/ Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Aleniyet İlkesine İlişkin 28 İnci Maddesi İle Ses Ve Görüntü Nakledilmesi Yoluyla Veya Başka Yerde Duruşma İcrasına İlişkin 149 Uncu Maddesinde 7251 Sayılı Kanunla Yapılan Değişiklikler Hakkında Bazı Düşünceler

Yıl 2021, Sayı: 66, 641 - 665, 18.05.2021

Selçuk Öztek

Öz

: Bilindiği gibi, 22 Temmuz 2020 kabul tarihli 7251 sayılı Kanun, Hukuk Muhakemeleri Kanununda birçok değişiklik yapmıştır. Bu değişikliklerden bazıları yargılamaya hakim ilkelere ilişkin olup, özel bir önem taşımaktadır. Nitekim, HMK’nın aleniyet ilkesine ilişkin 28.maddesinde yapılan değişiklikle duruşmaların aleni olarak yapılması kuralına, genel ahlakın veya kamu güvenliğinin korunması yanında “yargılama ile ilgili kişilerin korunmaya değer üstün bir menfaatinin” (hakkının) korunması için de bir istisna getirilmiş ve yargılamanın istisnaen bu durumda da gizli olarak yapılmasına imkan verilmiştir. Burada kullanılmış olan “ilgili kişi” terimi, davanın taraflarını olduğu kadar, akdi ve kanuni temsilci, tanık, bilirkişi, fer’i müdahil gibi sıfatlarla yargılamaya katılanları da kapsamaktadır. Oysa HMK’nın 28. maddesinin değişiklikten önceki düzenle-mesinde, sadece tarafların yargılamanın gizli olarak yapılması talebinde bulunabilecekleri; taraflardan başka kimselerin gizli yargılama yapılması talebinde bulunamayacakları sonucuna varılmaktaydı. Ama yargılamanın tarafı olmamakla birlikte “yargılama ile ilgili (üçüncü) kişilerin” de, yargılamanın gizli yapılmasında hukuki menfaatleri olabilir. Bu değişiklikle HMK’nın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türk hukukçuları için her zaman ilgi kaynağı olan İsviçre Medeni Usul Kanunu ile uyumlaştırılması sağlanmak istenmiştir. 7251 sayılı Kanun ile HMK’da yapılan ikinci önemli değişiklik, çeşitli yönleriyle birçok ilkeyi ilgilendiren bir değişikliktir ve HMK’nın “Ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla veya başka yerde duruşma icrası”na ilişkin 149.maddesinde yapılmıştır. Eski hükümle kıyaslandığında dikkati çeken ilk fark, ses ve görüntü nakli yoluyla duruşma icrasının gerçekleşebilmesi için artık davanın her iki tarafının da (birlikte) rızasının aranmayacak olmasıdır. Bu açıdan bakıldığında, yeni düzenlemede taraflardan sadece birinin talebi bu imkandan yararlanmak için yeterli sayılacak ve bu talep üzerine, talep eden tarafın ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla bulunduğu yerden duruşmaya katılmasına ve usul işlemleri yapabilmesine karar verilmesi mümkün olabilecektir. Ama, HMK m.149’daki imkanın işletilebilmesi için, taraflardan sadece birinin talepte bulunması yeterli değildir; talep üzerine bu kararı mutlaka hâkim verecektir. HMK m.149’un 2.fıkrasına göre, mahkeme; tanıkların, bilirkişilerin, uzmanların da aynı anda ses ve görüntü nakli yoluyla bulundukları yerden duruşmalara katılmalarına (dinlenil-melerine) izin verebilir. İlk fıkradan farklı olarak, burada, taraflardan birinin bu yönde bir talebi olabileceği gibi, hâkim de re’sen tanıkların, bilirkişilerin, uzmanların ses ve görüntü nakli yoluyla dinlenmelerine karar verebilecektir. Oysa, 2.fıkranın eski metninde hâkimin bu şekilde resen duruşma icrasına karar verme yetkisi bulunmamaktaydı. Pandeminin de etkisiyle süratle yaygınlaşan yeni dijital dönemde medeni usul hukukumuzun başka hangi alanlarında değişiklikler yapılması gerektiğini bize zaman gösterecektir. Konu hakkında Avrupa Birliği’nin de çalışmaları bulunduğu ve bu çalışmaların dikkat ve ilgi ile takip edilmesi gerektiği önemle vurgulanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, İsviçre Medeni Usul Kanunu, yargılamaya hakim ilkeler, aleniyet ilkesi, 7251 sayılı Kanun, gizlilik kararı, davanın tarafları, akdi ve kanuni temsilci, bilirkişi, uzman, tanık, ses ve görüntü nakledilmesi yoluyla duruşma icrası, adliye binası, hakimin takdir yetkisi.

Kaynakça

• Aktoğ Özel, Aydan, Medeni Usul Hukukunda Sesli ve Görüntülü Bilişim Sistemi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özel Hukuk Ana Bilim Dalı, Ankara, 2019.
• Bohnet, François/Mariot, Sandra, “La vidéoconférence et le projet de révision du CPC”, Revue suisse de procédure civile, 2020, ss. 179-194.
• Bohnet, François/Schaller, Julitte “Projet 2020 de révision du Code de procédure civile, plaidoyer pour la jurisprudence”, Semaine judiciaire (SJ) 2020 II, ss. 189-226.
• Budak Ali Cem/Karaaslan, Varol, “7251 Sayılı Kanunla Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda Yapılan Değişiklikler”, İstanbul Barosu Dergisi, Eylül-Ekim 2020, ss. 15-50.
• Cadiet, Loic/Jeuland, Emmanuel, Droit judiciaire privé, 5e Edition, Editions Litec, Paris, 2006.
• Code de Procédure civile commenté, Helbing Lichtenhahn, Bàle 2011, Jacques Haldy Garre, Miguel, “Captation vidéo des audiences en Espagne et droit à l’oubli: forces et faiblesses de l’acte électronique”, Revue Lamy droit de l’immatériel, 2013/100 (http:// www.adij.fr/donneespersonnelles/wp-content/uploads/2015/01/1501-Vistas.pdf),.
• Hoffmann, David/Lüscher, Christian, Le Code de procédure civile, 2ᵉ édition, Stampfli Editions, Berne, 2015.
• İnceoğlu, Sibel, Adil Yargılanma Hakkı, Avrupa Konseyi Ankara Program Ofisi, Ankara 2018.
• Kale, Serdar, “Ses ve Görüntü Nakledilmesi Yoluyla Duruşma İcrası (HMK m.149)”, Medeni Usul ve İcra İflas Hukuku Dergisi, C. 9, S. 25, 2013/2, ss. 141-155.
• Kurt Konca, Nesibe, Medeni Usul Hukukunda Aleniyet İlkesi, Adalet Yayınları, Ankara, 2009.
• Mıdık, Barış, “Medeni Yargıda e-Duruşma Pilot Uygulaması ve Yargının Elektronik Dönüşümü Üzerine Bazı Düşünceler”, Lexpera Blog, Çevrimiçi, e.t. 23/09/2020.
• Özekes, Muhammet, Medeni Usul Hukukunda Hukuki Dinlenilme Hakkı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2003.
• Öztek Selçuk/Taşpınar Ayvaz, Sema/Kale, Serdar, “Huk⃰uk Muhakemeleri Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında 20 Mart 2020 Tarihli Kanun Teklifi’ne İlişkin Bazı Açıklamalar ve Kanun Teklifinin Değerlendirilmesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 149, Y. 33, Temmuz-Ağustos 2020, ss. 77-152.
• Pekcanıtez, Hakan, “Medeni Usul Hukukunda Aleniyet İlkesi”, Yargı Reformu 2000 Sempozyumu, İzmir Barosu Yayını, İzmir, 2000, ss. 408-427.
• Pekcanıtez. Hakan/Atalay, Oğuz/Özekes, Muhammet, “Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifinin (2020) Değerlendirilmesi”, Lexpera Blog, Çevrimiçi, e.t. 30/03/2020.
• Tanrıver, Süha, Medeni Usul Hukuku, C. I, Yetkin Yayınları, Ankara, 2020, 3.Bası.
• Umar, Bilge, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2014, 2.Baskı.
• Vouilloz, François, Petit Commentaire CPC, Editions Helbing Lichtenhahn, Basel, 2020.
• Yılmaz, Ejder, Hukuk Muhakemeleri Kanunu Şerhi, C. 3, Yetkin Yayınları, Ankara 2021, 4. Baskı.