OSMANLI YARGILAMA HUKUKUNDA “ŞUHÛDÜ’L HÂL”İN FONKSİYONUNU YENİDEN DEĞERLENDİRME GEREKLİLİĞİ

Yıl 2019, Sayı: 62-63, 33 - 48, 01.12.2019

Ahmet Kılınç Betül Kayar

Öz

Makalemizin konusunu Osmanlı yargı teşkilatında yer alan “şuhûdü’l hâl” kurumunun işlevi teşkil etmektedir. “Şuhûdü’l hâl”in gerek hukuki açıdan gerekse tarih bilimi açısından incelendiği çeşitli çalışmalar mevcuttur. “Şuhûdü’l hâl”in yargılama faaliyeti içerisindeki işlevi bakımından öğretinin görüşü, yargılamanın aleniyeti ve denetlenmesi hususunda etkili olduğu yönündedir. Şerʽiye sicil kayıtlarından faydalandığımız bu çalışmamızda ise “şuhûdü’l hâl”in yargılama faaliyeti içerisindeki işlevi tekrar değerlendirilmeye çalışılmıştır. Varmış olduğumuz sonuca göre “şuhûdü’l hâl”, bilhassa keşif ve bilirkişiye başvurulan uyuşmazlıklarda, keşif ve bilirkişi heyetinde yer alarak yargılamaya doğrudan etki etmiştir. Müessesenin bu işlevi, Osmanlı yargısının hızlı işlemesine katkı sağlamıştır. Benzeri bir kurum olmayan “şuhûdü’l hâl” ve işlevinin incelenmesi, günümüz yargılama hukukuna katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, şer‘iye sicili, yargı teşkilatı, şuhûdü’l hâl, keşif, bilirkişi, aleniyet, denetim

Kaynakça

• Akman, Mehmet, Osmanlı Devleti’nde Ceza Yargılaması, Eren, İstanbul, 2004.
• Aslan, Nasi, İslâm Yargılama Hukukunda “Şühûdü’l Hal” Jüri Osmanlı Devri Uygulaması, Karahan Kitabevi, Adana, 2018, 2. Baskı.
• Avcı, Mustafa, Türk Hukuk Tarihi, Mimoza, Konya, 2012.
• Aydın, Mehmet Âkif, Osmanlı Devleti’nde Hukuk ve Adalet, Klasik, İstanbul, 2014.
• Aydın, Mehmet Âkif, Türk Hukuk Tarihi, Beta, İstanbul, 2014, 12. Baskı.
• Bakır, Atif, “Kadılık Kılavuzu Olarak Sakk Mecmuaları”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Kırıkkale, 2018.
• Canbakal, Hülya, “Legal Practise and Social Hicrarchy: The Truth-Bearers of ‘Ayntab’, presentation given in the workshop Law and Its Applications in The Ottoman Empire”, Harvard University, 1998.
• Cin, Halil/Akgündüz, Ahmed, Türk Hukuk Tarihi, C: I, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1995, 3. Baskı.
• Cin, Halil/Akyılmaz, Gül, Türk Hukuk Tarihi, Sayram, Konya, 2018, 10. Baskı.
• Demir, Abdullah, Mufassal Türk Hukuk Tarihi, Astana, Ankara, 2019.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, İstanbul, 2017, 33. Baskı.
• Ege, Önder, Medeni Usul Hukukunda Keşif, Seçkin, Ankara, 2014.
• Ekici, Erhan “21 Numaralı Kastamonu Şerʽiyye Sicili’nin (1-104) Sayfaları Arası Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, (H. 1128-1129/M. 1716/1717)”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Kastamonu, 2018.
• Ekinci, Ekrem Buğra, Ateş İstidası, Filiz Kitabevi, 2001.
• Ekinci, Ekrem Buğra, “Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü”, Belleten, C: LXV, No: 244’ten ayrı basım, 2002, ss. 959-1005.
• Ekinci, Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, Arı, İstanbul, 2012, 2. Baskı.
• Ergene, Boğaç A. Local Courts, Provincial Society and The Justice in The Ottoman Empire, Boston Brill Leiden, 2003.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, İslâm ve Osmanlı Anayasa Hukukunda Yargı Bağımsızlığı, Beyan, İstanbul, 1996.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, Türk Hukuk Tarihi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, Yargının Bağımsızlığı ve Tarafsızlığı, Yetkin, Ankara, 2010.
• Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu, 2014, 7. Baskı.
• İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Mahkemesi, 56 Numaralı Sicil, İsam Yayınları, İstanbul, 2011.
• Kılınç, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nde Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Muslihûn: Osmanlı Arabuluculuğu”, Gedikli, Fethi (Ed.) II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, C: 2, Oniki Levha, İstanbul, 2016, ss. 15-81.
• Kılınç, Ahmet “Hukuk Tarihi Açısından Kanuni Dönemine Münhasır Gelişmeler”, I. Uluslararası Kanuni Sultan Süleyman Sempozyumu Bildiri Kitabı, Trabzon, 2018, ss. 46-60.
• Kurt Konca, Nesibe “Medeni Usul Hukukunda Aleniyet İlkesinin Sınırlandırılması”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 4, No: 2, 2014, ss. 65-96. Mumcu, Ahmet, Divan-ı Hümayun, Phoenix, Ankara, 2017, 4. Baskı.
• Ortaylı, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Kronik, İstanbul, 2016, 2. Baskı.
• Osmanağaoğlu Karahasanoğlu, Cihan, “Klasik Dönemi Bağlamında Osmanlı Devletinin Örfi Hukukuna İlişkin Genel Bir Değerlendirme”, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2007/2, ss.75-131.
• Şerʽiye Sicilleri C: 2, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1989.
• Taş, Hülya “Osmanlı Kadı Mahkemesindeki “Şühûdü’l Hâl” Nasıl Değerlendirilebilir?”, bilig (Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi), No: 44, 2008, ss. 25-44.
• Tok, Özen “Kayseri Kadı Sicillerindeki Yaralanma ve Ölüm Vakalarıyla İlgili Keşif Raporları (1650-1660)”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, No: 22, 2007, ss. 327-347.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1988, 3. Baskı.
• Üçok, Coşkun/Mumcu, Ahmet/Bozkurt, Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2017, 19. Baskı.
• Ünal Özkorkut, Nevin, “Kapitülasyonların Osmanlı Devleti’nin Yargı Yetkisine Getirdiği Kısıtlamalar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 53, 2004, ss. 84-90.
• Yurtseven, Yılmaz/Kayar, Gürcan, “Osmanlı Muhakeme Hukuku’nda Şuhûdü’l Hâl”, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.: 8, No: 1, 2018, ss. 57-77.