ESKİ ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERİNDE TÖRENİN OLUŞMASINDA KURULTAYLARIN ROLÜ

Yıl 2019, Sayı: 62-63, 213 - 234, 01.12.2019

Aybars Pamir

Öz

Eski Orta Asya Türk devletlerinde hukuk kuralları anlamındaki "töre" üç yolla oluşurdu: Kağanın koyduğu kurallar, kurultaylarca hukuk kurallarının konulması ve toplum içinde kendiliğinden, yavaş yavaş oluşan kurallar (Yosun Hukuku). Kurultayların törenin oluşumundaki rolü kağanın hukuk kuralı koyma gücüne göre ikinci plânda kalmaktaydı, ama şüphesiz değişik zamanlarda, değişik isimler altında görev yapan kurultaylarda alınan kararlar halkın refah ve huzuru, ayrıca devletin bekası için büyük önem taşımaktaydı. Töre, hangi yolla oluşmuş olursa olsun, adalete uygun olmalı ve başta kağanlar olmak üzere tüm toplum bu kurallara riayet etmeliydi.

Anahtar Kelimeler

Töre, Kurultay, Kağan, Orta Asya, Göçebelik, Yosun Hukuku

Kaynakça

• Arsal, Sadri Maksudi, Türk Tarihi ve Hukuk, İÜHF, İstanbul, 1947.
• Arslan, Mahmut, "Eski Türk Devlet Anlayışı ve Çifte Hükümdarlık Meselesi", Fırat Üniversitesi Tarih Metodolojisi ve Türk Tarihinin Meseleleri Kollokyumu, Fırat Havzası Araştırma Merkezi, Elazığ, 1990, s. 223-239.
• Aydın, M. Âkif, Türk Hukuk Tarihi, Beta, İstanbul, 1999.
• Barthold, W., Cengiz Han Devletinin Kuruluşu, C.X, Zap. Vorao, 1896.
• Cin, Halil/Akgündüz, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, Selçuk Üniversitesi, Konya, 1989.
• Cin, Halil/Akyılmaz, Gül, Türk Hukuk Tarihi, Sayram, Konya, 2011.
• Donuk, Abdülkadir, "Eski Türklerde Hükümdarın Vazifeleri ve Vasıfları", Türk Dünyaları Araştırma Dergisi, No.: 17, Nisan 1982, ss 103-152.
• İbn-i Haldun, Mukaddime, I, Çev.: Zeki Kadiri Ugan, MEB, İstanbul, 1989.
• İnalcık, Halil, Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren, İstanbul, 2000.
• İzgi, Özkan, Uygurların Siyasi ve Kültür Tarihi, AÜ Basımevi, Ankara, 1987.
• Kafesoğlu, İbrahim, "Eski Türklerde Devlet Meclisi - Toy", Birinci Millî Türkoloji Kongresi, 6-9 Şubat 1978, İstanbul, Kervan, İstanbul, 1980, ss. 205-209
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Boğaziçi, İstanbul, 1984.
• Kallek, Cengiz, "Biat", TDV İslâm Ansiklopedisi, C. VI, TDV Yayınları, İstanbul, 1992, ss. 120 - 124.
• Koca, Salim, "Eski Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilatı", Genel Türk Tarihi Ansiklopedisi, C. II, Yeni Türkiye, Ankara, 2002, ss. 309 - 346.
• Kudret, C., Dede Korkut Hikâyeleri, Varlık, İstanbul, 1986.
• Moğolların Gizli Tarihi, Çev. Ahmet Temir, TTK, Ankara, 1995.
• Ögel, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, C. II, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1981.
• Ögel, Bahaeddin, Türklerde Devlet Anlayışı, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1982
• Ögel, Bahattin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, C. II, MEB, İstanbul, 1971.
• Pamir, Aybars, "Orta Asya Türk Hukukunda "Töre" Kavramı", A.Ü.H.F.D., C. 58, S. 2, 2009, ss. 359-375
• Shiratory, K., On the Territory of the Hsiung-nu Prince Hsiu-tu, S.V., Tokyo, 1930.
• Taşağıl, Ahmet, Göktürkler, TTK, Ankara, 1995.
• Taşağıl, Ahmet, Kök Tengri'nin Çocukları, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2013.
• Terzioğlu, A.H., Hunlar da Çılgındı, Kripto, Ankara, 2012.
• Thomsen, Vilh., Çözülmüş Orhun Yazıtları, Çev.: Vedat Köken, TDK, Ankara, 1993.
• Togan, A. Zeki Velidi, Oğuz Destanı, Enderun, İstanbul, 1982.
• Tutar, Adem, "İslâm Öncesi Türk Devlet Geleneğinde Adalet Anlayışı", Güzel, H.Celal/Çiçek, Kemal/Koca, Salim (Ed.), Türkler, C. II., Yeni Türkiye, Ankara, 2002, ss. 868–873.
• Üçok, Coşkun/Mumcu, Ahmet/Bozkurt, Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, Turhan, Ankara, 2018.
• Vladimirtsov, B.Y., Moğolların İçtimaî Teşkilatı, Çev.: Afet İnan, TTK, Ankara, 1987.
• Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig, Çev. Reşit Rahmeti Arat, TTK, Ankara, 1991.