ERMENİ MALLARI (EMVAL-İ METRUKE) HAKKINDA YAPILAN İLK DÜZENLEMELERİN HUKUKİ AÇIDAN TAHLİLİ

Yıl 2020, Sayı: 65, 301 - 333, 14.12.2020

Suat Şimşek

Öz

Ermenilerin bir kısmı, I. Dünya Savaşı’nın Osmanlı Devleti için en sıkıntılı günlerinde Ruslarla işbirliği yapmış ve Osmanlı Ordusu’nu arkadan vurarak isyan etmişlerdir. Bunun üzerine yaşadıkları yerlerden çıkarılarak vatanın daha güvenli bölgelerine zorunlu göç ettirilmişlerdir. Güvenlik gerekçesiyle gerçekleşen bu zorunlu göç esnasında Ermeniler bazı eşyalarını yanlarında götürebilseler bile taşınır mallarının çok önemli bir kısmını ve taşınmazlarını (arazi, arsa, bina) geride bırakmışlardır. Ermenilerden kalan bu malların korunması, idaresi ve tasfiyesi önemli bir sorun teşkil etmiştir. Hükümet bu sorunun çözümü adına Ermenilerin geride bıraktıkları mallarla ilgili ilk düzenlemeyi sevk ve iskân kararını aldıktan sadece üç gün sonra yapmıştır. 30 Mayıs 1915 tarihli Meclis-i Vükela Kararı’nda Ermenilerin geride bıraktıkları malların idaresi ile ilgili birçok temel esasa yer verilmiş ve bazı açıklamalar yapılmıştır. Daha sonra yapılan diğer düzenlemeler Meclis-i Vükela Kararı’nda ana hatları belirlenen esaslar etrafında şekillenmiştir. Yapılan düzenlemeler ile Ermenilerin geride bıraktıkları malları konusunda özel yetkili emval-i metruke komisyonları kurulmuş ve emval-i metrukeye ilişkin tüm işlemler bu alanda uzmanlaşmış komisyonlar tarafından yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ermeniler, Zorunlu Göç, Emval-i Metruke, Emval-i Metruke Tasfiye Komisyonları

Kaynakça

• Abdullahzade, Cavid “Emval-İ Metruke Kapsamındaki Mülkiyet Davalarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Süreci Açısından Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 62, Sayı: 2 (2013).
• Akçam Taner, Ermeni Meselesi Hallolunmuştur Osmanlı Belgelerine Göre Savaş Yıllarında Ermenilere Yönelik Politikalar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• Akgündüz Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Uygulamasında Vakıf Müessesesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.
• Aktan Hamza, “İstihkak”, DİA, İstanbul, C. 23.
• Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 C. 1, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2005, ss. 132-137; Süslü, 1990, s. 114-115.
• Askerî Tarih Belgeleri Dergisi(ATBD), S. 83, 1983, Belge Numarası 1916, ss. 129-133;
• Bertan Suad, Ayni Haklar Cilt 1, Ankara, 1976. BOA. BEO. 4376/328197;
• BOA. Dâhiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği (DH. HMŞ.) 12/76.
• BOA. DH. HMŞ. 12/76/ 29 Teşrin-i Sani 1331/12 Aralık 1915
• BOA. Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.) 2875/7-7/a.
• BOA. HR. SYS. 2880/15. 18 Ağustos 1331/31 Ağustos 1915
• BOA. HR. SYS. 2880/22-4. 12 Eylül 1331/25 Eylül 1915
• Dadrian N. Vahakn, Ulusal ve Uluslararası Hukuk Sorunu Olarak Jenosid, Belge Yayınları, İstanbul, 1995.
• Deynekli Adnan ve Kısa Sedat, Hacizde ve İflasta Sıra Cetveli, Alfa Yayınları, İstanbul, 1996.
• Duman Önder, “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti ile Müttefikleri Arasında Bir Diplomatik Kriz: Ermeni Emval-i Metrukesi ve Borçları”, Ermeni Araştırmaları, Sayı: 22, Yaz 2006.
• Düzceer Ali Rıza, Kadastro Kanunu, Yetkin Hukuk Yayınları, Ankara, 1996.
• Esener Turhan ve Güven Kudret, Eşya Hukuku, Yetkin Kitapevi, Ankara, 2012.
• Güner Hasan, “Ermenilerin Geride Bıraktıkları Mallar Hakkında Yapılan İlk Düzenlemeler ve Emval-i Metruke Komisyonları”, Yeni Türkiye Dergisi, Ankara, Eylül-Aralık 2014, S. 63.
• Güner Hasan, Ermenilerin Emval-i Metrukesi, Astana Yayınları, Ankara, 2016.
• İpekçi Nizam, İcra ve İflas Kanunu Tatbikatı Şerhi, Ege Hukuk Yayınları, Ankara, 2006.
• İpekçi Nizam, İhtiyati Haciz ve Hacze İştirak, İpekçi Yayıncılık, 2006.
• Kardeş Salahaddin, Ansiklopedik Hazine Malları Sözlüğü, Maliye Bakanlığı APK Kurulu Başkanlığı Yayınları, Yayın No: 2004/36, Ankara, 2004.
• Kardeş Salahaddin, Tehcir ve Emvali Metruke Mevzuatı, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2012.
• Kodaman Bayram, “İttihat-Terakki ve Almanya”, Yeni Türkiye Dergisi, Ankara, 2002, S. 44.
• Kuru Baki, İcra ve İflas Hukuku, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, No: 375, Ankara, 1975.
• MAZC, 2. İçtima, 10. İni’kad, Devre: 3, Cilt 1, ss. 133-136. 30 Teşrin-i Sani 1331/13 Aralık 1915
• Oğuzman M. Kemal, Seliçi Özer ve Özdemir Saibe Oktay, Eşya Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2004.
• Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İsyanı, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2007.
• Ozanemre Yayla Hatice Tolunay, “Gabinin Şartları”, Çankaya University Journal of Law, 7/2, Şubat 2011, ss. 196-203
• Pamuk Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1997.
• Reisoğlu Safa, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Beta Yayınları, İstanbul, 2006.
• Süslü Azmi, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörlüğü Yayın No: 5 Van, 1990.
• Şener Esat, Hukuk Sözlüğü, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2001.
• Şimşek, Suat Türk Hukukunda ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı, Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2011.
• Takvim-i Vekayi, 14 Eylül 1331/27 Eylül 1915, No: 2303; Düstur, II. Tertip, VII. Cilt, Dersaadet, 1336, ss. 737-740;
• Tepekaya Muzaffer, “Osmanlı-Alman İlişkileri”, Yeni Türkiye Dergisi, Ankara, 2002, S. 44.
• TTK Arşivi Nurettin Peker Koleksiyonu (NP.) 1.6.