AHKÂM-I ŞAHSİYE KOMİSYONUNCA AİLE HUKUKUNA DAİR YAPILAN ÇALIŞMALAR

Yıl 2023, Sayı: 71, 527 - 564, 20.11.2023

Ercan Karaismailoğlu

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1391710

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de aile hukukunun şekillendirilme sürecini anlamak için önemli bir döneme ışık tutmakta ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında, Türk Kanun-ı Medenisinin yürürlüğe girmesinden önce faaliyet gösteren Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu’nun çalışmalarını incelemektedir. 1916 yılında Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye’nin iyileştirilmesi ve eksikliklerinin tamamlanması için komisyonlar kuruldu. Bu komisyonlardan Hukuk-ı Aile Komisyonu’nun meydana getirdiği Hukuk-ı Aile Kararnamesi 1917 yılında yürürlüğe girdi ve tepkiler neticesinde 1919 yılında yürürlükten kaldırıldı. 1923 yılında kurulan Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu, selefi olan Hukuk-ı Aile Komisyonu’nun çalışmalarını tevârüs ederek ahkâm-ı şahsiye ile ilgili esasların tedvini için çalışmalara başladı. Bu sırada Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin yeniden yürürlüğe konulması düşünüldü ve Kararname’nin neredeyse aynısı olan aile kanunu tasarısı, 1923 yılında Meclis’e sunuldu. Adliye ve Şer‘iye encümenlerinin tashihlerde bulunduğu tasarı, dönemin Adliye Vekili Mustafa Necati Bey tarafından geri çekildi. 1924 yılında başkan ve üyeleri değiştirildikten sonra Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu, aile kanunu ve bir de nafaka kanunu tasarısı hazırladı. Ne var ki, aile kanunu tasarısı sonraki Adliye Vekili Mahmud Esad Bey’in sert eleştirilerine uğradı ve iki tasarı da kanunlaşamadı. 1923-1926 yılları arasında dikkate değer bir mesai harcayan Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu’nun hazırladığı aile kanunu tasarısı, Cumhuriyet’in kurucu kadrosu tarafından beklenen özelliklere sahip değildi. Tasarıların reddedilmesi ve o dönemde resepsiyon yoluyla bir medeni kanun alma fikrinin güç kazanması üzerine, İsviçre Medeni Kanunu’nun tercümesine dayanan Türk Kanun-ı Medenisi, 17 Şubat 1926’da Meclis’te kabul edildi. Bunun üzerine Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu’nun görevine son verildi.

Anahtar Kelimeler

Aile Hukuku, Ahkâm-ı Şahsiye Komisyonu, Aile Hukuku Tasarıları, Resepsiyon, İsviçre Medeni Kanunu.

Kaynakça

• Akdoğan A, “Türkiye’de 1919-1927 Yılları Arasında Aile Hukuku Alanındaki Kanunlaştırma Çalışmaları”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı İslam Hukuku Bilim Dalı, İstanbul, 1999.
• Akgündüz A, İslâm ve Osmanlı Hukuku Külliyâtı Özel Hukuk I, C. II., OSAV, İstanbul, 2012.
• Ansay S Ş (der.), Medeni Kanunumuzun 25 inci Yıldönümü Münasebetiyle Eski Aile Hukukumuza Bir Nazar: Hukuk İnkilâbımızı Aydınlatan Tarihî-Teşriî Vesikalar, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1952.
• Aydın M Â, Osmanlı Aile Hukuku, Klasik, İstanbul, 2017.
• Aydın M Â, Türk Hukuk Tarihi, 19. Baskı, Beta, İstanbul, 2022.
• Bilsel C, “Medenî Kanun ve Lozan Muahedesi”, Medenî Kanunun XV. Yıl Dönümü İçin, Kenan Matbaası, İstanbul, 1944, ss. 21-71.
• Bozkurt M E, “Türk Medenî Kanunu Nasıl Hazırlandı?”, Medenî Kanunun XV. Yıl Dönümü İçin, Kenan Matbaası, İstanbul, 1944, ss. 7-20.
• Bozkurt G, Batı Hukuku’nun Türkiye’de Benimsenmesi: Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), 2. Baskı (Tıpkıbasım), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2010.
• Cin H, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No: 341, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.
• Dağcı Ş, “Mehmet Gönenli ve Türk Hukukuna Katkıları”, C. XLIV, S. 2, 2003, AÜİFD, ss. 1-25.
• Dursunüst E, “Kabul Edilme Sürecinde Türk Kanun-ı Medenîsi”, S. 12, 2019, Usûl İslam Araştırmaları, ss. 159-170.
• Franko G, “Hukuki Fikirler”, S. 1, Eylül 1926, Hukuki Bilgiler Mecmuası, ss. 3-7.
• Gedikli F/Onat İ E, “İkinci Meşrutiyetten Sonra Mecelle Cemiyetinin Tekrar Kurulma Süreci”, Uluslararası Mecelle Sempozyumu (25-27 Eylül 2017) Tebliğleri, Türkiye Adalet Akademisi, Bursa Kültür A.Ş., Bursa, 2021, ss. 419-426.
• Gönensay A S, “Medenî Kanunun Yeniden Tetkik ve Tashihine İhtiyaç Vardır”, C. 6, S. 1, 1940, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, ss. 51-57.
• Hacı Adil, “İsviçre Kanun-ı Medenisine Nazaran Hibe [I]”, S. 19, Temmuz 1341/1925, Dârülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası, ss. 783-797.
• Jäschke G, “Der Islam in der Neuen Türkei. Eine Rechtsgeschichtliche Untersuchung”, C. 1, S. 1/2, 1951, Die Welt des Islams (New Series), ss. 1-174.
• Karaismailoğlu E, “1959/145 Numaralı Trabzon Şer‘iyye Sicilinin Aile Hukuku Kayıtlarının Çevriyazısı ve Hukuki Tahlili”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2019.
• Kaşıkçı O, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Mecelle, OSAV, İstanbul, 1997.
• Kayabaş E, Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi İtibariyle Aile Hukukunun Gelişimi: Hukuk-ı Aile Kararnamesi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2009.
• Kılınç A, “İslam Hukukunun Evrenselliği Bağlamında Hukuk-ı Aile Kararnamesi ile Malezya İslam Aile Hukuku Kanunu 1984’ün Mukayesesi”, C. 14, S. 2, 2019, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 623-662.
• Lewis B, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Boğaç Babür Turna, Güncel İngilizce III. Edisyon Çevirisi, 9. Baskı, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 2017.
• Miller R A, “Türkiye’deki İsviçre Medeni Kanununun Osmanlı ve İslami Altyapısı”, Çev. Elif Kaplan, S. 27, 2019, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, ss. 5-33.
• Osmanağaoğlu-Karahasanoğlu C, “Tarihi Kökeninden Hareketle Türkiye Cumhuriyeti Medeni Hukukunda Resepsiyon”, Adalete Yönelmiş Bir Toplumsal Düzen Olarak Hukuk: Prof. Dr. Yasemin Işıktaç Armağanı (ed. Doç. Dr. Sercan Gürler), Sümer Kitabevi, İstanbul, 2020, ss. 383-428.
• Yörük A A (haz.), “Ömer Rıza Doğrul’un 1928 Tarihli The Angora Reform Tercümesi - Türkiye’nin Adlî İnkılabı”, S. 28, 2019, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, ss. 55-104.