OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E ULUSLARARASI ANTLAŞMALAR

Yıl 2023, Sayı: 71, 391 - 418, 20.11.2023

Seda Örsten Esirgen

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1391695

Öz

Türk hukuk tarihinde uluslararası antlaşmalar, içinde bulunulan dönemlerin siyasi, ekonomik ve toplumsal şartlarından etkilenerek, değişik gelişim aşamalarından geçmiştir. Osmanlı döneminde birbirinden farklı özellikler arz eden metinler, devletin yıkılış sürecine gelindiğinde hukuki sonuçlar açısından da birbirinden ayrışmış; ancak XIX. ve XX. yüzyılda teknik, kültürel ve ekonomik alanlarda ortaya çıkan yenilikler konusundaki uluslararası antlaşmaların yakından takibi ihmal edilmemiştir. Dolayısıyla Osmanlı Devleti, yüzlerce yıllık kapitülasyon rejiminin yanında, modern uluslararası ilişkilerin doğurduğu çok taraflı antlaşmalar sisteminin de içinde yer almıştır. Millî Mücadele döneminin ardından, yeni kurulmakta olan devletin uluslararası hukuktaki dayanağını teşkil eden Lozan Antlaşması’yla kapitülasyonlar kaldırılmış; Osmanlı döneminde yürürlüğe giren ya da görüşmelerine katılım sağlanan uluslararası antlaşmalar hakkında da çeşitli hükümler getirmiştir. Bu durum, Lozan Antlaşması’nı halefiyet ve devamlılık tartışmalarının da merkezine oturtmuştur. Zira Lozan Antlaşması’nın Osmanlı döneminde onaylanan ya da sadece görüşmelerine katılım sağlanan uluslararası antlaşmalar konusundaki hükümleri, uluslararası antlaşmalar konusunda Cumhuriyet döneminde izlenecek politikanın ilk aşamasını oluşturmuş; konuyla ilgili gerek hukuk tarihi, gerek uluslararası hukuk literatüründe boşluk bulunması da, çalışmayı özgün kılmıştır. Sonuçta uluslararası antlaşmalar alanında da her açıdan tam bağımsızlık, eşitlik ve karşılıklılık esaslarına dayanılarak, Ulu Önder Atatürk’ün çağdaşlaşma hedefi izlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk hukuk tarihi, uluslararası hukuk, uluslararası antlaşmalar, Lozan Antlaşması.

Kaynakça

• Acer Y/Kaya İ, Uluslararası Hukuk, 8. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2017.
• Akyılmaz G, Osmanlı Diplomasi Tarihi ve Teşkilatı, Konya, 2000.
• Bilge S, “Türk Hukukuna Göre Milletlerarası Andlaşmaların Akdi”, AÜSBFD, 1967, C: 22, S: 2, s. 97-149.
• Bilsel C, Devletler Hukuku, 3. Kitap-Devletler Arasında Andlaşmalar, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1936.
• Bilsel C, Lozan, C. II, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1998.
• Çelik E, Milletlerarası Hukuk, Birinci Kitap, 2. Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1987.
• Doğan İ, Devletin Milletlerarası Andlaşmalardan Doğan Hak ve Borçlara Halefiyeti Sorunu, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1970.
• Halatçı Ulusoy Ü, Türk Hukukunda Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine Göre Uluslararası Antlaşmaların Yapımı ve Sona Ermesi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• Hamzaçebi M, Türk Hukukunda Milletlerarası Andlaşmaların Yapılması Usulü ve Andlaşmaların Anayasa ve Kanunlar Karşısındaki Yeri ve Değeri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, 1997.
• Hobson A, The International Institute of Agriculture: An Historical and Critical Analysis of Its Organization, Activities and Policies of Administration, University of California Press, 1931.
• İpşirli M, “Sulh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 37, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2009, s. 490-492.
• Karakoç İ, “Türk Hukuk Tarihi’nde Uluslararası Andlaşmaların Uluslararası Hukukun Gelişim Sürecindeki Yeri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2004, C: 6, S: 2, s. 199-254.
• Kılıççı S, Milletlerarası Antlaşmaların Onaylanması, AÜHFY, Ankara, 1968.
• Kılınç A/Şimşek S Ş, “Haklı Savaş Öğretisinin Klasik Dönem Osmanlı Devletindeki Görünümü”, Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendoğlu'na Armağan, Yetkin Yayınları, Ankara, 2023, s. 601-631.
• Konan B, Osmanlı Devleti’nde Yabancıların Hukuki Durumu, Statü Yayıncılık, Ankara, 2013.
• Kütükoğlu M, “Ahidname”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 1, Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1988, s. 536-540.
• Meray S L, “Türk Anayasa Sisteminde Andlaşmaların Görüşülmesi”. AÜSBFD, 1964, C: 19, S: 1, s. 75-87.
• Meray S L, Lozan Konferansı Tutanaklar-Belgeler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• Örsten Esirgen S, “1921 Anayasası Döneminde Kanun-i Esasi”, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ve Makaleler, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2022, s. 107-142.
• Örsten Esirgen S, “Lozan Barış Antlaşması Çerçevesinde Halefiyet ve Devamlılık Tartışmaları”, AÜHFD, 2023, C: 72, S: 1, s. 381-415.
• Pazarcı H, Uluslararası Hukuk, I. Kitap, Turhan Kitabevi, Ankara, 1998.
• Pazarcı H, Uluslararası Hukuk Dersleri, III. Kitap, 3. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 1999.
• Shaw M N.; Uluslararası Hukuk. 8. Baskı, Ankara: TÜBA Yayını, 2018.
• Sur M, Uluslararası Hukukun Esasları, 11. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2017.
• Telli S, Devletler Hukuku Açısından Uluslararası Ticaret ve Kurumlaşması, A. Ü. Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara, 1998.
• Ünalmış Duda H, Uluslararası Örgütler Bağlamında Global Sağlık Politikaları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul, 2008.