes in monetary systems were often triggered by economic failures, with authorities adopting systems they deemed suitable. Under centralized control, economic activities could be monitored, taxed, and regulated. However, with the digital revolution, monetary structures have evolved into complex systems, often beyond traditional legal definitions. Electronic money, central bank digital currencies, and crypto-assets have become key players in this transformation. This revolution has replaced physical cash with digital numbers, reshaping how people interact with money. Authorities have had to adapt to these changes, taking necessary steps to stay relevant. This study explores the role of money in the virtual world, where every action is treated as data. It examines public attitudes toward centralized and decentralized systems in this ever-evolving digital landscape.

Anahtar Kelimeler

digitalisation, payment systems, dijital currencies, crypto assets

Kaynakça

• AB, (2023). Avrupa Birliği “Kripto Varlık Piyasa’sına İlişkin İlk Yasal Çerçeveyi Kabul Etti.” https://www.ab.gov.tr/avrupa-birligi-kripto-varlik-piyasasina-iliskin-ilk-yasal-cerceveyi-kabul-etti_53488.html adresinden 14.05.2024 tarihinde alınmıştır.
• Akdiş, M. (2011). Para teorisi ve politikası (1. Baskı). Gazi Kitapevi.
• Aksoy, P.Ç. (2022). Akıllı sözleşmelerin dünü, bugünü ve yarını: karşılaştırmalı bir değerlendirme. Vergi Dünyası Dergisi, 42(494), 17-38.
• Atıcı, B. (2022). Kripto varlıkların Uluslararası/Türkiye Muhasebe Standartları uyarınca değerlendirilmesi. Vergi Dünyası Dergisi, 42(494), 78-89.
• B2broker (2023, 12 Temmuz). Kripto likidite havuzları: nasıl çalışır?. https://b2broker.com/tr/news/crypto-liquidity-pools-how-do-they-work/ adresinden 15.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• BBC (2021). Türkiye gri listede: OECD’ye bağlı Mali Eylem Görev Gücü (FATF), Türkiye’yi izlemeye aldı. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-59001937 adresinden 15.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• BBC (2023). Şimşek, Gri listeden çıkmamız için tek adım kaldı, kripto varlıklara ilişkin yasal düzenlemeyi kısa sürede meclise sunacağız. https://www.bbc.com/turkce/articles/c0x6x01 w911o#:~:text=Hazine%20ve%20Maliye%20Bakan%C4%B1%20Mehmet,i%C3%A7inde%20Meclis'e%20sunacaklar%C4%B1n%C4%B1%20belirtti adresinden 15.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• BCTR (2021). Kripto varlıkların vergi – muhasebe ve denetim yönünden incelenmesi raporu. Vergi, Muhasebe ve Denetim Alt Çalışma Grubu Türkiye Bilişim Vakfı.
• BCTR (2023). Merkeziyetsiz finans defi. Vergi, On Chain Çalışma Grubu Türkiye Bilişim Vakfı.
• BDDK (2013, 25 Kasım). Kripto paralara ilişkin basın açıklaması. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. https://www.bddk.org.tr/ Duyuru/EkGetir/510?ekId=530 adresinden 15.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• BIS (2023). CPMI value of cashless payment and withdrawal / deposit transactions, T6: Value of cashless payments and withdrawal/deposit transactions. Bank for International Settlements. https://stats.bis.org/statx/srs/table/T6?c=T R. adresinden 20.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Binance (2017, 27 Temmuz). API üzerinden vergi beyanı otomatik olarak nasıl düzenlenir?. https://www.binance.com/tr/support/faq/binance-ten-vergi-beyan%C4%B1-alma-ve-s%C4 %B1k%C3%A7a-sorulan-sorular-538e05e2fd394c489b4cf89e92c55f70 adresinden 20.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• BKM (2024, Mart).Bankalararası Kart Merkezi 2023 Yılı Faaliyet Raporu. https://bkm.com.tr/wp-content/uploads/2024/03/Faaliyet-Raporu-2023.pdf . adresinden 14.05.2024 tarihinde alınmıştır.
• BKM (2024, Mayıs). Bankalararası Kart Merkezi 2024 Yılı İlk Çeyrek Faaliyet Raporu. https://bkm.com.tr/wp-content/uploads/2024/05/2024-BKM-I.Ara-Donem-Faaliyet-Raporu.pdf adresinden 14.05.2024 tarihinde alınmıştır.
• BloombergHT, (2024, 16 Mayıs). Kripto varlıklara ilişkin düzenlemeler içeren kanun teklifi TBMM'de. https://www.bloomberght.com/kripto-varliklara-iliskin-duzenlemeler-iceren-kanun-teklifi-tbmm-de-2353036 adresinden 16.05.2024 tarihinde alınmıştır.
• BloombergHT, (2024, 30 Mayıs). Kripto varlıklara ilişkin kanun düzenlemesi Komisyon'dan geçti. https://www.bloomberght.com/kripto-varliklara-iliskin-kanun-duzenlemesi-kabul-edildi-2353931 adresinden 20.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Buterin, V. (2013). Ethereum: Platform review, opportunities and challenges for private and consortium blockchains. https://www.docdroid.net/YmjxKG7/314477721-ethereum-platform-review-oppor tunities-and-challenges-for-private-and-consortium-block chains-pdf.
• Caymaz, G. (2023, 27 Eylül). Kripto sektörleri: 4. bölüm en büyük defi protokolleri. https://tr.investing.com/news/cryptocurrency-news/kripto-sektorleri-4-bolum--en-buy uk-defi-protokolleri-2557771.
• ChainSec, (2023, Şubat). Documented timeline of defi exploits. https://chainsec.io/defi-hacks/#:~:text=Documented%20Timeline%20of%20DeFi%20Exploits,losing%20%24625 %20million%20of%20value adresinden 16.05.2024 tarihinde alınmıştır.
• CoinMarketCap. (2024, 14 Mayıs). Cryptocurrency prices, charts and market capitalizations. https://coinmarketcap.com/ adresinden 16.05.2024 tarihinde alınmıştır.
• Çokmutlu, M.E. ve Kılıç, M. (2022). Kripto varlıklar olarak tokenların muhasebeleştirmesi. International Journal of Applied Economic and Finance Studies, 7(1), 19-36.
• Demir,O. Odabaşı, H. (2021). Merkez Bankasi Dijital Para Sisteminin Avantaj Ve Dezavantajlari Neler Olabilir?. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (61), 199-222. https://doi.org/10.18070/erciyesiibd.981733
• Dilorio, A.; Kosse, A., & Szemere, R. (2024 Şubat). CPMI Brief No 3 Tap, Click, and Pay: How Digital Payments Seize The Day, Bank For International Settelment, https://www.bis.org/statistics/payment_stats/commentary2402. pdf.
• Ektik, D. ve Öncü, S. (2021). Kripto paraların yatırım amaçlı kullanımı: Riskler ve getiriler. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(4), 362-395. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1015799.
• Eser A. ve K. Küçükkıralı, Z. (2022). Türkiye’de merkez bankası dijital parasının potansiyel etkileri: SWOT analiziyle bir değerlendirme. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (48), 142-158, https://doi.org/10.52642/susbed.1099641.
• FED (2023). Central Bank Digital Currency (CBDC). https://www.federalreserve.gov/cbdc-faqs.htm .
• Fukui, T., Hatano, K., & Nagase, T. (2023). Global Legal Insights: Blockchain & cryptocurrency laws and regulations 2024 Japan. https://www.globallegalinsights.com/practice-areas/blockchain-laws-and-regulations/japan#:~:text=According%20to%20the%20FSA%20 Administration,is%20%E2%80%9Can%20asset%20capable%20of.
• Günen, E. (2021, 24 Mayıs). Defi piyasasında kredi verme ve kredi çekme. https://tr.cointelegraph.com/news/what-is-lending-and-borrowing-in-defi.
• He, D., Habermeier, K., Leckow, R., Haksar, V., Almeida, Y., Kashima, M., Kyriakos-Saad, N., Oura, H., Saadi Sedik, T., Stetsenko, N. & Verdugo-Yepes, C. (2016, January). Legal and Strategy and Policy Review Departments- Monetary and Capital Markets: Virtual currencies and beyond: initial considerations. International Monetary Fund. https://www.imf.org/external/pubs/ft/sdn /2016/sdn1603.pdf.
• Henley & Partners. (2023). Crypto Wealth Report. https://www.henleyglobal.com/publications /crypto-wealth-report.
• IFC (2024). IFC Media, “CHINA: China to stiffen crypto regulations with new anti-money laundering laws”, https://www.ifcreview.com/news/2024/january/china-china-to-stiffen-crypto-regulations-with-new-anti-money-laundering-laws/ .
• Independent, (2024, 11 Ocak). Üç Soruda SEC'nin Bitcoin ETF Kararı, https://www.indyturk.com/node/688996/ekonomi%CC%87/%C3%BC%C3%A7-soruda-secnin-bitcoin-etf-karar%C4%B1-kripto-paralar-i%C3%A7in-neden-%C3%B6nemli#:~:text=SEC'nin%20bu%20karar%C4%B1yla%20yat%C4%B1r%C4%B1m,manip%C3%BClasyonuna%20a%C3%A7%C4%B1k%20olaca%C4%9F%C4%B1%20gerek%C3%A7esiyle%20reddetmi%C5%9Fti
• İngiltere Hükümeti Resmi Web Sitesi. (2022). The taxation of decentralised finance involving the lending and staking of cryptoassets - call for evidence. https://www.gov.uk/government/calls-for-evidence/call-for-evidence-the-taxation-of-decentralised -finance-involving-the-lending-and-staking-of-cryptoassets/the-taxation-of-decentralised-finance-involving-the-lending-and-staking-of-cryptoassets-call-for-evidence.
• Joshi, N. (2019, 23 Nisan). 8 Blockhain consensus mechanisms you should know abaout https://www.allerin.com/blog/8-blockchain-consensus-mechanisms-you-should-know-about.
• Kahraman, İ. K. (2023). Kripto para piyasasındaki volatilitenin davranışsal finans teorisi açısından incelenmesi [Doktora Tezi, İşletme Anabilim Dalı. Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Pamukkale Üniversitesi. https://gcris.pau.edu.tr/bitstream/11499/51557/1/10549621.pdf.
• KPMG (2023). Dijital Para Devrimi: CBDC- CBDC’lerin Finans Ekosistemindeki Paydaşlara Etkisi. https://assets.kpmg.com/content/dam/kpmg/tr/pdf/2023/12/CBDClerin-finans-ekosistemindeki-paydaslara-etkisi.pdf . s.1-10.
• KPMG (2023, 13 Ocak). Bir yıllık geçmişiyle dijital hizmet vergisi. https://kpmgvergi.com/blog/bir-yillik-gecmisiyle-dijital-hizmet-vergisi/17 0.
• Salihoğlu, E. (2021). Dijital para ve Merkez Bankası para politikaları (2. Baskı). Nobel Yayınevi.
• Sert, T. (2022). Merkeziyetsiz sistemlerin (Web3) teknolojisi blokzincir. Vergi Dünyası Dergisi, 42(494), 123-137.
• TCCSBB (2019). On birinci kalkınma planı (2019-2023). Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/07/On_ Birinci_Kalkinma_Plani-2019-2023.pdf.
• TCMB (2021, 15 Eylül). Merkez Bankası Dijital Türk Lirası Ar-Ge projesi hakkında basın duyurusu.https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Duyurular/Basin/2021/DUY2021-40.
• TCMB (2022, 29 Aralık). Dijital Türk Lirası kullanımına ilişkin basın duyurusu. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Duyurular/Basin/2022/DUY2022-55.
• TCMB (2023 Aralık). Dijital Türk Lirası Birinci Faz Değerlendirme Raporu. https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/509a3c6c-d906-4099-aa27-d1900d9227fc/Dijital+T%C3%BCrk+Liras%C4%B1+Birinci+Faz+De%C4%9Ferlendirme+Raporu.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-509a3c6c-d906-4099-aa27-d1900d9227fc-oO.7xaH
• TCMB (2024,19 Mayıs). Elektronik para kuruluşları- Faaliyette Bulunan Elektronik Para Kuruluşları ve Faaliyet İzniKapsamları.https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Odeme+Hizmetleri/Elektronik+Para+Kuruluslari .
• TCMB 31456 Sayılı Yönetmelik. (2021). Ödemelerde kripto varlıkların kullanılmamasına dair yönetmelik. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/04/20210416-4.htm.
• Toprak, M. (2024). Tübitak Bilim ve Toplum Başkanlığı Popüler Bilim Yayınları, Ttübitak, https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/ekonomide_dijitallesme.
• Webius (2024). Dünyadaki Alternatif Ödeme Çözümleri. https://webiusdigital.com/tr/dunyadaki-alternatif-odeme-cozumleri/ .
• Wright, J. (2024, Mayıs). “Minister urges regulators not to ‘undermine’ London’s crypto scene with too many rules”. https://www.dlnews.com/articles/regulation/minister-urges-regulators-not-to-stifle-london-crypto-scene/#:~:text=Afolami%20said%20new%20legislation%20is,Parliament%20to%20consider%20the%20bill.
• Yurtaslan, N. (2023). Merkeziyetsiz finans (defi), dijital varlıklar ve uygulama örnekleri. https://nurhayatyurtaslan.medium.com/merkez iyetsiz-finans-defi-dijital-varl%C4%B1klar-ve-uygulama-%C3%B6rnekleri-9b308c27d963.