“ŞUHÛDÜ’L HÂL”İN TARİHSEL GELİŞİMİ VE OSMANLI DEVLETİ’NDEKİ FONKSİYONU

Yıl 2020, Sayı: 64, 431 - 455, 16.07.2020

Merve Nur Öztürk

Öz

Çalışmada “şuhûdü’l hâl”in tarih boyunca üstlendiği fonksiyonların Osmanlı yargılama hukukuna yansıması ele alınmıştır. İlk olarak “şuhûdü’l hâl” kavramı üzerinde durularak “şuhûdül hâl”in benzer kavramlardan ayırt edilmesi amaçlanmıştır. Müessesenin teşekkülünde etkili olan nedenler ortaya konulmaya gayret edilmiştir. Geçmişte “şuhûdül hâl” ile benzer görevleri ifa eden heyetler hakkında bilgi verilmiş, böylelikle müessesenin tarihsel gelişimi aktarılmıştır. Tarihsel gelişim süreci içerisinde “şuhûdü’l hâl”in ihtiyaçlara bağlı olarak üstlendiği çeşitli fonksiyonlara değinilmiştir.
Osmanlı yargı teşkilatında ise eskiden “şuhûd/şuhûdü’l udûl”e ait olan işlevlerin farklı görevlilere bırakıldığı görülmektedir. “Şuhûdü’l hâl”in fonksiyonları önceki uygulamalara kıyasla daha sınırlı ve spesifik bir hal almıştır. Makalenin amacı “şuhûdü’l hâl”in Osmanlı uygulamasındaki farklılıklara dikkat çekmektir. Müessesenin Osmanlı yargılama hukukundaki fonksiyonlarının ayırt edilmesine çalışılmıştır. “Şuhûdü’l hâl”in mahkemede hazır bulunarak yargılama faaliyetine ve diğer hukukî işlemlere şâhitlik ettiği bilinmektedir. Bu sayede “şuhûdü’l hâl” yargılamada aleniliği sağlamakta, “kadı”nın hüküm verirken bağımsız ve tarafsız hareket etmesinde etkili olmaktadır. Yargılamanın hukuka uygunluğunun dolaylı denetimini sağladığını söylemek mümkündür. Müessesenin Osmanlı hukukunda üstlendiği fonksiyonların yargılamanın temel ilkelerine ilişkin olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

şuhûdü’l hâl, aleniyet, tarafsızlık, denetim, şâhitlik

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul, 1990, C.1.
• Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul, 1990, C.2.
• Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul, 1991, C.3.
• Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 1992, C.4.
• Akgündüz, Ahmet, Şer’iye Sicilleri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 1988, C.1.
• Aktaş, Ayşe, Osmanlılar’da Şurût İlmi: Ali Haydar Efendi Örneği, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Aslan, Nasi, İslâm Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri, Karahan Kitabevi, Adana, 2018.
• Aslan, Nasi, İslâm Yargılama Hukukunda “Şühûdü’l - Hâl” Jüri Osmanlı Devri Uygulaması, Karahan Kitabevi, Adana, 2018, 2.Baskı.
• Atar, Fahrettin, İslâm Yargılama Hukukunun Esasları, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2019, 3. Baskı.
• Atar, Fahrettin, İslâm Adliye Teşkilâtı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1991, 3. Baskı.
• Avcı, Mustafa, Türk Hukuk Tarihi, Atlas Akademi, Konya, 2017, 6.Bası (Güncelleştirilmiş).
• Aydın, M. Âkif, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul, 2013, 10. Baskı.
• Bardakoğlu, Ali, “Beyyine”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1992, C.6, ss.97-98.
• Başoğlu, Tuncay, “Tezkiye”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2012, C.41, ss.77-79.
• Bayındır, Abdulaziz, İslâm Muhâkeme Hukûku (Osmanlı Devri Uygulaması), Süleymaniye Vakfı Yayınları, İstanbul, 2015, 2. Baskı.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Fıkıh İlmi & İslâm Hukuku Terimleri Sözlüğü, Haz.: Abdullah Kahraman, Nizamiye Akademi, İstanbul, 2017, 2. Baskı.
• Cin, Halil / Akyılmaz, Gül, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, Konya, 2018, 10. Baskı.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2012, 29. Baskı.
• Doğan, Hasan, “İslam Muhakeme Hukukunda Ta‘dîl ve Tezkiye”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S.29, 2017 Nisan, ss. 9-20.
• Ekinci, E. Buğra, Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul, 2017, 5. Baskı.
• Ekinci, E. Buğra, “Osmanlı Hukukunda Mahkeme Kararlarının Kontrolü (Klasik Devir)”, Belleten, Türk Tarih Kurumu Basımevi, C. LXV, S. 244‘ten ayrıbasım, 2002.
• Erünsal, İsmail E., “Osmanlı Mahkemelerinde Şâhitler: Şuhûdü’l-’udûlden Şuhûdü’l- hâle Geçiş”, Osmanlı Araştırmaları, C.LIV, 2018, ss.303-352.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, İslâm ve Osmanlı Anayasa Hukukunda Yargı Bağımsızlığı, Beyan Yayınları, İstanbul, 1996.
• Gür, A. Refik, Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadılık Müessesesi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017, 2. Baskı.
• İpşirli, Mehmet, “Osmanlı Devletinde Kazaskerlik (XVII. yüzyıla kadar)”, Belleten, C.61, S.232, 1997 Aralık, ss.597-699.
• Karaman, Hayreddin, İslâm Hukuk Tarihi, İz Yayıncılık, İstanbul, 2017, 13. Baskı.
• Kılınç, Ahmet, Osmanlı Yargılama Hukukunda Bilirkişilik, Adalet Yayınevi, Ankara, 2019.
• Kılınç, Ahmet/ Kayar, Betül, “Osmanlı Yargılama Hukukunda “Şuhûdü‘l Hâl”in Fonksiyonunu Yeniden Değerlendirme Gerekliliği”, Adalet Dergisi, S.62-63, 2019 Aralık, ss.33-48.
• Kılınç, Ahmet, “Osmanlı Devletinde Hâkimlerin Uyması Gereken Etik İlkeleri: Hâkimin Adabı”, Uluslararası Yargı Etiği Sempozyumu, Adalet Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2017, ss.121-187.
• Kılınç, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nde Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Muslihûn: Osmanlı Arabuluculuğu”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, Ed.: Fethi Gedikli, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2016, C.2, ss.15-81.
• Ortaylı, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Kronik Yayınları, 2019, 10. Baskı.
• Ortaylı, İlber, Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara, 2008, 3. Baskı.
• Örsten Esirgen, Seda, “Osmanlıdan Cumhuriyete Noterliğin Gelişimi”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, Ed.: Fethi Gedikli, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2016, C.1, ss.49-86.
• Örsten, Seda, “Osmanlı Hukukunda Fetvâ”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Ankara, 2005.
• Özdemir, Rifat, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
• Saylan, Şenol, “İslam Hukukunda Belge Tanzîmi: İlm-i Şürût (Belgeleme İlmi)”, I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, Ed.: Fethi Gedikli, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2014.
• Saylan, Şenol, “Celâleddîn El-İmâdî’nin Ğurerü-ş-Şürût ve Dürerü’s-Sümût Adlı Eserinin Tahkîk ve Tahlîli”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İstanbul, 2012.
• Serahsî, Mebsût, Ed.: Mustafa Cevat Akşit, Gümüşev Yayıncılık, İstanbul, C. 16.
• Schacht, Joseph, İslam Hukukuna Giriş, Çev.: Mehmet Dağ/ Abdulkadir Şener, Otto Yayınları, Ankara, 2018.
• Şentop, Mustafa, Osmanlı Yargı Sistemi ve Kazaskerlik, Klasik Yayınları, İstanbul, 2005.
• Taş, Hülya, “Osmanlı Kadı Mahkemesindeki “Şühûdü’l Hâl” Nasıl Değerlendirilebilir?”, Bilig, S.44, 2008 Kış, ss.25-44.
• Turgut, Hasan, Osmanlı’dan Günümüze Türk Hukukunda Yargı Etiği ve Hâkimin Vasıfları, Adalet yayınları, Ankara, 2019.
• Türcan, Talip, “Şûra”, TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2010, C.39, ss.230-235.
• Türkzâde Hafız Mehmed Ziyâeddin Efendi, Osmanlı Hukuk Sözlüğü: Mükemmel Istılâhât-ı Kavânin Yâhut Mâlûmât-ı Kanûniye Hülâsası, Haz.: Fethi Gedikli/ İbrahim Enes Onat, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988, 3. Baskı.
• Üçok, Coşkun/ Mumcu, Ahmet/ Bozkurt, Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, Turhan Yayınları, Ankara, 2011, 15. Bası.
• Ünal Özkorkut, Nevin, ”Yargı Bağımsızlığı Açısından Osmanlı’da ve Günümüz Türkiye’sinde Yargıya Genel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.57, S.1, 2008, ss.225-242.
• Yurtseven, Yılmaz,” İslam-Osmanlı Muhakeme Hukukunda Şahitlik Müessesesi”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, S.2, 2018, ss.85-140.
• Yurtseven, Yılmaz/ Kayar, Gülcan, “Osmanlı Muhakeme Hukukunda Şuhûdü’l Hâl”, Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.8, 2018 Haziran, ss.57-77.