TÜRK İDARE HUKUKUNUN DÜNÜ VE BUGÜNÜ

Yıl 2023, Sayı: 71, 255 - 285, 20.11.2023

Halim Alperen Çıtak

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1391686

Öz

İdare hukukunun tarihi, modern devletin tarihidir. Başlangıçta yürütmeyi (kralı yahut devrim hükûmetini) genel yargıdan bağışık tutma endişesiyle yaratılan idare-içi denetim mekanizması, geniş halk kitlelerinin siyasî iktidara ortak olmaya başlamasıyla birlikte müstakil bir yargı düzenine (idarî yargıya) dönüşmüştür. İdare hukuku ise, farklı bir yargıcın konuştuğu ve ekseni kamu yararı olan bu yeni dilin, bilim insanlarınca sistematize edilmesi sayesinde doğmuştur. Türkiye’de idare hukuku, eşzamansız ve sathî bir iktibasın neticesinde ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet rejimiyle birlikte bağımsız adalet esası benimsenmiş ve Kıta Avrupası’nın teorik birikimi temellük edilmiştir. Nihayet 1961 Anayasası’ndan sonra Türk idarî yargısı, Avrupa’daki örneklerine yakın bir güce erişmiştir. Yine bu dönemde doktrin, Danıştay kararları üzerinden daha özgün ve daha millî bir idare hukuku tasavvur edebilecek özgüveni kazanmıştır. Geçtiğimiz birkaç on yıl zarfında neo-liberalizmin çözücü ve dağıtıcı etkilerine maruz kalsa da, Türk idarî yargısı ve onun kararları etrafında teşekkül eden idare hukuku öğretisi, toplumsal hayatın önemli bir parçası olarak, bugün artık kökleşmiş vaziyettedir.

Anahtar Kelimeler

İdare hukuku, idare hukukunun tarihi, idare hukuku öğretimi, idarî yargı, Osmanlı-Türk modernleşmesi

Kaynakça

• Abdurrahmân Abdî Paşa Kanunnâmesi, Arslantürk A (haz.), Okur Kitaplığı, İstanbul, 2013.
• Akıllıoğlu T, “Hukuku İdare Üzerine”, C. 16, S. 2, 1983, Amme İdaresi Dergisi, ss. 56-69.
• Akıllıoğlu T, “Yönetim Hukukumuz ve Geleceği”, Türk İdare Hukuku Sitesi, 11.08.2004, (https://www.idare.gen.tr/akillioglu-yonetim.htm), 19.08.2023 (s.e.t.).
• Akkaya R, “Kamu Hukuku Eğitiminin Fransa’da Tarihsel Kökleri ve Kamu Hukuku Okulları Üzerine Notlar”, C. VII, S. 3-4, 2003, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 139-155.
• Akyıldız A, “Şûrâ-yı Devlet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 39, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, Ankara, 2010, ss. 236-239.
• Anıl A, “Uyuşmazlık Mahkemesi’nin Kuruluş ve İşleyişi”, C. 47, S. 1, 1992, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, ss. 45-50.
• Apaydın Y, “Siyâset-i Şer’iyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 37, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, Ankara, 2009, ss. 299-304.
• Aydın M A, “Dîvân-ı Ahkâm-ı Adliyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 9, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, Ankara, 1994, ss. 387-388.
• Azrak A Ü, “İdari Yargı Denetiminin Sınırı Olarak İdarenin Takdir Yetkisi”, C. 6, S. 1-3, 1985, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, ss. 17-28.
• Bıçak B, Fransa’da Üçüncü Cumhuriyet Dönemi ve Türk Modernleşmesine Yansımaları, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2013.
• Bigot G, Introduction historique au droit administratif depuis 1789, Presses Universitaires de France, Vendôme, 2002.
• Bozkurt G, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1996.
• Burdeau F, Histoire du droit administratif, Presses Universitaires de France, Paris, 1995.
• Cassese S, “19. Yüzyıldan 21. Yüzyıla İdare Hukukunun Dönüşümleri”, Eren Kalanyuva (çev.), C. 15, S. 2, 2012, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, ss. 153-165.
• Champion F, Le Tribunal des conflits et l’élaboration du droit administratif, Thèse de doctorat, Université François Rabelais - École Doctorale de Droit, Tours, 2000.
• Chapus R, Droit administratif général (Tome: I), Montchrestien, Paris, 2001.
• Chevallier J, “Le droit administratif entre science administrative et droit constitutionnel”, Le droit administratif en mutation, Presses Universitaires de France, Paris, 1993, ss. 11-40.
• Cihan A, “XIX. Yüzyıl Osmanlı Türkiyesi'nde İdare Hukuku Eğitimi ve Türk İdare Hukukçuları”, C. 12, S. 1-3, 1991, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, ss. 107-134.
• Cihan A, “Cumhuriyet Dönemi Türk İdare Hukukçuları”, C. 14, S. 1, 2000, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, ss. 108-148.
• Cin H/ Akyılmaz G, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, Konya, 2015.
• Çıtak H A, “İdarî Sözleşmelerin İptal Davasına Konu Edilmesi”, 5. İdare Hukuku Buluşması (4-6 Mayıs 2018 Büyükada / İstanbul) Danıştay Karar İncelemeleri, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2019, ss. 335-346.
• Çıtak H A, İdare Hukukunun İçtihadî Karakteri, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• Debbasch C, “Les sources du droit administratif: permanence et novation”, Recueil Dalloz, Dalloz, Paris, 1971, ss. 255-256.
• Derbil S, İdare Hukuku (Cilt: 1), Güney Matbaacılık ve Gazetecilik, Ankara, 1948.
• Derin F Ç, “Abdi Paşa, Nişancı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 1, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, Ankara, 1988, ss. 74-75.
• Duran L, “Atatürk Döneminde Danıştay”, C. 2, S. 3, 1981, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, ss. 19-39.
• Duran L, “İdarî Yargı Adlîleşti…”, C. 3, S. 1-3, 1982, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, ss. 53-83.
• Eraslan Z, “Cumhuriyet Türkiye’sine Geçiş Sürecinde Şûrâ-yı Devlet”, C. 85, S. 304, 2021, Belleten, ss. 1025-1071.
• Erdil K, Yürütmenin Güçlendirilmesi Eğiliminin 1982 Anayasası’ndaki Normatif Düzenlemeye Yansıması, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1997.
• Erkut C, Kamu Kudreti Ayrıcalıkları ve Tutuk Adalet Anlayışı, Yenilik Basımevi, İstanbul, 2004.
• Findley C V, Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789-1922, Princeton University Press, Princeton, 2012.
• Gabolde C/ Piernet C, “Pluviose An VIII: Les débuts du Conseil de Préfecture”, 3e Année, No: 14 (Mars-Avril 1950), La Revue administrative, ss. 140-143. Gaudemet Y, Droit administratif, LGDJ, Paris, 2015.
• Gedikli F, Şura-yı Devlet, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Giritli İ, “27 Mayıs Müdahalesi ve 1961 Anayasası”, Türkiye Gazetesi, 06.06.2006, (https://www.turkiyegazetesi.com.tr/kose-yazilari/ismet-giritli/27-mayis-mudahalesi-ve-1961-anayasasi-290519), 20.08.2023 (s.e.t.).
• Gonod P, Droit administratif général, Dalloz, Paris, 2018.
• Gros M, Droit administratif: L’angle jurisprudentiel, L’Harmattan, Paris, 2014.
• Hauriou M, “La fin de la catégorie des actes discrétionnaires”, Revue générale du droit on line, No: 15694, 2015, (https://www.revuegeneraledudroit.eu/blog/2015/08/19/la-fin-de-la-categorie-des-actes-discretionnaires/), 20.08.2023 (s.e.t.).
• İhsanoğlu E, “Dârülfünun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 8, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, Ankara, 1993, ss. 521-525.
• İnalcık H, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• Jones H S, The French State in Question: Public Law and Political Argument in the Third Republic, Cambridge University Press, Cambridge, 1993.
• Kafesoğlu İ, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 1997.
• Karahanoğulları O, Kamu Hizmeti (Kavram ve Hukuksal Rejim), Turhan Kitabevi, Ankara, 2004.
• Karahanoğulları O, Türkiye’de İdari Yargı Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005.
• Karahanoğulları O, İdare Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2022.
• Karaman H, “Fıkıh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 13, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, Ankara, 1996, ss. 1-14.
• Kaya C, “Danıştay İçtihatlarında Hükümet Tasarrufu Teorisinden Devletin Hükümranlık / Egemenlik Hakkı Teorisine”, S. 7, 2016, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, ss. 637-663.
• Konan B, Osmanlı Devleti’nde İdari Yargının Gelişimi, Statü Yayıncılık, Ankara, 2013.
• Lachaume J F, “La définition du droit administratif”, Traité de droit administratif (Tome: 1), Gonod P/ Melleray F/ Yolka P (ed.), Dalloz, Paris, 2011, ss. 101-143.
• Lachaume J F/ Pauliat H/ Braconnier S/ Deffigier C, Droit administratif: Les grandes décisions de la jurisprudence, Presses Universitaires de France, Paris, 2017.
• Linotte D, “Déclin de pouvoir jurisprudentiel et ascension du pouvoir juridictionnel en droit administratif”, No. 12, 1980, AJDA, ss. 632-639.
• Lombard M/ Dumont M/ Sirinelli J, Droit administratif, Dalloz, Paris, 2017.
• Long M/ Weil P/ Braibant G/ Delvolvé P/ Genevois B, Les grands arrêts de la jurisprudence administrative, Dalloz, Paris, 2017.
• Mallein J, Considérations sur l'enseignement du droit administratif, Librairie de Henri Plon, Paris, 1857.
• Mestre J L, Introduction historique au droit administratif français, Presses Universitaires de France, Paris, 1985.
• Oder B E, Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri, Beta, İstanbul, 2010.
• Onar S S, “Türkiyede İdarenin Kazaî Mürakabesi”, C. 1, S. 1, 1935, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, ss. 21-40.
• Onar S S, İdare Hukukunun Umumî Esasları (Cilt: 1), İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1966.
• Ortaylı İ, Türkiye Teşkilât ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara, 2008.
• Özbudun E, “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’nin Hukukî Niteliği”, C. 1, S. 2, 1985, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, ss. 475-504.
• Özcan M T, “İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinin Kurumlaşmasının Tarihçesi”, C. 61, S. 1-2, 2003, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, ss. 85-174.
• Özdeş O, “Danıştayın Tarihçesi”, Yüzyıl Boyunca Danıştay, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1968, ss. 41-224.
• Özyörük M, İdare Hukuku Ders Notları (Teksir), Ankara, 1973.
• Pacteau B, Manuel de contentieux administratif, Presses Universitaires de France, Paris, 2010.
• Paksoy E K, Anayasal Dönem Olarak Yürütmenin Güçlendirilmesi Eğilimi, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2021.
• Peiser G, Droit administratif, Dalloz, Paris, 2014.
• Renaut M H, Histoire du droit administratif, Ellipses, Poitiers, 2007.
• Ricci J C, Droit administratif général, Hachette, Paris, 2016.
• Rivero J, “Droit administratif en France et à l’étranger”, Pages de doctrine (Tome: II), LGDJ, Paris, 1980, ss. 475-485.
• Satır K Ü, Politik Anayasacılık Ekseninde 1961 Anayasası’nın Mahiyeti, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2018.
• Sezginer M, “Dünden Bugüne Conseil d’État ve Danıştayın İnceleme ve Danışma Fonksiyonu”, Danıştay ve İdarî Yargı Günü 149. Yıl Sempozyumu, Danıştay Yayınları, Ankara, 2017, ss. 101-132.
• Shaw S, Between Old and New: The Ottoman Empire Under Sultan Selim III, Harvard University Press, Cambridge, 1971.
• Şuayb A, Hukûk-ı İdâre, Ramazan Çağlayan (haz.), Akademisyen Kitabevi, Ankara, 2022.
• Tan T, “Dönüşüm Geçiren İdare Hukukunun Uygulama Alanı da Daralıyor mu?”, Prof. Dr. Erdal Onar’a Armağan, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2013, ss. 121-142.
• Truchet D, Droit administratif, Presses Universitaires de France, Paris, 2017.
• Tuğluca M, Osmanlı’da Devlet - Toplum İlişkilerinin Açık Alanı: Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi (1683-1699), Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2010.
• Türkoğlu Üstün K, “Almanya’da İdari Yargının Tarihi Gelişimi”, Prof. Dr. Metin Günday Armağanı, Atılım Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2020, ss. 1443-1468.
• Uler Y, “Sözleşmeli Personel - İdarî Sözleşmeler”, C. 22, S. 1, 1966, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 215-238.
• Uler Y, İdarî Yargıda İptal Kararlarının Sonuçları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1970.
• Uler Y, “Anayasa Hukukunda ve İdare Hukukunda Kamu Hizmeti”, S. 15, 1998, Anayasa Yargısı, ss. 252-256.
• Ülgen İ H, “Önsöz”, S. 1, 1971, Danıştay Dergisi, ss. 3.
• Weidenfeld K, Histoire du droit administratif du XIVe siècle à nos jours, Economica, Paris, 2010.
• Yazıcı S/ Yazıcı F, “Tarihsellik ve Kuramsallık Arasında: 1921 ve 1924 Anayasalarında Kuvvetler Birliği/Ayrılığı Tartışması”, Bilig, S. 59, Güz 2011, ss. 235-254.
• Yeniçeri C, “Mezâlim”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 29, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, Ankara, 2004, ss. 515-518.
• Yeşilyurt N İ, “İdari Yargıda Yürütmenin Durdurulması ve İvedi Yargılama: Hukuka Sermayeye Koşut Hız Ayarı”, C. 70, S. 2, 2015, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, ss. 403-433.
• Yeşilyurt N İ, Türkiye’de İdari İşlem Kuramı: İdare Hukuku Öğretisi Üzerine Tarihsel Bir Deneme, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2017.
• Yıldız H, “İdare Hukukunun Kısa Tarihçesi”, C. 22, S. 4, 2018, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 197-223.
• Yörük A A, Mekteb-i Hukuk’un Kuruluşu ve Faaliyetleri (1878-1900), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2008.
• Zürcher E J, Turkey: A Modern History, I. B. Tauris, London, 2004.