ANAYASAYA UYGUNLUK BAKIMINDAN ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNDE ÖNLEYİCİ DENETİM

Yıl 2024, Sayı: 72, 297 - 321, 15.05.2024

Gizem Güner Yaşar

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1484018

Öz

Anayasa mahkemeleri normları, yürürlüğe girmeden önce ya da yürürlüğe girdikten sonra denetleyebilir. Denetim anı açısından yapılan bu ayrım önleyici denetim (a priori) ve düzeltici (a posteriori) denetim şeklinde adlandırılmıştır. Anayasa değişikliklerinin yargısal denetiminde genellikle düzeltici denetim sistemi uygulanır. Nadiren de olsa Anayasa Mahkemelerini bu sürece normlar henüz yürürlüğe girmeden dahil eden yani önleyici denetim sistemini benimseyen ülkeler de mevcuttur. Azerbaycan, Romanya, Ukrayna, Kırgızistan, Moldova ve Kazakistan’ın yargı sisteminde, anayasa değişikliklerinin denetimi önleyici denetim yoluyla gerçekleştirilir. Önleyici denetimin tipik uygulaması olan Fransa’da ise anayasa değişikliklerinin denetimi konusunda bir düzenleme yoktur. Anayasa değişikliklerinin denetiminde önleyici denetim sistemini benimseyen söz konusu ülkelerin anayasal düzenlemeleri ve uygulamaları konusunda özel olarak kaleme alınan bir çalışma olmadığı tespit edilmiştir. Çalışmanın amacı özellikle bu ülkeleri sistematik olarak incelemektir. Bunun yanında, karşılaştırmalı yapılan incelemelerin çoğunda olduğu gibi Türkiye’de önleyici denetim modelinin anayasa değişikliklerinin var olan yargısal denetimi açısından değerlendirilecektir. Sonuç kısmında ise önleyici denetimin anayasa değişiklikleri için uygulanmasının olumlu ve olumsuz bazı sonuçlarına değinilecek ve birtakım öneriler getirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Anayasa Değişiklikleri, Anayasaya Uygunluk Denetimi, Yargısal Denetim, Önleyici Denetim, A Priori Denetim

Kaynakça

• Abdulhakimoğulları E/ Baykan, M, “Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi”, C.3, 2012, Ankara Barosu Dergisi, ss.17-40.
• Aliefendioğlu Y, Anayasa Yargısı ve Türk Anayasa Mahkemesi, Yetkin Yayınları, Ankara, 1996.
• Anayurt Ö, “Referandumlar Üzerine Anayasallık Denetimi”. Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan, Yetkin Yayınları, Ankara, 2008, ss.21-58.
• Anayurt Ö, Anayasa Hukuku Genel Kısım (Temel İlkeler, Kavram ve Kurumlar), 6. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2023.
• Baş S, Arap Baharı Sonrası Anayasacılık, Adalet Yayınevi, Ankara, 2023.
• Can O, “Anayasa Yargısında Yokluk”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan. Cilt II. Anayasa Hukuku. Yetkin Yayınları, Ankara, 2008, ss.175-213.
• Constitutionmaking.Org, Option Reports/ Constitutional Amendment, 22 May 2008. (https://comparativeconstitutionsproject.org /files/cm_archives/constitutional_amendment.pdf?6c8912, s.e.t. 01.02.2024).
• Çoban A R, Anayasayı Değiştirme Yetkisi Sınırları ve Denetim Yetkisi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2011.
• Değerli Y S, Anayasa Yargısında Ön-Denetim ve Türk Anayasa Yargısı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2020.
• Ergül O/Abdullayev C, “Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası”, C.47, S.1, 1998, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, ss.221-278.
• Fendoğlu H T, Anayasa Yargısı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• Feyzioğlu T, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Kazai Murakabesi, AÜSBF Yayınları no:19-1, Ankara, 1951.
• Gören Z, “Anayasa Mahkemesi’ne Kişisel Başvuru (Anayasa şikâyeti)”, S.11, Anayasa Yargısı Dergisi, 1994, ss.97-134.
• Gözler K, “Halkoylamasıyla Kabul Edilen Anayasa Değişikliği Kanunlarının Resmi Gazetede Yayımlanması Sorunu”, S.7, Yasama Dergisi, 2007, ss.5-17.
• Gözler K, “Halkoylamasına Sunulmak Üzere Resmî Gazetede Yayımlanan Bir Anayasa Değişikliği Kanununa Karşı Anayasa Mahkemesinde İptal Davası Açılabilir mi?”, 2007. (https://www.anayasa.gen.tr/anayasa-degisikligi-iptal-davasi.htm, s.e.t. 10.02.2024).
• Gözler K, Judicial Review of Constitutional Amendments, Ekin Press, Bursa, 2008.
• Gözler K, “Halkoylamasına Sunulan Anayasa Değişikliği Kanunlarında Halkoylamasından Önce Değişiklik Yapılabilir mi?”, Prof. Dr. Yılmaz Aliefendioğlu’na Armağan, Yetkin Yayınları, Ankara, ss.557-571.
• Gözler K, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi: Cilt II, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2011.
• Göztepe E, Anayasa Şikâyeti, AÜHF Yayınları, Ankara, 1998.
• Güner Y G, Anayasa Değişikliklerinin Esas Bakımından Denetimi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2023.
• Hein M, “Do Constitutional Entrenchment Clauses Matter? Constitutional Review Of Constitutional Amendments In Europe”, International Journal of Constitutional Law, Volume 18, Issue 1, 2020, ss.78-110.
• İba Ş/ Kılıç A, Anayasa Yargısı Dersleri, 6. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2023.
• Kaboğlu İ Ö, Anayasa Yargısı, İmge Kitabevi, Ankara, 1994.
• Kaboğlu İ Ö, Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), 9. Baskı, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2014.
• Karaman E, “Fransız Anayasa Yargısında Somut Norm Denetimi Dönemi”, C.1, S.2, 2015, Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss.65-88.
• Keskinsoy Ö, “Anayasada Değişiklik Yapma Usulü”, C.12, S.2, 2010, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, ss.143-170.
• Keskinsoy Ö/Kaya S B, Anayasa Değişikliklerinin Demokratik Niteliği ve Denetimi, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2022.
• Kıratlı M, Anayasa Yargısında Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu), AÜSBF Yayınları No.212-194, 1996.
• Köküsarı İ/Gedik Ö, Türk Anayasa Yargısı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2024.
• Lane J E, Constitutions and Political Theory, Manchester University Press, 1996.
• Onar E, Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Siyasal ve Yargısal Denetimi ve Yargısal Denetim Alanında Ülkemizde Öncüler, Ankara, 2003.
• Onar E, “1982 Anayasası’nın 2007 yılında 5678 Sayılı Kanun’la Değiştirilmesi Süreci Üzerine Düşünceler”, Prof. Dr. Ergun Özbudun’a Armağan. Cilt II. Anayasa Hukuku. Yetkin Yayınları, Ankara, 2008, ss.487-546.
• Öden M, Türk Anayasa Yargısında Norm Denetimi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2023.
• Özbudun E, Demokrasiye Geçiş Sürecinde Anayasa Yapımı, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1993.
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku, 17. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• Öztürk K B, “Fransız Anayasa Yargısında Somut Norm Denetimi”, Prof. Dr. Erdal Onar'a Armağan- Cilt II, (Editörler: Merih Öden, Levent Gönenç, Selin Esen, Ali Ersoy Kontacı, Deniz Polat, Ali Erdem
• Doğanoğlu), Ankara Üniversitesi, Ankara, 2013, ss.1189-1226.
• Sabuncu Y/ Esen A S, “Türkiye İçin Anayasa Şikâyeti Modeli “Türkiye’de Bireysel Başvuru Yolu”, S.21, Anayasa Yargısı Dergisi, 2004, ss.229-246.
• Sağlam F, “Anayasa Şikâyeti Anlamı, Kapsamı ve Türkiye uygulamasında Olası Sorunlar”, Ece Göztepe ve Aykut Çelebi (Hazırlayanlar). Demokratik Anayasa: Görüşler ve Öneriler, Metis Yayınları, İstanbul, 2012.
• Sağlam M, “Anayasa Değişikliklerinin Denetimi Bağlamında AYM Meşruiyeti”, C.1 S.1, 2005, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss.109-126.
• Sır O, Hukuk Devleti Açısından Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi, Adalet Yayınevi, Ankara, 2011.
• Şirin T, Türkiye’de Anayasa Şikâyeti (Bireysel Başvuru) İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve Almanya Uygulaması ile Mukayeseli Bir İnceleme, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• Teziç E, Anayasa Hukuku, 15. Baskı, Beta Basım Yayın Dağıtım, 2012.
• Tunç H, Karşılaştırmalı Anayasa Yargısı, Yetkin Yayınları, Ankara, 1997.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Gerekçeli), Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2021.
• Üskül M. Z, “Türk Anayasa Mahkemesi’nin Anayasa Değişikliklerinin Anayasaya Uygunluğunun Denetlenmesine İlişkin Kararları Üzerine”, Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşunun 50. Yılına Armağan, (Editörler: Alparslan Altan, Engin Yıldırım, Erdal Tezcan, Hikmet Tülen, Ali Rıza Çoban), Anayasa Mahkemesi Yayınları, Ankara, 2012, ss.679-709.
• Valea D. C.,“The Control Of Constitutionality Of The Initiatives For Revision Of The Romanian Constitution”, Curentul Juridic, The Juridical Current, Le Courant Juridique, Volume.47, 2011, ss.91-102.
• Yıldız C, Anayasaya Uygunluk Bakımından Önleyici Denetim, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Yolcu S, “Siyasetin Yargısallaşmasının Hükümet Sistemine Etkisi Üzerine Bir İnceleme: Moldova’nın Anayasal Zaman Yolculuğu”, C.17, S.2, 2018, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi, ss.157-200.