OSMANLI DEVLETİ İLE İSLAM DÜNYASINDA KIYMETLİ EVRAK VE TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NE ETKİLERİ

Yıl 2022, Sayı: 69, 375 - 403, 12.12.2022

Mustafa Çakıcı Metin Kıratlı

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1217818

Cited By: 2

Öz

Dünya tarihinde paranın icadı, insanların hayatının kolaylaşması ve ticaret açısından önemli bir adım olmuştur. Ticarî senetlerin icat edilmesi ise mevcut para miktarının bir hayli üzerinde ticaret hacminin genişlemesine sebebiyet vermiştir. Kıymetli evrak hukukunun doğup gelişmesi, toplumların ihtiyaçlarıyla paralel bir seyir izlemiş ve günümüzdeki durumuna ulaşmıştır. İslam dünyasında İslamiyet’in ilk yüzyılında para dolaşımını kolaylaştıran süftece (poliçe), çek (sakk) ve havale senetleri kullanılmıştır. Süftece ve havale-kredi mektubu, şehirler arasında parayı taşımanın sakıncalarını giderirken çek ise ticarette kullanılan bir ödeme aracı olmuştur. Osmanlı Devleti’nde kıymetli evrak olarak kullanılan en önemli araçlar senet, poliçe idi. Tanzimat’tan sonra bono ve çek gibi bazı kıymetli evrak da ticarî hayatta kullanılmaya başlanmıştır. Ancak diğer kıymetli evrakların hiç birisi poliçe kadar yaygınlık kazanamamıştır. Bu çalışmada, kıymetli evrakın İslam Dünyası ve Osmanlı ticaret hukuku bakımından oynadığı rolün ortaya konulması hedeflenmiştir. Ayrıca Türkiye’de yapılan son düzenlemeler de genel olarak açıklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Süftece, Sakk, Poliçe, Çek, Bono, Havale Mektubu, Ticaret Hukuku, Kıymetli Evrak, Emre Muharrer Senet.Avrupa, modernite, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, özgürlük ve güvenlik hakkı

Negotiable Instruments in the Ottoman Empire and the Islamic World and Their Effects on Republic of Turkey

Öz

Invention of money has been an important step in the world history in terms of trade and making people’s life easier. On the other hand, invention of the commercial papers caused the expansion of trade volume above the amount of money supply. Birth and development of the negotiable instruments law followed a parallel course with the needs of societies and negotiable instruments law reached its current state. For instance, draft (süftece), check (sakk) and money orders were used facilitating circulation of money in the first century of Islam. While draft and money-credit orders eliminated drawbacks of the money transporting between cities, checks became a payment instrument which is used widely in the commercial life. Most important negotiable instruments used in the Ottoman Empire were bonds and drafts. After the Tanzimat, other negotiable instruments such as checks were started to be used in the Ottoman commercial life. However, none of the other negotiable instruments could gain as much prevalence as the draft. In this study, it is aimed to reveal the roles of the negotiable instruments in terms of commercial law of Ottoman Empire and Islamic World. In addition, the latest regulations made in Turkey’s Commercial Law are explained as general.

Anahtar Kelimeler

Süftece, Sakk, Poliçe, Çek, Bono, Havale Mektubu, Ticaret Hukuku, Kıymetli Evrak, Emre Muharrer Senet.Avrupa, modernite, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, özgürlük ve güvenlik hakkı

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), Bâb-ı Âsafi Divan-ı Hümâyûn Mektubi Kalemi (A.MKT), 69/62; 17 Ra. 1263/5 Mart 1847.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), Bâb-ı Âsafi Divan-ı Hümâyûn Sicilleri Mühimme Kalemi Defterleri (A.DVNS.MHM.d), 96/65, 20 Ramazan 1067/2 Temmuz 1657.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), Cevdet Tasnifi Adliye Kalemi (C.ADL), 34/2052; 9 Ş. 1214 / 6 Ocak 1800.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), Cevdet Tasnifi Hariciye Kalemi (C. HR), 179/8925 / 16 C. Sene 207/27 Ocak 1793.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), Cevdet Tasnifi İktisat Kalemi, (C. İKTS), 2/98; 18 S. 1212 / 17 Ağustos 1797.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), AE. SMST. III, 27524.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), HSD.AFT, 19/17; 26 Mart 1286/7 Nisan 1870.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), C. İKTS, 6/268; 9 N. 1258/14 Ekim 1842.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BOA), D. BŞM.d, 2453.
• Apaydın H Y, “Karz”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul, 2001, ss. 520-525.
• Aydın M A, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınları, İstanbul, 2021.
• Bayındır A, Ticaret ve Faiz, Süleymaniye Vakfı Yayınları, İstanbul, 2007.
• Bayındır S, “Finansal Türev Varlıklar ve Bu Varlıklar Üzerine Yapılan Sözleşmelerin Fıkhî Tahlili”, S. 12, 2005, İ.Ü.İ.F.D, ss. 51-73.
• Bayındır S, “Sermaye ve Tarihsel Süreçte Mali Aracı Kurumların Sermayeye Yaklaşım Tarzı”, S. 4, 2001, İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, ss. 175-190.
• Beydilli K, “Yaş Antlaşması”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.43, İstanbul, 2013, ss. 343-347.
• Bono Nizamnamesi, Ceride-i Havadis, S. 1195, s. 1; 23 Z. 1280/30 Mayıs 1864.
• Cin H/Akgündüz A, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2011.
• Celaleddin M, Hukuk-ı Ticaret Dersleri, Matbaa-i Hukukiye, İstanbul, 1328.
• Çakıcı M, “19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Kıymetli Evrakların Hukuki ve İktisadi İşlevleri”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, İstanbul, 2019.
• Çelik A/Yıldırım T, “Abbasiler Dönemi Bağdat Çarşıları”, C. 23, S. 1, 2013, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, ss. 241-253.
• Demir F, “Sigorta (Âkile Müessesesi ve Süftece Muamelesi Işığında Bir Tedkik)”, C. XLIII, S. 2, 2002, AÜİFD, ss. 169-200.
• Demirci A, “Osmanlı Devleti’nde Taşra Ticaret Mahkemeleri”, S. 75, 2019, Akademik Bakış Dergisi, ss. 95-129.
• Durmuş A, “Fıkhî Açıdan Günümüz Para Mübadelesi İşlemleri”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, İstanbul 2008.
• Eldem E, “18’inci Yüzyılda İstanbul’da Poliçe Tedavülü ve Kambiyo Kurları Hakkında”, X. Türk Tarih Kongresi (22-26 Eylül 1986), Kongreye Sunulan Bildiriler, 4. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993, ss.1671-1684.
• Ferid H, Nakit ve İtibar-ı Mali- Evrâk-ı Nakdiye, Maliye Mektebi Kütüphanesi Külliyatı, C. 2, İstanbul, 1334/1918.
• Gedikli F, Osmanlı Şirket Kültürü, İz Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Güran T, İktisat Tarihi, Acar Basım ve Cilt Sanayi ve Ticaret A.Ş., İstanbul, 1999.
• Hilmi N, Teşrih-i Kanun-ı Ticaret, C. 2, Karabet ve Kaspar Matbaası, İstanbul, 1303.
• İmregün O, Kıymetli Evrak Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1998.
• İnalcık H, “Havâle”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.16, İstanbul, 1997, ss. 512-513.
• Kallek C, “Sak”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul, 2008, ss. 584-586.
• Kallek C, “Süftece”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul, 2010, ss. 19-21.
• Kanunnâme-i Ticaret ve Zeyilleri, Çev. Fikri Gürzumar/ Tekin Gürzumar, Yeni Harflere Çeviren: Ali Himmet Berki, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1962.
• Kanunnâme-i Ticaret, Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Salonu, Demirbaş No: 130445, İstanbul 10 Rebiülâhir 1265, m. 145.
• Karaman F/Ural İ, Dini Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
• Kenanoğlu M M, Ticaret Kanunnâmesi ve Mecelle Işığında Osmanlı Ticaret Hukuku, Lotus Yayınları, Ankara, 2005.
• Kumaş M S, “Bir Finansman Yöntemi Olarak İş Ortaklığı Uygulaması: Mudârebe-Commenda Karşılaştırması”, C. 15, S.1, 2006, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, ss. 369-383.
• Nihad S, Usul-i Muhasebe-i Maliye yahut Banka, Borsa ve Sigorta Muhasebesi, İstanbul, Matbaa-i Âmire, 1334/1918.
• Oruç F E, İslam Hukukunda Deyn, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi SBE, Konya, 2011.
• Pamuk Ş, Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2002.
• Reault L/Saint K L, Rehber-i Hukuk-ı Ticaret, Çev. Lütfü İbn-i el-Hakkı, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1327.
• Reşid A, Hukuk-ı Ticaret, 4. Kitap, Dersaadet Ticaret Odası Gazetesi Matbaası, İstanbul, 1311.
• Tabakoğlu A, Türkiye İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2008.
• Tanör B, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789–1980), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2016.
• Turan M F, “İslam Hukuku Açısından Usulsüz Vedia Akdi”, S.15, 2010, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, ss. 401-430.
• Türk Ticaret Kanunu - Kıymetli Evrak (TTK m. 645-849), Resmî Gazete, Sayı: 27846, 14 Şubat 2011.
• Uzunallı S/Yıldırım A H, Uygulamalı Kıymetli Evrak Hukuku, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• Üçok C/Mumcu A, Türk Hukuk Tarihi, 2. baskı, Savaş Yayınları, Ankara, 1991.
• Ülgen H/ Helvacı M/ Kaya A/ Nomer Ertan F, Kıymetli Evrak Hukuku, 14. Baskı, Vedat Kitapçılık, Ankara, 2021.
• Vitinos Y, Şerh-i Kanun-ı Ticaret, Mehran Matbaası, İstanbul, 1296/1880.
• Warner D/George S/ Lieberman J K/ Mayer D, The Legal Environment and Advanced Business Law, Flat World Knowledge, Boston, 1 November 2011.