LOZAN ANTLAŞMASI’YLA YENİDEN KURULAN BİR ULUSLARARASI İŞ BİRLİĞİ: ULUSLARARASI GÜMRÜK TARİFELERİ BÜROSU

Yıl 2024, Sayı: 72, 85 - 100, 15.05.2024

Seda Örsten Esirgen

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1483964

Öz

1890 yılında Brüksel’de imzalanan “Gümrük Tarifelerinin Yayımlanması ve Uluslararası Birlik Kurulmasına İlişkin Sözleşme”, Uluslararası Gümrük Tarifeleri Bürosu’nun kuruluşunu sağlarken, birçok devletle birlikte Osmanlı Devleti de, gelen davet üzerine yeni oluşan bu iş birliği içinde yer almıştır. Konuyla ilgili güncel gelişmeleri takip etmekle birlikte, Osmanlı Devleti bu üyelikten bir süre sonra çekilme kararı almış; yine de 20. yüzyılın başında konuyla ilgili gerçekleştirilen uluslararası konferanslar izlenmiştir. Bununla birlikte, İmparatorluğun yıkılış sürecinin sonunda Lozan Konferansı’nda birçok uluslararası hukuk meselesi arasında uluslararası antlaşmalar ve uluslararası örgüt üyelikleri de yer alırken, Uluslararası Gümrük Tarifeleri Bürosu tekrar gündeme gelmiştir. Lozan Antlaşması’nda yeniden yürürlüğe girmesi kabul edilen düzenlemelerden biri olan bu Sözleşme’yle, Cumhuriyet döneminde uluslararası ticaret konusundaki iş birliği yeniden kurulmuştur. Konuyla ilgili olarak Türk hukuk tarihi, siyasi tarih ve iktisat tarihi açısından literatürde bulunan boşluğu doldurmayı amaçlayan bu çalışma, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi arşiv belgeleri üzerinden uluslararası ticarette gümrük tarifelerinin yayınlanması konusundaki uluslararası iş birliğinin hukuksal gelişim sürecini ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk hukuk tarihi, Lozan Antlaşması, gümrük, uluslararası hukuk, uluslararası örgütler.

Kaynakça

• Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO), 245/18340; 317/23766; 1998/149822; 2050/153713; 2099/94; 2115/158602; 2217/166232; 2277/170734.
• Hariciye Nezareti İdare (HR.İD), 805/12; 805/13; 805/25; 805/34; 805/40; 805/43; 805/52; 805/55; 805/56; 805/59; 805/62; 2080/64; 2082/40; 2099/94; 2099/95; 2099/99.
• Hariciye Nezareti Tahrirat Kalemi Evrakı (HR.TH), 298/84.
• Hariciye Nezâreti Tercüme Odası Evrakı (HR.TO), 171/63
• İradeler Hariciye Evrakı (İ.HR), 309/19715; 342/6.
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV), 29/3; 36/66; 59/22.
• Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri (A.MKT.MHM), 498/62.
• Yıldız Sarayı Arşivi Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A.RES), 41/35; 52/39.
• Yıldız Perakende Evrakı Mâbeyn Cetvelleri (Y.PRK.MBC), 6/117.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• 30-18-1-2/8-1-9, 01.01.1930.
• Atan T, Türk Gümrük Tarihi-Osmanlı Gümrükleri, C. 2, Gümrük Müfettişleri Derneği Yayın No.12, Ankara.
• Bilsel C, Lozan, C. I-II, Sosyal Yayınları, İstanbul, 1998.
• Halatçı U Ü, Dünya Ticaret Örgütü’nde Uyuşmazlıkların Çözümü Mekanizması, Turhan Kitabevi, Ankara, 2009.
• Jackson J H, World Trade and the Law of GATT: A Legal Analysis of the General Agreement on Tariffs and Trade, The Bobbs-Merrill Company Inc., Indianapolis, 1969.
• Kütükoğlu M S, “Gümrük”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul, 1996, ss. 263-268.
• Malloy W M (der.), Treaties, Conventions, International Acts, Protocols and Agreements Between the United States of America and Other Powers (1776-1909), C. 2, Washington, 1910.
• Meray S L, Lozan Barış Konferansı-Tutanaklar-Belgeler, Tk. I-II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• Myers D P, “Representation in Public International Organs”, C. 8, S. 1, 1914, The American Journal of International Law, ss. 81-108.
• Örsten Esirgen S, “Lozan Barış Antlaşması Çerçevesinde Halefiyet ve Devamlılık Tartışmaları”, AÜHFD, 2023, C: 72, S: 1, ss. 381-415.
• Örsten Esirgen S, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Uluslararası Antlaşmalar”, Adalet Dergisi, 2023/2, S: 71, ss. 391-418.
• Örsten Esirgen S, Hukuki Sonuçlarıyla Lozan, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2023.
• Reinsch P S, “International Unions and Their Administration”, C. 1, S. 3, July 1907, The American Journal of International Law, ss. 579-623.
• Rolin É, “Bulletin international des douanes-Notices Bibliographiques-Droit International”, C. 25, S.1, Revue de Droit International et de Legislation Comparee, ss. 190-212.
• Telli S, Devletler Hukuku Açısından Uluslararası Ticaret ve Kurumlaşması, A. Ü. Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1991.