The Problem of the Implementation of Article 17 of Waqfs Law No. 5737 Regarding Escheat (mahlûliyet) on Gayrisahih Type of Waqfs in Which Devoted Tithe (Aşar) and Taxes (Rusum) of Miri Land

Yıl 2024, Sayı: 73, 481 - 507, 25.10.2024

Mahmud Esad Kalıpçı

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1573662

Öz

While article 17 of Waqfs Law No. 5737 stipulates that the escheated (mahlûl) immovable properties of icareteynli and mukataalı waqfs return to their waqfs, it is observed that some judicial decisions are made without taking into account the type and nature of the waqfs. The aforementioned regulation not pertains to gayrisahih type of waqfs in which devoted tax revenues of state miri land to charity. Because, in such waqfs, as in the miri land, bare ownership belongs to the state and the waqf does not have a right in rem on the immovables that bring income to the waqf. When a person who was the owner of this type of waqf land, died without leaving any heir or was absent, the land should be transferred to the treasury. In this article, by focusing on importance of the kind of waqf in terms of escheat problems related to old waqfs, especially I will be discuss some problems connected to practice of Article 17 of Foundations Law No. 5737 about gayrisahih type of waqfs in which devoted tax revenues of state miri land. In the meantime, the main causes of the problem in practice will be revealed and an assessment will be made about the ideal practice. In this way, it is hoped to contribute to the improvement of the practice regarding the old waqfs law.

Anahtar Kelimeler

Ottoman waqf law, waqf, old waqfs, sahih waqf, gayrisahih waqf, icareteyn, mukataa, escheat (mahlûliyet), Article 17 of Waqfs Law No. 5737.

VAKIFLAR KANUNUNUN MAHLÛLİYETE İLİŞKİN 17. MADDESİNİN MÎRÎ ARAZİNİN AŞAR VE RÜSUMUNUN VAKFEDİLDİĞİ GAYRİSAHİH VAKIFLARDA UYGULANMASI SORUNU

Öz

5737 sayılı Vakıflar Kanununun 17. maddesinde icareteynli ve mukataalı vakıf taşınmazların mahlûl olmaları durumunda vakıflarına dönecekleri açıkça öngörülmüş iken, bazı yargı kararlarında vakfın türü ve niteliği hususu göz önünde bulundurulmadan, her türlü vakıf taşınmazın vakfa döneceği yönünde hüküm kurulmaktadır. Oysa taşınmazın vakıf ile ayna müteallik bir ilişkisinin bulunmadığı, ayn mülkiyetinin vakıfta değil de devlette olduğu mîrî arazinin aşar ve rüsumunun vakfedildiği gayrisahih vakıflarda, mutasarrıf veya maliklerinin mirasçı bırakmadan ölmeleri ya da gaiplikleri gibi durumlarda, taşınmazın vakfa dönmesi değil, Hazineye intikali söz konusu olmalıdır. İşte bu makalede, eski vakıflara ilişkin mahlûliyet meseleleri açısından vakfın türü ve niteliğinin önemi hususu merkeze alınarak mîrî arazinin aşar ve rüsumunun vakfedildiği gayrisahih vakıflar açısından 5737 sayılı Vakıflar Kanununun 17. maddesinin uygulanmasına ilişkin bazı sorunlar, tarihsel arka plan da gözetilerek ele alınacaktır. Uygulamadaki sorunun temel sebepleri ortaya konularak olması gerekene dair bir değerlendirme yapılacaktır. Böylelikle eski vakıf hukukuna ilişkin uygulamanın iyileştirilmesine katkı sağlanması umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı vakıf hukuku, vakıf, eski vakıflar, sahih vakıf, gayrisahih vakıf, icareteyn, mukataa, mahlûliyet, Vakıflar Kanunu madde 17.

Kaynakça

• 1. Arşiv Belgeleri ve Gazeteler Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, C.EV., 461/23333, 25 Şevval 1204/8 Temmuz 1790.
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi, İ.DFE., 22/36:4, 13 Şevval 1325/19 Kasım 1907.
• Cumhuriyet Gazetesi, 20 Mart 1981.
• 2. Mahkeme Kararları*
• Adalar Asliye Hukuk Mahkemesi, E. 2012/77, K. 2013/58, 13.3.2013.
• Beyoğlu 1. Asliye Hukuk Mahkemesi, E. 1993/130, K. 1994/12, T. 27.1.1994.
• Yargıtay 1. HD.: E. 1989/15135, K. 1990/721, T. 25.1.1990; E. 2002/7607, K. 2002/8350, T. 1.7.2002;
• E. 2005/2753, K. 2005/3878, T. 31.3.2005; E. 2009/4411, K. 2009/5521, T. 11.5.2009;
• E. 2010/2265, K. 2010/5184, T. 3.5.2010; E. 2012/1586, K. 2012/4277, T. 12.4.2012; E. 2013/10471 K. 2013/13709 T. 30.9.2013; E. 2014/11356, K. 2014/18999, T. 4.12.2014; E. 2014/16874, K. 2015/422, T. 15.1.2015;
• E. 2013/16896 K. 2015/3657 T. 17.3.2015; E. 2016/18417, K. 2017/185, T. 12.1.2017; E. 2020/655 K. 2020/2509 T. 10.6.2020; E. 2017/3089, K. 2020/3678, T. 9.7.2020; E. 2021/805, K. 2021/1551, T. 17.3.2021;
• E. 2021/917, K. 2021/1701, T. 24.3.2021; E. 2021/975, K. 2021/1900, T. 31.3.2021; E. 2021/1843, K. 2021/3409, T. 21.6.2021; E. 2022/684, K. 2022/859, T. 8.2.2022;
• E. 2021/10491 K. 2022/1692 T. 2.3.2022; E. 2021/10513 K. 2022/1898 T. 9.3.2022; E. 2021/10512 K. 2022/1899 T. 9.3.2022;
• E. 2022/2909, K. 2022/6666, T. 13.10.2022; E. 2022/3735 K. 2022/7218 T. 3.11.2022; E. 2022/6335 K. 2023/2800 T. 23.5.2023; E. 2022/7027 K. 2023/3523 T. 21.6.2023;
• E. 2022/5635 K. 2023/5540 T. 16.10.2023; E. 2023/3287 K. 2024/1323 T. 20.2.2024.
• Yargıtay 3. HD., E. 2016/8587 K. 2017/2963 T. 13.3.2017.
• Yargıtay 6. HD., E. 1982/7387, K. 1982/9452., T. 26.10.1982.
• Yargıtay 14. HD., E. 1975/3, K. 1975/3, T. 28.5.1975.
• Yargıtay H.G.K.: E. 1956/6-8, K. 1956/23, T. 6.6.1954; E. 1983/1-253, K. 1985/1997, T. 6.12.1985; E. 1994/2-696, K. 1995/1, T. 25.1.1995; E. 2001/2-1068, K. 2001/1115, T. 5.12.2001; E. 2017/1-1240, K. 2021/444, T. 8.4.2021; E. 2017/1-2620, K. 2021/445, T. 8.4.2021; E. 2022/401, K. 2023/1235, T. 13.12.2023; E. 2022/401, K. 2023/1235, T. 13.12.2023.
• Yargıtay İBBGK., E. 2003/1, K. 2004/1, T. 2.4.2004.
• 3. Bildiri, Makale ve Kitaplar
• Alp M, “Anayasa Hukuku Bakımından Mahkeme Kararlarında Sözde (Görünürde) Gerekçe”, Prof. Dr. Mahmut Tevfik Birsel’e Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, İzmir, 2001, ss. 425-441.
• Aydın M Â, Türk Hukuk Tarihi, 18. bs., Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul, 2021.
• Berki A H, Vakıflar, 2. bs., Aydınlık Basımevi, İstanbul, 1946.
• Berki A H, “İslâmda Vakıf, Sahih ve Gayrisahih Nevileri II”, C. VII, S. 1, 1958, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, ss. 1-10.
• Bilmen Ö N, Hukukı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, C. V., Bilmen Yayınevi, İstanbul, t.y.
• Cin H, “Osmanlı Devletinde Arazi ve Vakıf Hukuku”, Cumhuriyetin 80. Yılında Uluslararası Vakıf Sempozyumu Kitabı, VGM Yayınları, Ankara, 2004, s. 49-70.
• Cin H, Mirî Arazi ve Bu Arazinin Özel Mülkiyete Dönüşümü, 3. bs., Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Adana, 2005.
• Çınar Ö, “Taviz Bedeli ve İcareteynli ve Mukataalı Vakıfların Tasfiyesi”, C. XV, S. 1-2, 2011, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 105-117.
• Çınar Ö, “Vakıflar Kanunu’nun 17. Maddesi Çerçevesinde İcareteynli ve Mukataalı Taşınmazların Vakfına Dönmesi”, 11th Global Waqf Conference: New Generation Waqfship, IHU Press, İstanbul, 2023, ss. 59-61.
• Dalamanlı L, Gayrimenkul Davaları: Vakıflar-Miras, İstanbul, Kurtulmuş Basımevi, 1952.
• Dalamanlı L, Eski-Yeni Vakıf Davaları, Seçkin Kitabevi, Ankara, 1986.
• Durmuş M E, Osmanlı Vakıf Hukukunda Mukâtaa, 1. bs., İktisat Yayınları, İstanbul, 2021.
• Em A, Türk Hukuk Sisteminde Vakıflar, 2. bs., Turhan Kitabevi, Ankara, 2011.
• Erkal M, “Öşür”, DİA, İstanbul, TDV, 2007, c. XXXIV, ss. 97-100.
• Giritlioğlu N, “Sahih ve Gayrisahih Vakıflar ile Sultan Vakıfları ve Taviz Bedeli”, Eski Vakıfların Günümüze Ulaşan Uygulamaları Sorunları ve Çözümleri Semineri 7-8 Aralık 1999, Ed. Suat Ballar, İstanbul, 2001, ss. 18-29.
• Gücün C A, Nazari ve Amelî Hukuk Davaları-Gayrimenkuller Hakkında, C. I, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1944.
• Hâtemî H, Önceki ve Bugünkü Türk Hukukunda Vakıf Kurma Muamelesi, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1969.
• Hâtemî H, Medenî Hukuk Tüzelkişileri I: Giriş, Tarihi Gelişim, Eski Vakıflar, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1979.
• Hüseyin H, Ahkâm-ı Evkâf, Mekteb-i Mülkiye-i Şahane Litoğrafya Destgâhı, İstanbul, 1313.
• Hüseyin H, Arazi Kanunnamesi Şerhi, 2. bs., Kanaat Kitabhanesi, Dersaadet, 1324.
• İşeri A, “Vakıflar-Medeni Kanundan Önceki ve Sonraki Vakıf Nevileri ve Mahiyetleri”, S. 21, 1964, AÜHFD, ss. 199-280.
• Kalıpçı M E, “Eski Vakıflara İlişkin Mahlûliyet Meselelerinde Vakfın Nevinin Önemi”, III. Uluslararası NEU Hukuk Kongresi Bildiri Özeti Kitabı, Konya, NEU Press, 2023, ss. 446-448.
• Kaya S, Osmanlı Hukukunda İcâreteyn, 1. bs., Klasik, İstanbul, 2014.
• Macit K, “Mîrî Arazi”, DİA, Ankara, TDV, 2020, c. XXX, ss. 157-160.
• Köprülü B, “Evvelki Hukukumuzda Vakıf Nev’iyetleri ve İcareteynli Vakıflar,” C. XVII, S. 3-4, 1951, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, s. 685-717.
• Köprülü B, “Evvelki Hukukumuzda Vakıf Nev’iyetleri ve İcareteynli Vakıflar,” C. XVIII, S. 1-2, 1952, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, ss. 215-257.
• Kurt E, “Vakıf Kökenli Taşınmaz Mülkiyetinin (Mahluliyet Halinde) Vakfına Dönmesi”, C. XXII, S. 2, Temmuz 2023, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 285-326.
• Mardin Ebü’lûlâ, Toprak Hukuku Dersleri, Stad Matbaası, İstanbul, 1947.
• Ökçesiz H, “Devlet ve ‘Gerekçe’si”, Hukuk Felsefesi ve Sosyoloji Arkivi: 10. Kitap, Ed. Hayrettin Ökçesiz, İstanbul Barosu Yayını, İstanbul, 2004, ss. 11-13.
• Ömer H, Ahkâmü’l-Evkâf, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1307.
• Özkaya E, Eski Vakıf Hukuku, 1. bs., Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2012.
• Öztürk N, “Mukâtaalı Vakıf”, DİA, Ankara, TDV, 2020, c. XXXI, ss. 132-134.
• Sungurbey İ, Eski Vakıfların Yeni Sorunları, Maltepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2001.
• Ş[emseddin] Sami: Kâmûs-i Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet, 1317.
• Tabakoğlu A, “Öşür: Osmanlılar”, DİA, İstanbul, TDV, 2007, c. XXXIV, ss. 100-103.
• Türk Hukuk Lugatı, 3. bs., Ankara, 1991.
• Ulaş H A, “Yargı Kararlarının Gerekçeli Olması Üzerine Bir Değerlendirme”, C. XI, S. 2, 2021, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, ss. 1243-1283.
• Yener M S, Eski-Yeni Vakıflar Kanununa Göre Mazbut Vakıf Taşınmazların Gayrimenkul Hukuku Meseleleleri, Bilge Yayınevi, Ankara, 2015.
• Yıldız K, “Osmanlıda İcâreteynin Başlangıç Tarihi Meselesi: İlk Uygulamalara Dair Tespitler”, C. V, S. 2, 2019, Cihannüma, ss. 25-46.