TARİH-İ OSMANİ ENCÜMENİ/TÜRK TARİHİ ENCÜMENİ MECMUASINDA VESİKA AKTARIMI

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 59 - 76, 30.06.2020

Selami Kurt

Öz

ÖZ
Bilimsel Türk tarihçiliğinin gelişimi açısından II. Meşrutiyet dönemi önemli bir dönüm noktasıdır. Tarihimizdeki ilk kurumsal tarih çalışmaları bu dönemde başladığı gibi, tarih eğitiminin yükseköğretimde müstakil bir şube olarak teşekkülü de bu dönemde gerçekleşmiştir. Mükemmel bir Osmanlı tarihi yazmak üzere kurulan ve Türk tarihinin ilk tarih kurumu olan Tarih-i Osmânî Encümeni, Osmanlı tarihinin kaynaklarına ulaşabilmek için büyük çaplı bir çalışma başlatmıştır. Dönemin bütün zorluklarına rağmen yurt içi ve kısmen yurt dışındaki arşiv, müze, kütüphane ve âsâr-ı atîka üzerinde yapılan araştırmalarda ulaşılan kaynaklar, mecmuada yayımlanmak suretiyle tarihin hizmetine sunulmuştur. Tarihimizde ilk defa arşivlerimizin ve arşiv belgelerimizin genel durumuyla ilgili toplu tespitler Encümen tarafından yapılmış ve kurumsal düzeyde başlatılan tasnif çalışmalarıyla tarih yazımında arşiv belgelerinden etkin bir şekilde yararlanma yoluna gidilmiştir. Sadece kendi arşivlerimizdeki belgelerle yetinilmemiş, yurt dışındaki Osmanlı vesikalarının da peşine düşülmüştür. Bu kapsamda Encümen Reisi Abdurrahman Şeref, belki de tarihimizin en zor şartlarında, mütareke döneminde Berlin ve Viyana arşivlerindeki Osmanlı belgelerini tespit etmek üzere görevlendirilmiştir. Avrupa’da 19. yüzyılda başlayan mecmualar halinde arşiv belgelerinin düzenli olarak yayımlanması geleneği, bizde Tarih-i Osmânî Encümeni Mecmuası ile başlamıştır. Mecmua’daki toplam 291 makaleden 70’inde Osmanlı tarihinin eksiklerini gideren ve yanlışlarını düzelten arşiv belgeleri aktarılmıştır. Mecmua, ülkemizde bilimsel tarih usullerini hakkıyla uygulayan ilk tarih dergisi olarak bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tarih-i Osmânî Encümeni Mecmuası, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, Vesika Aktarımı

DOCUMENT PUBLISHING IN THE JOURNAL OF THE COMMITTEE OF OTTOMAN HISTORY / TURKISH HISTORY COMMITTEE

Öz

Second Constitutional Era is an important turning point for the development of the scientific Turkish historiography. The first institutional history studies in our history started in this period and the formation of history education as a separate branch in higher education was also implemented in the same period. The Committee of Ottoman History which was established to write a perfect Ottoman history and was the first history institution in the Turkish history, has initiated a large-scale study in order to reach the sources of Ottoman history. Despite all the difficulties of the period, the resources obtained as a result of the researches carried out in archives, museums, libraries and historical buildings both at home and partially abroad were put into the service of the history by being published in the journal. For the first time in our history, a comprehensive review about the general condition of our archives and archival documents were conducted by the Committee and archival documents were used effectively in the field of historiography thanks to the classification works carried out in the institutions. Besides the documents in our own archives, Ottoman documents abroad were also examined. In this context, the Head of the Committee Abdurrahman Şeref was assigned to identify the Ottoman documents in the archives of Berlin and Vienna during the armistice period, perhaps in the most difficult conditions of our history. The tradition of regularly publishing archival documents in the journals that started in the 19th century in Europe, started with the Journal of the Committee of Ottoman History in Turkey. In 70 of the 291 articles in the Journal, archival documents that shed light on the little known aspects and gaps of the Ottoman history were published. In this article, the contributions of the Ottoman Historical Society to the field of archiving and historiography have been discussed with quantitative data and its role in publishing documents has been revealed, tanks to its policy to identify and publish the documents that are important in understanding Ottoman history.

Anahtar Kelimeler

Journal of the Committee of Ottoman History, Journal of the Turkish History Committee

Kaynakça

• BOA. DH.SAİDd. 172/33.
• BOA, BEO.4276.320696.2
• TİTE Arşivi. (1911). TOE Genelgesi. 2.82.
• Abdurrahman Şeref. (1910). Evrak-ı Kadime ve Vesâik-i Tarihiyyemiz. TOEM, 1, ss. 9-19.
• Abdurrahman Şeref. (1911). Bab-ı Âlî Harîkleri. TOEM, 7, ss. 446-450.
• Abdurrahman Şeref. (1913). Bir Name-i İmparatorîde Kudüs Krallığı ve Malta Şovalyeleri Başbuğluğu Elkab-ı Resmiyelerinin Hükümet-i Seniyye Canibinden İtiraza Uğradığına Dair Vesaik. TOEM, 20, ss. 1225-1231.
• Abdurrahman Şeref. (1915). Ecanibden ilk istikraz teşebbüsümüze ait birkaç vesika. TOEM, 30, ss.321-337.
• Abdurrahman Şeref. (1916).İstanbul’da Su Muzayakası. TOEM, 38, ss. 65-73.
• Abdurrahman Şeref. (1916). İstanbul’da Me’kûlat Müzayakası 1179 Senesine Ait bazı Vesaik. TOEM, 40, ss. 193-204.
• Abdurrahman Şeref. (1918). Berlin Hazine-i Evrakında Vesaik-i Kadime-i Osmaniye. TOEM, 44, ss.65-92.
• Abdurrahman Şeref. (1918). Vefeyat, İskender Hoçi Efendi. TOEM, Sayı: 45, ss. 186-187.
• Abdurrahman Şeref. (1924). Sultan Abdülaziz’in Vefatı İntihar mı Katil mi?. TOEM, 6 (83), ss. 321-335.
• Ahmed Muhtar. (1917, 1918). Rus Menabiine Göre Baltacı Mehmed Paşa’nın Purut Seferi. TOEM, 45, ss. 160-185; 46, ss.238-257.
• Ahmed Refik. (1915). Sokullu Mehmed Paşa ve Lehistan İntihabatı. TOEM, 35, ss.663-687.
• Ahmed Refik. (1916). Konya Muharebesinden Sonra Şehzade Sultan Bayezıt’ın İran’a Firarı. TOEM, 36, ss. 705-727.
• Ahmed Refik. (1916). Sultan Süleyman-ı Kanuni’nin Son Senelerinde İstanbul’un Usul-i İaşe ve Ahval-i Ticariyesi. TOEM, 37, ss. 23-42.
• Ahmed Refik. (1916). Sultan Murad-ı Râbi’in Hatt-ı Humayunları”, TOEM, 39, ss.129-141.
• Ahmed Refik. (1916). Pasarofça Muahedesinden Sonra Viyana’ya Sefir İ’zamı. TOEM, 40, ss.211-227.
• Ahmed Refik. (1917). Bahr-i Hazer- Karadeniz Kanalı ve Ejderhan Seferi. TOEM, 43, ss. 1-14.
• Ahmed Refik. (1918). Vakanüvis Cevdet Paşa’nın Evrakı. TOEM, 44, ss.93-105; 45, ss.140-159; 46, ss.215-237; 47, ss.266-285.
• Ahmed Refik. (1919-1921). Fatih Devrine Ait Vesikalar. TOEM, 49:62 , ss.1-58.
• Ahmed Refik. (1924). Fatih Zamanında Kocaeli. TTEM, 1 (78), ss.25-36.
• Ahmed Refik. (1924). Tarih-i Ğılmani Mukaddimesi. TTEM, 1 (78), s. 5.
• Ahmed Refik. (1924). Fatih Zamanında Sultan Öyüğü. TTEM, 3 (80), ss. 129-141.
• Ahmed Refik.(1924). Hazine-İ Evrak Vesikalarına Nazaran: Anadolu Şehirleri: Damad İbrahim Paşa Zamanında Ürgüp ve Nevşehir. TTEM, 3 (80), ss. 156-185.
• Ahmed Refik. (1924). Türkiye’de Islahat Fermanı. TTEM, 4 (81), ss.193-215.
• Ahmed Refik. (1924). Hazine-i Evrak Tetkikatı: Lehistan’da Türk Hakimiyeti. TTEM, 4 (81), ss. 227-243.
• Ahmed Refik. (1924). Hazine-i Evrak vesaikine Nazaran Türkiye’de Katolik Propagandası. TTEM, Sayı: 5 (82), ss.257-276.
• Ahmed Refik. (1925). Hazine-i Evrak Tetkikatı: Osmanlı İmparatorluğunda Fener Patrikhanesi ve Bulgar Kilisesi. TTEM, 8 (85), ss.73-84.
• Ahmed Refik. (1925). Hazine-i Evrak Tetkikatı: 1284 Bulgar İhtilali. TTEM, 9 (86), ss. 139-164.
• Ahmed Refik. (1925).Şinasi’nin Berây-ı Tahsil Paris’e Gitmesi. TTEM, 9 (86), ss.215-216.
• Ahmed Refik. (1925, 1926). Mülteciler Meselesine Dair, Fuad Efendi’nin Çar Birinci Nikola ile Mülakatı. TTEM, 12 (89), ss. 361-386; 13 (90), ss.1-41.
• Ahmed Refik. (1926).1253’de Kavalalı Mehmed Ali Paşa ile bir Mülakat. TTEM, 15 (92), ss.133-151.
• Ahmed Refik. (1926). Onuncu Asırda Açık Deniz Meselesi ve Azak Muhasarası. TTEM, 17 (94), ss.261-275.
• Ahmed Refik. (1930). Mimar Sinan. TTEM-Yeni Seri, 5, ss. 1-29.
• Ahmed Refik.(1930). Menfâda Naima Efendi. TTEM-Yeni Seri, 5, ss. 52-55.
• Ali Fuat. (1927), Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa. TTEM, 13:18, ss. 64-147.
• Ali Fuat. (1929). Mansurîzade Mustafa Paşa ve Netayicülvukuat, TTEM-Yeni Seri,1, ss. 40-48.
• Ali Fuat. (1929). Ricali Tanzimattan Rifat Paşa, TTEM-Yeni Seri,2, ss. 1-11.
• Ali Fuat. (1929). Ricali Tanzimattan Şekip Paşa, TTEM-Yeni Seri,3, ss.42-66.
• Ali Fuat. (1930). Münif Paşa. TTEM-Yeni Seri, 4, ss. 1-16.
• Arzu-yı Şahane, Tarih-i Osmani, (27 Mayıs 1909). Sabah, 7065, s. 1.
• Halil Edhem. (1912). Kara Mustafa Paşa’nın Şopron Şehri Ahalisine Beyannamesi. TOEM, 15, ss. 924-937.
• Halil Edhem. (1925). Kargiyâiye’den Han Ahmed’in İstanbul’a İlticası Hakkında Bir Vesika., TTEM, 11 (88), ss. 301-304.
• Hüseyin Hüsameddin. (1916). Koca Mehmed Paşa. TOEM, 37, ss. 43-49; 38, ss.117-122.
• Hüseyin Hüsameddin. (1924). Alaaddin Bey. TTEM, 5 (82), ss. 307-318; 6 (83), ss.380-384.
• Hüseyin Hüsameddin. (1925). Sultan Altunbaş. TTEM, 11 (88), ss.305-326.
• Hüseyin Hüsameddin. (1926). Orhan Bey Vakfiyesi. TTEM, 17 (94), ss. 284-301.
• Hüseyin Hüsameddin. (1926). Molla Fenari. TTEM, 18 (95), ss.368-383.
• İbnülemin Mahmud Kemal. (1925). Sultan Abdülaziz’e Dair. TTEM, 9 (86), ss. 181-193.
• İbnülemin Mahmud Kemal. (1925). Hatıra-i Âtıf. TTEM, 7 (84), ss.45-54.
• İbnülemin Mahmud Kemal. (1926). Abdulhamid-i Sani’nin Notları. TTEM, 13 (90), ss. 60-68; 14 (91), ss.89-95; 15 (92), ss.152-159.
• İnalcık, Halil. (2006). Tükiye’de Modern Tarihçiliğin Kurucuları. Türkiye’de Tarih Yazımı, Ed. Vahdettin Engin, Ahmet Şimşek, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• İskender Yanko Hoçi. (1911). Sadrazam Said Mehmed Paşa Merhumun Stokholm’e Vuku bulan Sefaretinden Avdetinde Makam-ı Sadaret’e Takdim Eylediği Takrir. TOEM, 11, ss. 658-677.
• İskender Yanko Hoçi. Mütenevvia: Galata’nın Osmanlılara Teslimi. TOEM, 25, ss. 52-53.
• Josef Malota. (1915). Bir Vesika-i Tarihiye. TOEM, 35, ss. 688-691.
• Mehmet Arif. (1910,1912). Silsile-i Vukuat-ı Devlet-i Aliyye’de 1142 Senesi Hadisatı. TOEM, 1, ss. 53-64; 4, ss. 258-264; 5, ss. 309-316; 16, ss. 1024-1030.
• Mehmet Arif. (1912). Rusya ile Vuku Bulan 1244 ve 1245 Harbine Dair Bir Vesika. TOEM, 14, ss. 882-904.
• Mehmet Arif. (1913). Humbaracıbaşı Ahmed Paşa. TOEM, 18, ss.1153-1157; 19, ss. 1220-1224; 20, ss. 1282-1286.
• Mehmet Arif. (1915). Vesaik-i Tarihiye’den: Belgrad Kal’asının Sırblıya Terki Hakkında Bir Vesika. TOEM, 31, ss. 385-399.
• Mehmed Galib. (1916). Romanya’ya Dair Bir Vesika-i Siyasiye. TOEM, 39, ss. 142-149.
• Musa Kazım. (1910). Vesaik-i Tarihiyemiz. TOEM, 2, ss. 65-69.
• Musa Kazım. (1913). Aynoroz Tarihçesi. TOEM, 19, ss. 1194-1199.
• Musa Kazım. (1913). Taşoz Tarihçesi. TOEM, 20, ss. 1260-1272.
• Musa Kazım. (1913). Memalik-i Osmaniye’deki Müessesat-ı Mezhebiyye Hakkında Malûmât-ı Muhtasara. TOEM, 22, ss. 1406-1410.
• Musa Kazım. (1914). Mütenevvia: Akdamar Katogikosluğu. TOEM, 25, s. 56.
• Nahit Sırrı. (1930). Türkiye ile Çarlık Rusyası Arasındaki Münasebata Dair Bazı Vesikalar”, TOEM-Yeni Seri, 4, ss. 51-72; 5, ss. 87-94.
• Necib Asım. (1914). Vefeyat, Safvet Bey Merhum. TOEM, Sayı: 24, ss. 1517-1520, İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı.
• Necib Asım. (1919-1921). Vefeyat: Arif Bey. TOEM, Sayı: 49:62, ss. 122-125.
• Necib Asım. (1925). III. Selim Devrine Ait Vesikalar. TTEM, 12 (89), ss. 395-401.
• Osman Ferid. (1913). Mütenevvia: Süleyman Kanuninin vasiyetnamesi-Murad-ı Sâlis’in Mührü. TOEM, 20, ss. 1287-1288.
• Osman Ferid. (1915). Evrenos Bey Hanedanına Ait Temlikname-i Humayun. TOEM, 31, ss. 432-338.
• Safvet. (1910). İkinci Cerbe Harbi Üzerine Vesikalar. TOEM, 1, 20-34; 2, ss. 85-102.
• Safvet. (1910). Koyun Adaları Önündeki Deniz Harbi Ve Sakız’ın Kurtarılışı. TOEM, 3, ss. 150-177.
• Safvet. (1910). Zeyl. TOEM, 4, ss. 211-222.
• Safvet. (1911). Sıngın Donanma Harbi Üzerine Bazı Vesikalar. TOEM, 9, ss. 558-562.
• Safvet. (1912). III. Sultan Murad’ın İngiltere Kraliçesine Bir Namesi. TOEM, Sayı:13, ss. 809-820.
• Safvet. (1911). Bir Osmanlı Filosunun Sumatra Seferi. TOEM, 10, ss. 604-614; 11, ss.678-683.
• Safvet. (1913). Kıbrıs Fethi Üzerine Vesikalar. TOEM, 19, ss. 1177-1194.
• Safvet. (1913). 1205’de Donanmamız. TOEM, 22, ss. 1370-1377.
• Safvet. (1912). Bahr-i Hazar’da Osmanlı Sancağı. TOEM, 14, ss. 857-861.
• Safvet. (1912). Karadeniz-İzmir Körfezi Kanalı. TOEM, 15, ss. 948-956.
• Safvet. (1912). Ragoza/Dubrovnik Cumhurluğu. TOEM, 17, ss. 1061-1070.
• Safvet. (1913). Bahreyn’de Bir Vak’a. TOEM, 18, ss. 1139-1145.
• Safvet. (1913). Nakşe/Naksos Dükalığı, Kiklad Adaları. TOEM, 23, ss. 1444-1457.
• Safvet. (1912). Yusuf Nâsî. TOEM, 16, ss.982-993.
• Safvet. (1912). Mütenevvia: Minorkanın Fethi. TOEM, 15, s. 966.
• Safvet. (1913). Dona Grasya Mendes. TOEM, 18, ss. 1158-1160.
• Safvet. (1913). Mütenevvia: Umûr-ı Bahriye Nezareti. TOEM, 21, ss. 1350-1351.
• Safvet. (1914). Şark Levendleri, Osmanlı Bahr-i Ahmer Filosunun Sumatra Seferi Üzerine Vesikalar. TOEM, 24, ss. 1521-1540.
• Tarih-i Osmânî Encümeni, (1910). İfade-i Meram. TOEM, 1, ss. 1-3.
• Tarih-i Osmani Encümeni Talimat Sureti, (1910). TOEM, 1, ss. 4-7.
• Tarih-i Osmânî Encümeni. (1911). Bir Vesika-i Kadime. TOEM, 8, , ss. 514-515.
• Tarih-i Osmânî Encümeni. (1916). Sultan Selim-i Sâlis Devrinde Nizam-ı Devlet Hakkında Mütalaât, Şerif Mehmed. TOEM, 38, ss.74-88.
• Tarih-i Osmânî Encümeni. (1916). Sultan Selim-i Salis Devrinde Nizam-ı Devlet Hakkında Mütalaât, Tatarcık Abdullah Efendi. TOEM, 41, ss. 257-284.
• Tarih-i Osmânî Encümeni. (1917). Mısır’ın İdaresi Hakkında Hidiv İsmail Paşa’ya Mektub-ı Sâmî. TOEM, 42, ss.354-364.
• Tarih-i Osmânî Encümeni. (1918). Reşid Paşa ile Nafiz Paşa’nın Muhaberatı. TOEM, 47, ss. 316-320.
• Tarih-i Osmânî Encümeni. (1918). Moskofların Edirne İstilasına Dair Vesaik. TOEM, 47, ss. 306-315.
• Türk Tarih Encümeni. (1926). Mısır Meselesine Dair. TTEM, 16 (93), ss. 245-249.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (2013). İbrahim Edhem Paşa Ailesi ve Halil Edhem Eldem (1861-1938). Halil Edhem Hatıra Kitabı, C.I-II, Ankara.
• Ünalan, Sıddık, Öztürk, Hakan. (2008). Osman Ferit Sağlam’ın Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir Değerlendirme. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13:1.
• Yinanç, Mükrimin Halil. (2017). Tanzimat’tan Meşrutiyet’e Kadar Bizde Tarihçilik. Milli Tarihin İnşası, Hazırlayanlar: Ahmet Şimşek, Ali Satan, İstanbul: Yazıgen Yayıncılık.
• Akpınar, Turgut. (1998). Hüseyin Hüsameddin Yasar. DİA, c. 18, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akün, Ömer Faruk. (2000). İbnülemîn Mahmud Kemal. DİA, c. 21, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Birinci, Ali. (2003). Mehmed Galib Bey. DİA, C. 28, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çoruhlu, Tülin. (1989). Ahmed Muhtar Paşa, Ferik”, DİA, C. 2, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eyice, Semevi. (1994). Eldem, Halil Edhem. DİA, İstanbul, c. 10, Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gencer, Ali İhsan. (2008), Saffet Bey. DİA, c. 35, İstanbul, Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kenan, Seyfi. (2012). Türkgeldi, Ali Fuat. DİA, c. 41, Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özcan, Abdülkadir. (1989), Ahmed Refik Altınay, DİA, c. 2, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uçman, Abdullah. (2006). Necip Asım Yazıksız. DİA, C. 32, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Abdizâde Hüseyin Hüsameddin, (1986), Amasya Tarihi I, Sadeleştirenler: Dr. Ali Yılmaz, Dr. Mehmet Akkuş, Ankara.
• Akbayrak, Hasan. (2012). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tarih Yazımı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çalen, Mehmet Kaan. (2013). II. Meşrutiyet Döneminde Türk Tarih Düşüncesi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Demiryürek, Mehmet. (2003). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bir Osmanlı Aydını Abdurrahman Şeref Efendi(1853-1925). Ankara: Phonix Yayınevi.
• Gökman, Muzaffer. (1978). Tarihi Sevdiren Adam: Ahmed Refik Altınay. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gürlek, D. (2017), İbnülemin Mahmud Kemal İnal Cumhuriyet Devrinde Bir Osmanlı Beyefendisi. İstanbul: Kubbealtı.
• Oral, Mustafa. (2006). Türkiye’de Romantik Tarihçilik, Ankara: Asil Yayın.
• Örik, Nahit Sırrı. (2002). Bilinmeyen Yaşamlarıyla Saraylılar, Haz. Alpay Kabacalı, İstanbul: Türkiye İş Bankası kültür Yayınları.
• Pakalın, Mehmed Zeki. (2008). Saffet Bey. Sicill-i Osmani Zeyli, C. XVI, Ankara: TTK Yayınları.
• Pakalın, Mehmed Zeki. (2008). Musa Kazım Bey. Sicill-i Osmânî Zeyli, C. XII, Ankara: TTK Yayınları.
• Pakalın, Mehmed Zeki. (2008). Mehmed Arif Bey. Sicill-i Osmânî Zeyli, C.III, Ankara: TTK Yayınları.
• Pakalın, Mehmed Zeki. (2008). İskender Hoçi Efendi. Sicill-i Osmanî Zeyli, C. X, Ankara: TTK Yayınları.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü. (2010). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Ankara.