MECELLE’NİN 92. MADDESİNİN KUSURSUZ SORUMLULUK BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2019, Sayı: 62-63, 357 - 381, 01.12.2019

Mustafa Ünal

Öz

Sorumluluk hukuku, zamanla gelişim göstermiş ve farklı alt başlıklar içerisinde incelenmiştir. Borçlar hukuku kapsamında akdî ve akit dışı sorumluluk tasnifi ön plana çıkmaktayken, akit dışı sorumluluk içerisinde ise kusur sorumluluğu ve kusursuz sorumluluk tasnifi önem arz etmektedir. “Mübâşir müteammid olmasa da zâmin olur.” küllî kâidesi kusursuz sorumluluğun İslâm hukukunda hangi hallerde ortaya çıktığını genel anlamıyla ifade etmiştir. Kâide, bu bakımdan modern hukukta sebep sorumluluğu açısından kusursuz sorumluluğun temel alınmasına karşın, İslâm hukukunda aksi yönde bir değerlendirme yapıldığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Sorumluluk, Kusursuz Sorumluluk, Mübaşeret, Damân, Taammüd

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed, Karşılaştırmalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, OSAV Yayınları, İstanbul, 2017, 2. Baskı.
• Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Tarih ve Hukûk Istılâhları Kâmusu, OSAV Yayınları, İstanbul, 2018.
• Akıncı, Şahin, Borçlar Hukuku Bilgisi, Sayram Yayınları, Konya, 2013, 7. Baskı.
• Akman, Ahmet, “Hekim Uygulamaları ve Hukuki Sorumluluk”, BÜHFD, c. 13, 2018, ss. 145-201.
• Akman, Ahmet, İslâm Hukuku’nda Akdî Mesuliyet ve Tazminat, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• Aktan, Hamza, “Damân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), c. VIII, TDV Yayınları, İstanbul, 1993.
• Ali Haydar Efendi, Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, Çev.: Rasim Gündoğdu/Osman Erdem, DİB Yayınları, İstanbul, 2017, 2.Baskı.
• Apaydın, H. Yunus, İslâm Hukuk Usulü, Kimlik Yayınları, Kayseri, 2016, 2. Baskı.
• Âtıf Bey, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul, 1318.
• Avcı, Mustafa, Türk Hukuk Tarihi Dersleri, Atlas Akademi Yayınları, Konya, 2018, 7. Baskı.
• Ayan, Mehmet, Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), Seçkin Yayınevi, Ankara, 2016, 11. Baskı.
• Aydın, M. Âkif, “Gasp”, DİA, TDV Yayınları, c. XIII, İstanbul, 1996.
• Aydın, Mehmet Âkif, (2001), “İtlaf”, DİA, c. XXIII, TDV Yayınları, İstanbul, 2001.
• Aydın, M. Âkif, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul, 2017, 14. Baskı.
• Bağdâdî, Gıyâseddin Ebû Muhammed b. Gânim b. Muhammed, Mecmau’d-Damânât fî Mezhebi’l-İmâm Ebî Hanîfe en-Nu’mân, Dar’ul-Kitab’ul-İslâmiyye, ty. Baktır, Mustafa, “Kâide”, DİA, c. 24, TDV Yayınları, İstanbul, 2001.
• Berki, Ali Himmet, Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye), Hikmet Yayınları, İstanbul, 1979, 2. Baskı.
• Bardakoğlu, Ali, "Câiz", DİA, c. VII, TDV Yayınları, İstanbul, 1993.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Fıkıh İlmi ve İslâm Hukuku Terimleri Sözlüğü, Haz.: Abdullah Kahraman, Ed.: Kemal Yıldız, Nizamiye Akademi Yayınları, İstanbul, 2016,
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmusu, c. I, VII, Bilmen Yayınevi, İstanbul.
• Çalış, Halit, “Borçlar Hukuku”, Türcan, Talip (ed.), İslâm Hukuku El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2017, 6. Baskı.
• Çeker, Orhan, İslâm Hukukunda Akidler, Tekin Kitabevi, Konya, 2014.
• Demirci, Abdullah, İslâm Borçlar Hukukunda Akit Konusunun Telefinden Doğan Sorumluluk, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2016.
• Deschenaux, Henri/ Tercier, Pierre, Sorumluluk Hukuku, Çev.: Salim Özdemir, Kadıoğlu Matbaası, Ankara, 1983.
• Dönmez, İbrahim Kafi, “Ruhsat”, DİA, c. 35, TDV Yayınları, İstanbul, 2008.
• Dönmez, İbrahim Kafi, “Sebep”, DİA, c. 36, TDV Yayınları, 2009.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistanî el-Ezdî, Sünen-i Ebû Davud Tercüme ve Şerhi, Haz.: Necati Yeniel-Hüseyin Kayapınar, Şamil Yayınevi, İstanbul, 1987.
• Ebû Zehra, Muhammed, İslâm Hukukunda Suç ve Ceza, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1994.
• Ebu’l-Hüseyn Müslim, b. İsmail el-Haccâc, Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi, Çev. ve şerh: Ahmed Davudoğlu, Sönmez Yayınevi, İstanbul, 1977, 2. Baskı.
• El-Buhâri, Muhammed, Sahîh-i Buhârî, Çev.: Soner Duman/Halil Aldemir vd., Karınca&Polen Yayınları, İstanbul, 2017.
• El-Hafif, Ali, ed-Damân fî’l-Fıkhi’l-İslâmî, Dar’ul fikir el-Arabî, Kahire, 2000.
• El-Hafif, Ali, İslâm Hukukuna Göre Hukuki İşlemler ve Hükümleri, Çev.: Rahmi Yaran, TDV Yayınları, Ankara, 2018, 4. Baskı.
• El-İsfahani, Rağıb, Kur’an Kavramları Sözlüğü Müfredat, Çev.: Mustafa Yıldız, Çıra Yayınları, İstanbul, 2017.
• el-Mavsılî, el-İhtiyar, Metni el-Muhtâr li’i-Fetvâ, çev: Celal Yeniçeri, Şamil Yayınevi, İstanbul, 2016, 7. Baskı.
• el-Meydânî, Abdulganî b. Tâlib, Muhtasar-ı Kudûrî Şerhi Lübâb Tercümesi, c. I, Çev.: Hüsamettin Vanlıoğlu-Abdullah Hiçdönmez vd., Muallim Neşriyat, İstanbul, 2017.
• Endülüsî, Ebu Hayyan, Kur’an Lügati (Tuhfetu’l-Erib bimâ fi’l-Qur-âni mine’l-Ğarîb), Çev.: Enes Sağlam, İşaret Yayınları, İstanbul, 2019.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh İlmine Giriş, Dem Yayınları, İstanbul, 2013, 3. Baskı.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayınları, İstanbul, 2016, 6. Baskı.
• Eren, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Genel Hükümler, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2014, 17. Baskı.
• Eser, Ercan, İslâm Hukukunda Haksız Fiil ve Haksız Fiilden Doğan Sorumluluk, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007.
• Es-Serahsî, Şemsu'l-eimme Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed, Mebsût, c. XI, Gümüşev Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• Güneş, Kadir, Arapça-Türkçe Sözlük, Mektep Yayınları, İstanbul, 2011.
• Gür, Refik, Hukuk Tarihi ve Tefekkürü Bakımından Mecelle, Sebil Yayınevi, İstanbul, 1993, 3. Baskı.
• Hacak, Hasan, “Mal”, DİA, TDV Yayınları, c. XXVII, Ankara, 2003.
• Hacı Reşid Paşa, Ruhu’l Mecelle, Dâru’l Hilafet-i’l Âliye, c. I, İstanbul, 1326.
• Hakeri, Hakan, Ceza Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara, 2014, 17. Baskı.
• Hatemi, Hüseyin, İslâm Hukuku Dersleri, Sümer Kitabevi, İstanbul, 2012, 4. Baskı.
• Hatemi, Hüseyin/Gökyayla, Emre, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2015, 3.Baskı.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin bin Ömer bin Abdulaziz Âbidin, Reddu’l-Muhtâr Alâ’d-Durri’l-Muhtâr, c. VI, Dâr’ul-Fikir, Beyrut, 1992.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Ebû Muhammed Abdullah bin Ahmed, el-Mugnî alâ Metni’l-Mukni’, c. IX, Dar’u’l-Fikr, Beyrut, 1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed bin Yezid el-Kavzini, Sünen-i İbn-i Mâce, Mektebet-ül Muârıf li’l-Neşr v’et-Tevzî, Riyad, ty.
• Imber, Colin, Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı’da İslâm Hukuku, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 2004.
• İmre, Zahit, Doktrinde ve Türk Hukukunda Kusursuz Mesuliyet Halleri, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1949.
• Kahveci, Nuri, “İslâm Ceza Hukuku Açısından Suçun Manevi Unsurlarından Kast”, Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, y. 5, c. 5, sy. 9, 2012.
• Karahasan, Mustafa Reşit, Sorumluluk Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul, 1995.
• Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, c. 2, İz Yayıncılık, İstanbul, 2016, 9.Baskı.
• Kılıçoğlu, Ahmet M., Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara, 2016, 20.Baskı.
• Kılıçoğlu, Mustafa, Tazminat Hukuku, Bilge Yayınevi, Ankara, 2016, 6. Baskı.
• Kızılkaya, Necmettin, Hanefî Mezhebi Bağlamında İslâm Hukukunda Küllî Kâideler, Litera Yayıncılık, İstanbul, 2018, 3. Baskı.
• Kızılkaya, Necmettin, “Hanefî Furû-ı Fıkıh Eserlerinde Fıkhî Kâidelerin Uygulama Alanına Bir Örnek Olarak Bedâi’u’s-Sanaî’”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 8, 2006, ss. 79-98.
• Merginânî, Şeyhü’l-İslâm Buhanüddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Ebû Bekir, Hanefîler İçin İslâm Fıkhı El Hidaye Tercemesi, c. IV, Kahraman Yayınları, İstanbul, 2013.
• Mutçalı, Serdar, Arapça – Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınevi, İstanbul, 1995.
• Oğuzman, M. Kemal/Öz, M. Turgut, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, c. 2Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2016, 12. Baskı.
• Okur Gümrükçüoğlu, Saliha, “Trafik Kazalarında Meydana Gelen Ölüm ve Yaralamalarda Diyet Hükümlerinin Uygulanabilirliği”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 28, 2016, ss. 279-292.
• Özalp, N. Ahmet, İslâm Hukukunun Genel İlkeleri Kavaid-i Küllîye, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul, 2017.
• Özdirek, Recep, İslâm Hukukunda İşçilerin Verdiği Zararın Tazmini, İstanbul, 2009.
• Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2013, 9. Baskı.
• Reisoğlu, Safa, Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Beta Yayınevi, İstanbul, 2014, 25. Baskı.
• Schacht, Joseph, İslâm Hukukuna Giriş, Otto Yayınları, Ankara, 2018.
• Sezen, Nurettin, Mecelle’nin Küllî Kâideleri ve Açıklamaları, Aktifhayat Yayınları, Ankara, 2016.
• Şafak, Ali, “Kasıt”, DİA, c. 24, TDV Yayınları, İstanbul, 2001.
• Tandoğan, Haluk, Türk Mes’uliyet Hukuku, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2010.
• TDK Türkçe Sözlük, TTK Basım Evi, Ankara, 1998, 9. Baskı.
• Udeh, Abûdlkâdir, İslâm Ceza Hukuku ve Beşerî Hukuk, Çev.: Akif Nuri, İhya Yayınları, İstanbul, 1976.
• Ünal, Mustafa, İslâm Borçlar Hukukunda Akit Dışı Kusur Sorumluluğu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku, Konya, 2019.
• Yaman, Ahmet/ Çalış, Halit, İslâm Hukuku, Bilimsel Araştırma Yayınları, Ankara, 2018.
• Yaman, Ahmet/ Çalış, Halit, İslâm Hukukuna Giriş, İFAV Yayınları, İstanbul, 2015, 10.Baskı.
• Yerlikaya, Ünal, “Hanefî Borçlar Hukuku Literatüründe Teaddi Kavramının Anlam Çerçevesi: Teaddi-Hukuka Aykırılık-Kusur İlişkisi Bağlamında Bir İnceleme”, Diyanet İlmi Dergi, c. 53, sy. 3, 2017, ss. 24-51.
• Yıldırım, Mustafa, Mecelle’nin Küllî Kâideleri, Tibyan Yayıncılık, İzmir, 2015, 4.Baskı.
• Yıldız, Kemal, “Mübaşeret”, DİA, c. 31, TDV Yayınları, İstanbul, 2006.
• Yıldız, Kemal, İslâm Sorumluluk Hukuku, İFAV Yayınları, İstanbul, 2013, 2. Baskı.
• Yılmaz, Yasin, Son Dönem Osmanlı Hukuk Düşüncesi, Bir Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Zuhaylî, Vehbe, İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, c. VII, Risale Yayınevi, İstanbul, 1994.
• Zuhaylî, Vehbe, Nazariyatu’d-Damân, Dâru’l-Fikr, Dımaşk, 1998.