Hukukçu Kimliği Üzerine Felsefi Bir Analiz: “Hukukçunun Hukuku” ve “Hukuk Aristokrasisinin Gerçek Hayattan Kopukluğu”

Yıl 2021, Sayı: 66, 473 - 495, 18.05.2021

Ayşe Ümütlü

Öz

Bu yazıda öncelikle hukuk sisteminin kuruculuğunu erken ve modern dönemlerde üstlenen düşünürlerden hukukçu kimliği ortaya koyulmakta ve ikinci olarak modern dönemde hukukçu statüsünün gelişimine dair Max Weber’in “hukukçunun hukuku” ve Habermas’ın “hukuksallaşma ile rasyonelleşme” anlayışı açıklanmaktadır. Türk Hukuk sistemi Kıta Avrupası Hukuk sistemine tabi olduğu için özellikle bu sistemin temsilcisi düşünürler üzerinden mesele incelenmiştir. Böylece süregelen bir tartışma olarak “hukukçu statüsü”ne yalnız hukuk fakültesi mezunlarının sahip olması gerektiğine dair düşüncelerin, mantık dışı ve hukuk disiplinine aykırı olduğu ortaya koyulmaktadır. Bu bağlamda Weber’in teorisinde hukuk; ancak ve ancak ekonomi, bilim ve siyaset disiplinlerinin birbirlerinden beslenen ve hatta bağımlı olan nitelikleri ile mümkün olabileceği ve mahiyeti itibari ile hukukun asla bunlardan kopuk olamayacağı vurgulanmaktadır. Bu disiplinlerin hiçbirinin, diğerine önceliği söz konusu değildir. Bunun yanında Habermas’ın hukukun rasyonelleşme ile araçsallaştığı düşüncesinin gerekçeleri belirtilerek, modern hukukun sistemleşmedeki sorunu tespit ve ispat edilmektedir. Ayrıca bu yazıda modern hukukun taraflılığı ve otoriterleşmesinin “hukukçunun hukuku” bağlamındaki hukuk felsefesi ve sosyolojisi alanındaki tartışmalara dair örnekler verilmektedir. Son olarak çağımız hukuk sisteminin cezalandırıcı adalet sisteminden, onarıcı adalet sistemine evrilmek zorunda kalması ile bugün adalet sisteminde hizmet eden, diğer disiplinlerin uzmanları belirtilerek, hukuk yetkinliklerinin kabul edilmemesinin tutarlı bir yanının olmadığı ortaya konulmaktadır. Çağın olgusal gerçekliği yapay zekaların avukatlık ve yargıçlık mesleğini icra etmeye başlamaları ile adalet sistemine hizmet eden hukuk elemanlarının çok daha farklılaştığının, artık asla yadsınamaz bir gerçeklik olduğu netleştirilmektedir. Dolayısıyla hukuk mesleğine dair gelecek öngörüler, yasa ezberciliğine dayanan pozitivist hukuk eğitimi yerine; hukuk ve adaleti, felsefesi ve sosyolojisiyle, çağın gerekleriyle içselleştiren kişilerin hukukçu olarak tanımlanabileceğinin, kaçınılmaz bir zorunluluk olacağı açığa çıkarılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hukukçu statüsü, Hukuk Aristokrasisi, Hukuk Felsefesi, Hukuk Fakülteleri ve Hukuk Eğitimi, Cezalandırıcı Adalet, Onarıcı Adalet

Kaynakça

• Atkinson, Katie, Conrad, Jack G, Gardner, Anne, & Sichelman, Ted. Fifteenth International Conference on Artificial Intelligence and Law (ICAIL 2015). The AI Magazine, 37(1), 107. (2016).
• Baxter, H. Habermas :the discourse theory of law and democracy (Jurists-profiles in legal theory). Stanford, Calif.: Stanford Law Books. (2011).
• Baxter, H. Habermas and Law. Milton: Taylor and Francis. (2020).
• Bench-Capon, Trevor, Araszkiewicz, Michał, Ashley, Kevin, Atkinson, Katie, Bex, Floris, Borges, Filipe,. . . Wyner, Adam Z. A history of AI and Law in 50 papers: 25 years of the international conference on AI and Law. Artificial Intelligence and Law, 20(3), 215-319. (2012).
• Benyekhlef, K., Bailey, J., Burkell, J., & Gélinas, F. EAccess to justice (Law, technology, and media). Ottawa: University of Ottawa Press. (2016).
• Brooks, C. W. The aristocracy, the gentry and the rule of law. In Law, Politics and Society in Early Modern England (pp. 278-306). (2009).
• Butculescu, C. R. Consıderatıons On The Evolutıon Of Natural Law From The Perspectıve Of The Challenges Of Contemporary Socıety. Perspectives of Business Law Journal, 6(1), 26-30. (2017).
• Carrese, P. The cloaking of power : Montesquieu, Blackstone, and the rise of judicial activism. Chicago: University of Chicago Press. (2003).
• Chen, Jiahong, & Burgess, Paul. The boundaries of legal personhood: How spontaneous intelligence can problematise differences between humans, artificial intelligence, companies and animals. Artificial Intelligence and Law, 27(1), 73-92. (2018).
• Cooper, K. Thomas Hobbes and the natural law. Notre Dame, Indiana: University of Notre Dame Press. (2018).
• Çataloluk,Gökçe. Kant düşüncesinde hukukun sınır hatları. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10(1), 202-209. (2019).
• Çev. Yükselbaba, Ülker, Habermas’ın İletişimsel Eylem Kuramı’nda Hukuk, Deflem, Mathıeu, İÜHFM C. LXXII, S. 1, s. 877-894, 2014
• Dajovic, G. Study of the law: Legal science, legal theory and philosophy of law. Pravni Zapisi : časopis Pravnog Fakulteta Univerziteta Union U Beogradu, 8(2), 222-248. (2017).
• Dalaqua, G. H. Natural Law And Civil Law in John Locke. Aufklärung (João Pessoa, Paraíba, Brazil), 2(1), 149-168. (2015).
• Di Fabio, T. Justice and Philia. Politics and Philosophy in Greek Epicureanism. (2020). Du Plessis, P. J. Cicero's Law. Edinburgh: Edinburgh University Press. (2016).
• Forbes, P. B. Some Early Stages in European Law-II Aristocracy and the Reign of Law. Juridical Review, 60, 123. (1948).
• Fossen, T. Judgment and imagination in Habermas’ theory of law. Philosophy & Social Criticism, 41(10), 1069-1091. (2015).
• Gavaghan, Colin, Knott, Alistair, Maclaurin, James, Zerilli, John, & Liddicoat, Joy. Government use of artificial intelligence in New Zealand. Wellington: New Zealand Law Foundation. (2019).
• Gerstenberg, O. Radical democracy and the rule of law: Reflections on J. Habermas’ legal philosophy. International Journal of Constitutional Law, 17(4), 1054-1058. (2019).
• Gervais, D. Is Intellectual Property Law Ready for Artificial Intelligence? GRUR International, 69(2), 117-118. (2020).
• González, A. Contemporary perspectives on natural law : Natural law as a limiting concept. Aldershot, Hants, England : Burlington, VT: Ashgate. (2008).
• Goyette, J., Latkovic, M., & Myers, R. (2004). St. Thomas Aquinas and the natural law tradition : Contemporary perspectives. Washington, D.C.: Catholic University of America Press.
• Gray, T. S. Is Herbert Spencer's Law of Equal Freedom a Utilitarian or a Rights-Based Theory of Justice? Journal of the History of Philosophy, 26(2), 259-278. (1988).
• Halûk, T. Almanya'da Hukukçuların Yetiştirilmesi Sistemi Ve Bunda Yapılması Düşünülen Reform. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19(1), 1. (1962).
• Hayden, P. Philosophical perspectives on law and politics : Readings from Plato to Derrida (Teaching texts in law and politics ; v. 8). New York: Peter Lang. (1999).
• Hedrick, T. Rawls and Habermas : Reason, pluralism, and the claims of political philosophy. Stanford, Calif.: Stanford University Press. (2010).
• International Conference on Artificial Intelligence Law, & Society for Computers Law. The Third International Conference on Artificial Intelligence & Law : Proceedings of the conference, June 25-28, 1991, St. Catherine's College, Oxford, England. New York, N.Y.: ACM Press. (1991).
• Jones, H. S. John Stuart Mıll: Law, Moralıty, And Lıberty. Modern Intellectual History, 15(3), 879-891. (2018).
• Killion, M. U. The Function of Law in Habermas' Modern Society. Global Jurist, 10(2), 1. (2010).
• Koğacıoğlu, D. Hukukçu Otobiyografileri ile 12 Eylül Yasallığının Dinamiklerini Düşünmek. European Journal of Turkish Studies, European journal of Turkish studies, 2013-06-01. (2013).
• Köker, L. Aydınlanma ve hukuk : Modern hukukun sorunları bağlamında Türkiye'de hukuk : 30 Kasım - 1 Aralık 2007 (1. baskı. ed.). Karaköy, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi. (2008).
• Lastowka, G. Virtual Justice. New Haven: Yale University Press. (2010).
• Lempert, R., & Sanders, J. An invitation to law and social science : Deserts, disputes, and distribution. New York: Longman. (1986).
• Lundestad, & Mikalsen, Kjartan Koch., The Institutionalisation of International Law: On Habermas' Reformulation of the Kantian Project. Journal of International Political Theory, 7(1), 40-62. (2011).
• Marsh, J. Unjust legality : A critique of Habermas's philosophy of law. Lanham, MD: Rowman & Littlefield. (2001).
• Mattli, Walter, & Dietz, Thomas. International Arbitration and Global Governance. Oxford: Oxford University Press. (2014).
• McArthur, N. David Hume's Political Theory. Toronto, CA: University of Toronto Press. (2007).
• McNabb, V. St. Thomas Aquinas and law ; a paper read to the Aquinas Society of London in 1929 (Aquinas Society of London. Aquinas paper ; no. 24). London: Blackfriars. (1955).
• Mendoza-Caminade, A. Artificial Intelligence and Law: Intellectual Property Law and some normative aspects in French and European Law. Osaka University Law Review, N°67, 49. (2020).
• Mikalsen, K. K. Kant and Habermas on International Law. Ratio Juris, 26(2), 302-324. (2013).
• Nuri, A. Ahmed Cevdet Paşa’nın hukukçu yönünü yazmak (bibliyografik bir inceleme). EKEV Akademi Dergisi, 21(71), 271-285. (2017).
• Outhwaite, W. Habermas, law and the European Union. In Law’s Hermeneutics: Other Investigations (1st ed., pp. 168-185). Routledge. (2017).
• Pardo-Vazquez, Jose L, Castiñeiras-de Saa, Juan R, Valente, Mafalda, Damião, Iris, Costa, Tiago, Vicente, M. Inês, . . . Renart, Alfonso. The mechanistic foundation of Weber’s law. Nature Neuroscience, 22(9), 1493-1502. (2019).
• Ramazan;Taşpınar, A. Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye'de Ve Avrupa'da Hukuk Öğretimi Ve Hukukçu Yetiştirilmesi Ve Türkiye'nin Bu Gelişmelerden Etkilenmesi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 53(1), 1. (2004).
• Rehm, M. Obligation in Rousseau: Making Natural Law History? Jahrbuch Für Recht Und Ethik = Annual Review of Law and Ethics, 20, 139-154. (2012).
• Robaldo, Livio, Villata, Serena, Wyner, Adam, & Grabmair, Matthias. Introduction for artificial intelligence and law: Special issue “natural language processing for legal texts”. Artificial Intelligence and Law, 27(2), 113-115. (2019).
• Rosenfeld, M., & Arato, A. Habermas on law and democracy : Critical exchanges (Philosophy, social theory, and the rule of law ; 6). Berkeley: University of California Press. (1998).
• Salter, M. Hegel and law (Philosophers and law). Aldershot, Hants, England ; Burlington, VT: Ashgate/Dartmouth. (2003).
• Sartor, G., & Universitetet i Oslo. Institutt for rettsinformatikk. Artificial intelligence and law : Legal philosophy and legal theory (CompLex (Series) ; 93 nr. 1). Oslo: Tano. (1993).
• Schlosser, Hans; Çev: Cihangiroğlu, S. Hukukçunun Yetiştirilmesi Ve Modern Toplum (Hukukçu Mu Yoksa Sosyal Düzenleyici Mi?). Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 33(1), 1. (1976).
• Shugerman, J. H. Conclusion. In The People's Courts (p. 267). Harvard University Press. (2012).
• Simon, R. The sociology of law; interdisciplinary readings (Chandler publications in anthropology and sociology). San Francisco: Chandler Pub. (1968).
• Sorial, S. Habermas, Feminism, and Law: Beyond Equality and Difference? Ratio Juris, 24(1), 25-48. (2011).
• Sosin, J. The aristocracy of the long robe : The origins of judicial review in America (Contributions in legal studies ; no. 52). New York: Greenwood Press. (1989).
• Spång, M. Emancipation, Democracy and the Modern Critique of Law (International Political Theory). Cham: Springer International Publishing AG. (2017).
• Stolleis, Michael, & Daston, Lorraine, Natural Law and Laws of Nature in Early Modern Europe. Abingdon: Routledge. (2008).
• Tan, E. Meslek olarak hukuk ve siyasette hukukçu (Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü yayınları ; no. 129). Ankara]: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü. (1972).
• The New Aristocracy of the Robe: History, Reason, and Judicial Prudence. In The Cloaking of Power (pp. The Cloaking of Power, 2003-06-01). University of Chicago Press. (2003).
• Trubek, D., & Weber, M. Max Weber on law and the rise of capitalism (Yale law school. Program in law and modernization. Working paper no. 12). New Haven: Yale Law School]. (1972).
• Wade, J. Making of the Modern World. London: E. Wilson. (1831).
• Weber, Rheinstein, & Rheinstein, Max. Max Weber on law in economy and society (Clarion book). New York, N.Y.: Simon and Schuster. (1967).
• Weinstock, D. Cyberjustice and Ethical Perspectives of Procedural law. In EAccess to Justice (p. 305). University of Ottawa Press. (2016).
• Werner, Gephart, & Johannes, Nanz. Law, Culture, and Society (Schriftenreihe des Käte Hamburger Kollegs "Recht als Kultur"). Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann. (2015).
• William J. Quirk, & Randall Bridwell. Judicial Dictatorship. Taylor and Francis. (2017).
• Yaman, A. Osmanlı Hukukçuları Üzerine Özgün Bir Eser: Recep Cici, Osmanlı Dönemi İslam Hukuku Çalışmaları. (2001).
• Yücel, Mustafa, Adli Sosyal Hizmet Anlayışında Gerçekçi Yaklaşım, Ankara Üni. Hukuk Fak. Dergisi, 65 (4) 2016: 3715-3733
• Zakhartsev, S. I, & Salnikov, V. P. The Philosophy of Law and Legal Science. Newcastle-upon-Tyne: Cambridge Scholars Publisher. (2018).
• Zöller, G. Law and Liberty. Immanuel Kant and James Madison on the Modern Polity. Revista De Estudios Kantianos, 3(1), 1. (2018).