OSMANLI MATBUAT TARİHİNİN KAYNAĞI OLARAK MEŞİHAT ARŞİVİ

Yıl 2018, Sayı: 21, 22 - 50, 05.01.2019

Filiz Dığıroğlu

Öz

Bab-ı Fetva’nın hafızasının saklandığı Meşihat Arşivinin sahip
olduğu defter, dosya ve belge koleksiyonları sosyal bilimlerin birçok sahası
için bereketli bir bilgi kaynağıdır. Bu çalışma; matbuat tarihinin arşiv
kaynaklarından biri olarak söz konusu arşivdeki bir defter serisini ele
almıştır. Bu defter serisi Osmanlı’da matbuat denetim mekanizmasının bir
ayağını oluşturan Meşihat’taki Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye
Meclisi’ne aittir. Elinizdeki çalışma mevcut arşiv kataloğunda bu meclise ait
defterlerin kayıtlarına dair bir takım tashih ve tadillerde bulunmaktadır. Bu
tashihler varlığını büyük oranda Meşihat Arşivindeki dijitalleştirme projesine
ve söz konusu arşivin uzmanlarına borçludur. Tashihler neticesinde iki defteri
bulunduğu zannedilen meclisin on beş defterden oluşan bir defter setine sahip
olduğu görülmüştür. Bu makalede teklif edilen yeni katalog bilgileri, bir bütün
halinde defterleri görmeyi ve sosyal bilim araştırmalarının kolaylaştırılmasını
amaçlamaktadır. Çalışma kapsamında katalog bilgilerinin düzenlenmesinin
ardından defter koleksiyonunun içerik analizi yapılarak Meşihat Arşivi’nin
matbuat tarihi başta olmak üzere birçok sosyal bilim alanı için araştırmaya
açık zengin potansiyeli bir kez daha araştırmacıların dikkatine sunulmaktadır.
Döneme açılan bir pencere niteliğindeki defterlerin muhtevası ayrıntılı bir
şekilde ele alınmış olup ileride yapılacak olan bu defter serisinin mikro
düzeyde tanımlanmış kataloğuna da katkı sunması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Matbuat,
Meşihat, kitap tarihi, kataloglama, içerik analizi

Abstract

The registries
(books), files and document collections in the Archive of the Meshihat, where Bab-ı
Fetva’s memory is saved, are important information sources for many social
sciences. This paper is focused on a registry series in this Archive as one of
the sources of the Ottoman Print History. This registry series belongs to the
Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi of the Meshihat. This
council/committee is a part of the Ottoman print control mechanism. In this
study some revisions and amendments are made to the records of the registries
in the existing archive catalog. These revisions are indebted to the archivists
and the digitalization process of the Meshihat Archives. Before the revisions
we were aware of only two registries of the council. But thanks to the
revisions, we saw that there is a registry series consisting of 15 registries
belonging to the above mentioned council. This paper proposes a new catalog
information, which will provide to see the registries as a whole and to
facilitate the researches of social sciences. Beside the arrangement of catalog
information we will analyze the content of the registry collection to present
the wealthy potential of Meshihat Archives to the attention of researchers for
print history and social sciences in general. The detailed analyze of the
content of the registries aims to contribute to the micro-catalog of these
registries which will be realized in the future.

Keywords: Meshihat,
printing, history of book, cataloging, content analysis

Anahtar Kelimeler

Matbuat, Meşihat, kitap tarihi, kataloglama, içerik analizi

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT., 1140/42). Başkanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul. Meşihat Arşivi Tedkîk-i Mesâhif ve Müellefât-ı Şer‘iyye Dairesi Defterleri (1784, 1785, 1788, 5293, 5295, 5297, 5298). Meşihat Arşivi, İstanbul. Fetvahâne-i Âli Tezkire Defterleri (379). Meşihat Arşivi, İstanbul. Araştırma Eserleri Abay, M. (2016). Osmanlı döneminde mushaf imlası tartışmaları (2. bs.). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı. Akgündüz, M. (2002). Osmanlılarda Bâb-ı Meşîhat’a bağlı Tedkîk-i Müellefât ve Teftîş-i Mesâhif Meclisleri. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, III, 89-100. Akyıldız, A. (2012). Osmanlı bürokrasisi ve modernleşme. İstanbul: İletişim Yayın-ları. Aydın, B. (1996). Osmanlı yenileşmesi döneminde Bab-ı Meşihat’ın bürokratik yapı-sı ve evrak idaresi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversi-tesi (M.Ü.) Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul. Aydın, B., Yurdakul, İ. ve Kurt, İ. (Yay. haz.). (2006). Şeyhülislamlık (Bâb-ı Meşi-hat) Arşivi defter kataloğu. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırma-ları Merkezi (İSAM). Birinci, A. (2011). Osman Bey ve matbaası (Ayrı basım, 1). İstanbul: Müteferrika. Dığıroğlu, F. (2017). II. Abdülhamid dönemi matbûat politikaları: Mushaf basımı ve dinî neşriyat. H.İ. Erbay ve F. Gün (Ed.), Sultan II. Abdülhamid Han ve Dönemi içinde (s. 631-51). İstanbul: TBMM Basımevi. Dığıroğlu, F. (2017). II. Abdülhamid döneminde dini yayıncılık: İslami metinleri kim üretir?. History Studies, 9, 85-110. Dığıroğlu, F. (2017). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e bir Osmanlı kurum kitaplı-ğı: Tedkîk-i Mesâhif-i Şerîfe ve Müellefât-ı Şer‘iyye Meclisi ‘Kütüphanesi’. Müteferrika, 52, 81-118. Dığıroğlu, F. (2014). Dersaadet’te bir Acem kitapçı: “Kitapfüruş Hacı Hüseyin Ağa”. İstanbul: Turkuaz Yayınları. Dersaadet. (1329). Düstur (Tertib: II, Cilt: II). Gökkır, N. (2015). Tanzimattan Günümüze Din-Devlet İlişkileri ve Siyaset Bağla-mında Mushaf Basımı. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı. Işık, A. (2007). Tedkîk-i Mesâhif-i Şerîfe ve Müellefât-ı Şer‘iyye defterleri ile taş baskı Kur’an-ı Kerimler. Din ve Hayat, 135-138. Kütükoğlu, M. (1994). Diplomatik. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt. 9, s. 364-366) içinde. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Kütükoğlu, M. (1996). Osmanlı Belgelerinin Dili. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat. Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye. (1327-1328/1333-1334). İstanbul: Da-rü't-Tıbaatü'l-Amire. Schellenberg, T.R. (1999). Arşiv düzenleme prensipleri. A. Oğuz İcimsoy (Çev.), Arşiv Araştırmaları Dergisi, 1, 101-111 (Orijinal çalışma 1985 yılında yayım-lanmıştır). Şentürk, E.Y. (2017). Osmanlı belgeleri için bir üstveri standardı çalışması: Me-şihat Arşivi örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul. Yakut, E. (2005). Şeyhülislamlık: Yenileşme döneminde devlet ve din. İstanbul: Kitap Yayınevi. Yıldız, G. (2017). İstanbul’da bir Acem matbaası: Kitapçı Tahir ve Ahter. Osmanlı Araştırmaları, L, 175-218. Yurdakul, İ.(2008). Osmanlı merkez ilmiye teşkilatında reform (1826-1876). İstan-bul: İletişim Yayınları. Zerdeci, H. (2008). Osmanlı ulema biyografilerinin arşiv kaynakları. Ankara: Türki-ye Diyanet Vakfı Yayınları.