Türk Deniz Yetki Alanlarının Belirlenmesinin Hukuki Dayanakları Üzerine Bazı Düşünceler

Yıl 2020, Sayı: 65, 27 - 50, 14.12.2020

İsmail Demir

Öz

Deniz yetki alanları, iç sular, karasuları, bitişik bölge, kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölgeden oluşmaktadır. Devletler, deniz yetki alanlarında egemenlik dâhil sair hakları ve yetkileri kullanırlar. Kıyı devletlerinin denizlerden azami ölçüde yararlanmaya ihtiyaç duymaları, ister istemez deniz yetki alanlarının sınırlandırılması sorununu doğurmaktadır. 1982 tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (“BMDHS”), deniz alanlarının belirlenmesini ve kaynaklarının kullanımını bütün yönleriyle ele alan ilk metindir. Sözleşme, yürürlükteki birçok örf ve adet kuralını yazılı hâle getirmiştir. Türkiye, bu Sözleşme’ye taraf olmamıştır.
Türkiye, taraf olmasa da BMDHS’de tanımlanan iç sular, karasuları, bitişik bölge, kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölge kavramları, büyük ölçüde Türk hukuku açısından da kabul edilebilirdir. Bu kavramlar, esasen örf ve adet hukuku olarak doğmuştur. Türk hukukunda 2674 sayılı Karasuları Kanunu hariç deniz yetki alanlarının belirlenmesine ilişkin müstakil bir kanun bulunmamaktadır. Bu sebeple, Türkiye, uluslararası örf ve adet kurallarına dayanarak deniz yetki alanlarını belirleyebilir. Nitekim, Türkiye, Karadeniz ve Akdeniz’de kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölge ilan etmiştir. Çalışmamızda, Türk deniz yetki alanlarının belirlenmesini düzenleyen müstakil bir kanunun denizlerdeki hak ve menfaatlerimizin korunmasına büyük katkı sağlayacağı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Deniz Yetki Alanları, Deniz Alanlarının Sınırlandırılması, 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi, Türk Deniz Yetki Alanları, Deniz Yetki Alanları Kanunu

Kaynakça

• Acar, Işılay / Yılmaz, Mutlu, “Doğu Akdeniz Kıta Sahanlığı Sorunsalı Üzerinden Doğalgaz Paylaşımı”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi (TÜCAUM) 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara, 3-6 Ekim 2018, ss. 597 – 607.
• Acer, Yücel, “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları ve Türkiye – Libya Mutabakatı”, Seta I Analiz, S. 301, Aralık 2019, ss. 1 – 15.
• Ak, Gökhan, “Meis, Karaada ve Fener Adası’nın Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorununa Muhtemel Etkileri”, Uluslararası Hukuk ve Politika, C. 11, S. 41, 2015, ss. 123 – 151.
• Balcıoğlu, Halis, Deniz Yetki Alanları Uyuşmazlıkları Kapsamında Doğu Akdeniz’de Durum Değerlendirmesi, T.C. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2016.
• Balık, İsmet, “Türkiye’nin Deniz Yetki Alanları ve Kıyıdaş Ülkelerle Yetki Alanı Anlaşmazlıkları”, Kent Akademisi, Kent Kültürü ve Yönetimi Hakemli Elektronik Dergi, C. 11, S. 1, Bahar 2018, ss. 86 – 98.
• Başeren, Sertaç Hami, Doğu Akdeniz’de Hukuk ve Siyaset, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara, 2013.
• Bayıllıoğlu, Uğur, “Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’nin 121. Maddesinin Doğu Akdeniz’de Etkisi: Meis, Karaada ve Fener Adası’nın Statüsüne İlişkin Bir Değerlendirme”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XXIII, S. 2, 2019, ss. 185 – 223.
• Baykal, Ferit Hakan, Deniz Hukuku Çalışmaları, Alfa Yayınevi, İstanbul, 1998.
• Baykal, Ferit Hakan, Devletler Hukukunda Münhasır Ekonomik Bölge Kavramı ve Hukuki Niteliği, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1987.
• Brownlie, Ian, Principles of Public International Law, Oxford University Press, 2003, Oxford / Newyork, Sixth Edition. Charney, Jonathan I., “Universal International Law”, The American Journal of International Law, Vol. 87, No. 4, 1993, ss. 529 – 551.
• Çelik, Edip F., Milletlerarası Hukuk, Birinci Kitap, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1987, 2. Baskı.
• Çelik, Edip, F., Milletlerarası Hukuk, İkinci Kitap, Filiz Kitabevi, 1987, İstanbul.
• Doğru, Sami, “Doğu Akdeniz’de Hidrokarbon Kaynakları ve Uluslararası Hukuka Göre Bölgedeki Kıta Sahanlığı ve Münhasır Ekonomik Bölge Alanlarının Sınırlandırılması”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 119, 2015, ss. 503 – 554.
• Erenoğlu, Simay, “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Sorunu”, T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Ankara, 2019.
• Ertuğrul, Ümmühan Elçin, “Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesine Göre Kıyı Devletinin Egemen Hakları”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XXI, S. 1, 2017, ss. 41- 71.
• Gönlübol, Mehmet, Barış Zamanında Sahil Sularının Hukuki Statüsü, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara, 1959.
• Gündüz, Aslan, The Concept of the Continental Shelf in Its Historical Evolution, Marmara Üniversitesi Avrupa Topluluğu Yayın No: 490, İstanbul, 1990.
• Gündüz, Aslan, “Kıta Sahanlığı Hukukunda Yeni Gelişmeler (Libya/Malta Davası)”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 1, S. 3, 1986, ss. 5 – 24.
• Güngören, Bülent Okan, Türkiye’nin Deniz Yetki Alanları üzerine Bir İnceleme, T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2006.
• Işık, Nurser Gökdemir, Kıta Sahanlığı, Hukuki Rejimi ve Ege Sorunu, T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik İşletmeleri Yönetimi Anabilim Dalı Doktora Tezi, İzmir, 2009.
• Karataş, Salih, “Münhasır Ekonomik Bölge Üzerinde Üçüncü Devletlerin Hak ve Yetkileri”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 23, S. 2, 2015, ss. 79 – 110.
• Kedikli, Umut / Deniz, Taşkın, “Enerji Kaynakları Mücadelesinde Doğu Akdeniz Havzası ve Deniz Yetki Alanları Uyuşmazlığı”, Alternatif Politika, C. 7, S. 3, Ekim 2015, ss. 399 – 424.
• Kuran, Selami, Uluslararası Deniz Hukuku, Türkmen Kitabevi, İstanbul, 2009, 3. Baskı.
• Kütükçü, Mehmet Akif / Kaya, İslam Safa, “Uluslararası Deniz Hukuku Kapsamında Doğu Akdeniz’deki Petrol ve Doğalgaz Kaynakları İle Türkiye’nin Hukuki durumu”, Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, Prof. Dr. Abdüsselam Uluçam Armağanı, C. 6, S. 2/1, 2016, ss. 81 – 96.
• Özgen, Cenk, “Doğu Akdeniz’de Deniz ve Enerji Güvenliği”, https://tasam.org/Files/Icerik/File/Pages_from_akdeniz_pdf_8486e1a1-bebd-4769-8836-f2852b31cc79.pdf, Çevrimiçi, Erişim Tarihi: 29 Ekim 2020, ss. 33 – 42.
• Özgen, Cenk, “Doğu Akdeniz’de Enerji Güvenliğine Yönelik Bir Girişim: Akdeniz Kalkanı Harekatı”, Akademik ORTA DOĞU, C. 8, S. 1, 2013, ss. 101 – 114.
• Özman, Aydoğan, Deniz Hukuku I, Turhan Kitabevi, Ankara, 2006. Özman, Aydoğan, Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi, İstanbul Deniz Ticaret Odası Yayın No: 5, İstanbul, 1984.
• Pazarcı, Hüseyin, Uluslararası Hukuk Dersleri, II. Kitap, Turhan Kitabevi, Ankara, 2003, 7. Baskı. Pazarcı, Hüseyin, “Kıta Sahanlığı Kavramı ve Ege Kıta Sahanlığı Sorunu”, Prof. Aziz Köklü’ye Armağan, Ankara, 1984, ss. 395 – 421.
• Peker, Hasan Sencer / Oktay, Kübra Öztürk / Şensoy, Yavuz, “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları ve Enerji Kaynakları Çerçevesinde Türkiye’nin Enerji Güvenliği”, Güvenlik Bilimleri Dergisi, C. 8, S. 1, Mayıs 2019, ss. 85 – 106.
• Tekil, Fahiman, Deniz Hukuku, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2001, 6. Baskı.
• Toluner, Sevin, Milletlerarası Hukuk Dersleri, Beta Yayınevi, İstanbul, 1996, 4. Baskı.
• Topsoy, Fevzi, “1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi Kapsamında “Barışçıl Amaçlar” Teriminin Anlamı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 61, S. 1, 2012, ss. 383 - 414.
• Ünal, Mustafa, “Doğu Akdeniz’de Münhasır Ekonomik Bölge ve Kıta Sahanlığına İlişkin Yunanistan’ın Tezleri”, Selçuk 2. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, Ubak Uluslararası Bilimler Akademisi, Konya, 7 Haziran 2020, ss. 11 – 24.
• Yaycı, Cihat, Sorular ve Cevaplar İle Birlikte Münhasır Ekonomik Bölge Kavramı, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınevi, İstanbul, 2019.
• Yaycı, Cihat, “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Paylaşılması Sorunu ve Türkiye”, Bilge Strateji, C. 4, S. 6, Bahar 2012, ss. 1 – 70.
• Yıldız, Dursun, Akdeniz’in Doğusu (Tarihi Geçmişi, Stratejik Önemi ve Su Sorunu Açısından), Bizim Yayınlar, İstanbul, 2008.
• https://treaties.un.org/Pages/showDetails.aspx?objid=0800000280043ad5&clang=_en, Çevrimiçi, Erişim Tarihi: 21 Ekim 2020. https : // www. un. org/Depts / los / reference _ files / chronological_lists_of_ratifications .htm#The%20United%20Nations%20Convention%20on%20the%20Law%20of%20the%20Sea, Çevrimiçi, Erişim Tarihi: 18 Ekim 2020.