OSMANLI DEVLETİNDE ADALET SİSTEMİ ve TEŞKİLATI İÇİNDE BİR ÖRNEK ŞAHSİYET ADLİYE NAZIRI ABDURRAHMAN NUREDDİN PAŞA

Yıl 2020, Sayı: 65, 631 - 654, 14.12.2020

Hüseyin Yürük

Öz

İslami kaynaklardaki tanımlara göre adâlet; “Davranış ve hükümde doğru olmak, hakka göre hüküm vermek, eşit olmak, eşit kılmak” gibi mânalara gelen bir masdar isimdir. Adâlet, Kur’ân-ı Kerîm’de ve hadislerde genellikle “düzen, denge, denklik, eşitlik, gerçeğe uygun hükmetme, doğru yolu izleme, takvâya yönelme, dürüstlük, tarafsızlık” gibi anlamlarda kullanılmıştır. Buna göre adâlet, başkalarının gelişigüzel istek ve telkinlerinden etkilenmeyen istikrarlı bir doğruluk ve ahlâk kanununa itaatla gerçekleşen ruhî denge ve ahlâkî kemaldir. İslâm ahlâkçılarının itidal ve adâlet kavramlarıyla ifade ettikleri bu denge ve kemalin oluşmasıyla insanın davranışları da aşırılıklardan uzak olarak meydana gelebilecektir. Kur’ân-ı Kerîm’de İslâm toplumunun bir niteliği olarak geçen “vasat ümmet” tâbirindeki vasat kelimesi de bütün müfessirlerce “adâlet” mânasında anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devletinde Adalet Sistemi, Adliye Nazırı, Abdurrahman Nureddin Paşa

Kaynakça

• Abdülkadiroğlu, Abdülkerim, Abdurrahman Paşa, İlmi Araştırmalar Dergisi, 13, 2002, 7-16.
• Afyoncu, Erhan, Osmanlı’da Sistemin Temeli: Adalet, Sabah Gazetesi, 14 Ocak 2018,
• Akbulut, İlhan, Osmanlı Devletinde Adalet Düzeni, AÜEHFD, C.IV, S.1-2, 2000, 219-256
• Akyıldız, Ali, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012
• Alkan, Yaşar, Osmanlı İmparatorluğu’nda Adalet ve İktisadi Adalet, Enderun Dergisi Cilt: 2, Sayı:2, 2018, 11-19.
• Aydın, M. Akif, Kanunnameler ve Osmanlı Hukuku'nun İşleyişindeki Yeri, Osmanlı Araştırmaları XXIV, İstanbul, 2004
• Biren, Tevfik, Bürokrat Tevfik Biren’in II. Abdülhamit, Meşrutiyet ve Mütareke Dönemi Hatıraları, Cilt:2, Pınar Yayınları, İstanbul, 2006
• Buhari, Ezan 36, Zekat 16, Rikak 24, Hudüd 19; Müslim, Zekat 91.
• Ceylan, Ebubekir, Abdurrahman Nureddin Paşa’nın Osmanlı Irak’ına Dair 1880 Tarihli Lâyihası Üzerine, Dîvân, Cilt:19, Sayı 37, (2014/2), 2014, 85-115.
• Çağrıcı, Mustafa, Adâlet, TDV İslâm Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt: 1, 1988, 341-343.
• Demir, Abdullah, Osmanlı Devleti’nde Kadılar ve Naipler, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1), 2017, 28-37.
• Dursun, M. Kamil, İzmir Hatıraları, Akademi Kitapevi, İzmir, 1994
• Ekinci, Ekrem Buğra, Osmanlı Devleti'nde Mahkemeler ve Kadılık Müessesesi Literatürü, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Ci/13, Sayı S, 2005, 417-439., El-Aclûnî, Keşfu'l-Hafâ, II, 58, 1721.
• Ergin, Koray, Osmanlı Devleti’nde Kanunnamelerden Nizamnamelere Geçiş, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2016, Sayı: 39, 1-26.
• Ergül, Ergin, Mevlânâ Bilgeliği, Orient Yayınları, Ankara, 2011
• Eski, Mustafa, Kastamonu Valileri, Kastamonu Valiliği, Ankara, 2000
• Eryılmaz, Bilal, Kamu Yönetimi, Erkam Matbaası, İstanbul, 2007
• Halaçoğlu, Yusuf, X1V-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991
• Gazali, İmam-ı Gazali'den Yönetim Sırları, Çelik Yayınevi, İstanbul, 2008
• Gövsa, İ. Alaeddin, Türk Meşhurlar Ansiklopedisi, Yedigün Neşriyat, İstanbul, 1945
• İnal, İ. Mahmut Kemal, Osmanlı Devrinde Son Sadrazamlar, C:2, 1320-1346, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1982
• İnalcık, Halil, Adâletnâme, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt:1, 1988
• İnalcık, Halil, İstanbul: Bir İslam Şehri, İslam Tetkikleri Dergisi, Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1995, 242-268.
• İnalcık, Halil, Osmanlı'da Devlet Hukuk Adalet, Eren Yayınları, İstanbul, 2000
• İnalcık, Halil, Osmanlı’da Devlet, Hukuk ve Adalet, Kronik Kitap, İstanbul, 2017
• Kadıoğlu, İdris, Osmanlıda Adalet Sistemi ve Latifî Tezkiresinde Şâir Nihânî’nin Osmanlı Kâdılarına Eleştirileri, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Kış-2008, C.7, S.23, 378-394.
• Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Devlet Erkan ve Ricali (1839-1922): Prosopografik Rehber, ISIS Yayınevi, İstanbul, 1999
• Koyuncu, Nuran, Hukuk Mektebinin Doğuşu, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XVI, Y. 2012, S. 3, 163-183.
• Okumuş, Ejder, Osmanlılar’da Siyasal Bir Kurum Olarak Adâlet Dairesi, SBARD Mart 2005, Sayı 5, 45-51.
• Öngören, Reşat, "Abdurrahman Nureddin Paşa",Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C.1, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş., İstanbul, 1999
• Sanal, Haydar, Arel Hüseyin Sadeddin, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 3, 1991, 352-354.
• Tepeyran, Ebubekir Hazim, Hatıralar, Pera Yayınları, İstanbul, 1998 www.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_
• Tural, Erkan, II. Meşrutiyet Dönemi’nde Adliye ve Mezâhip Nezaretinde Bürokratik Reform, AÜHFD, C.57, 2008, 223-252.
• Uluoğlu, Sema, Bürokratik Yapı Açısından Tanzimat Dönemi Sonrasında Adliye Nezareti ile (1876-1914) Cumhuriyet Dönemi Adalet Bakanlığının Karşılaştırılması, Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2015
• Yavuz, Hulusi, Adliye Nezâreti, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt:1, 1988, 389-390.
• Yetkin, Aydın, Osmanlı Devleti’nde Hukuk Devletinin Gelişim Süreci, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 24, Kış 2013, 380-413.
• Yıldız, Gültekin, BOA, Y.A-Hus.429/47, 2000
• Yılmaz, Aslı, Daire-i Adalet Kavramı Bağlamında Osmanlı Siyaset-Yönetim Düşünce Geleneği, YBAD Lisansüstü Seminer Çalısmaları, No: 2, Eylül 2009.