Namık Kemal and the Development of Constitutional Thought in the Ottoman Empire

Yıl 2024, Sayı: 73, 615 - 639, 25.10.2024

Mustafa Fatih Sari

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1573705

Öz

The Ottoman Empire turned itself to the West due to the military losses during the 18th century and attempted to make military reforms. In the following years, it was understood that the problems could not be overcome through military reforms and it was undertaken new reforms regarding the state order, especially towards the end of the Mahmud II period. It is apparent that what was done in that period had traces of the Western political and administrative institutions. Along with this, it is accepted that the turning point happened with Mustafa Reşid Paşa and the Tanzimat Edict. The question of “How will the state be saved?” was still at the center of everybody’s mind; however, the answers to this question had started to change. Reşid Paşa thought that creating the ideal state was not a matter of raising a “good ruler”. For him, ensuring the balance in the state administration was about the material assets and institutions. In the upcoming years of Tanzimat, on the other hand, the New Ottoman movement that had striking power of opposition occurred. The most critical name for this movement was probably Namık Kemal. His thought was mainly a reflection of the search for a synthesis between tradition/religion and the West. In this regard, he spent an intensive effort to establish a tie between the concepts and institutions that were produced by Islamic concepts and institutions and also Western political and legal thought. For him, the concepts prominent in Western thought such as popular sovereignty, fundamental rights and freedoms, liberty, parliament, and equality all had a place in Islamic thought. Even though the efforts for synthesis in question are being criticized as having contradictory content, in an altogether evaluation of the military, political, and intellectual environment conditions of that period, it will be seen how important this effort itself is.

Anahtar Kelimeler

Constitutional thought, Ottoman constitutionalism, Namık Kemal, popular sovereignty, parliament.

NAMIK KEMAL VE OSMANLI’DA ANAYASAL DÜŞÜNCENİN GELİŞİMİ

Öz

Osmanlı, 18. yüzyılda yaşanılan askerî kayıplar neticesinde gözünü Batı’ya çevirmiş ve askerî reform girişiminde bulunmuştur. İlerleyen yıllarda sorunların askerî reformlarla çözülemeyeceği anlaşılmış ve özellikle II. Mahmud döneminin sonlarında devlet düzeninde birtakım reformlara girişilmiştir. O dönemde yapılanların Batı’nın siyasî ve idarî kurumlarından izler taşıdığı açıktır. Bununla beraber esas kırılmanın Mustafa Reşid Paşa ve Tanzimat Fermanı ile gerçekleştiği kabul edilmektedir. “Devlet nasıl kurtarılacak?” sorusu hâlâ herkesin düşüncesinin merkezinde durmaktadır ancak artık bu soruya verilen cevaplar değişmeye başlamıştır. Reşid Paşa, ideal devletin oluşturulmasının “iyi hükümdar” yetiştirmekle ilgili bir mesele olmadığını düşünmektedir. Ona göre devlet idaresinde muvazeneyi sağlamak maddi varlıklar, müesseselerden geçmektedir. Tanzimat’ın ilerleyen yıllarında ise çarpıcı itirazlara sahip Yeni Osmanlılar hareketi filizlenmiştir. Bu hareketin belki de en önemli ismi Namık Kemal’dir. Onun düşüncesi gelenek/din ve Batı arasında bir sentez arayışının yansımasıdır. Bu doğrultuda İslâmî kavram ve kurumlarla Batı siyasî ve hukukî düşüncesinin ürettiği kavram ve kurumlar arasında bağ kurmak için yoğun bir çaba harcamıştır. Ona göre Batı düşüncesinde öne çıkan halk egemenliği, temel hak ve özgürlükler, hürriyet, parlamento, eşitlik gibi kavramların hepsinin İslâm düşüncesinde karşılığı bulunmaktadır. Her ne kadar söz konusu sentez çabası çelişkili bir muhtevaya sahip olmakla eleştirilse de, ilgili dönemin askerî, siyasî ve düşünce ortamı koşulları birlikte değerlendirildiğinde, bizatihi bu çabanın kendisinin bile ne kadar kıymetli olduğu görülecektir.

Anahtar Kelimeler

Anayasal düşünce, Osmanlı anayasacılığı, Namık Kemal, halk egemenliği, parlamento.

Kaynakça

• Akün Ö F, “Nâmık Kemal”, İslâm Ansiklopedisi C. 32, TDV Yayınları, İstanbul, 2006, ss. 361-378.
• Berkes N, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2018.
• Davison R H, Osmanlı-Türk Tarihi (1774-1923), Çev. Mehmet Moralı, Alfa Yayınları, İstanbul, 2016.
• Davison R H, Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform (1856-1876), Çev. Osman Akınhay, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2021.
• Fendoğlu H T, Türk Anayasa Hukuku Tarihi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• Gencer B, “Namık Kemal’in Modern Devlete Karşı ‘Hak’ Arayışı”, C. 3, S. 5, 2006, İnsan Hakları Araştırmaları Dergisi, ss. 135-146.
• Gencer B, İslâm’da Modernleşme, Doğu-Batı Yayınları, Ankara, 2017.
• Kaynar R, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1985.
• Koçak C, “Yeni Osmanlılar ve Birinci Meşrutiyet”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi C. 1, Tanıl Bora-Murat Gültekingil (ed.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2009a, ss. 72-82.
• Koçak C, “Namık Kemal”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce: Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi C. 1, Tanıl Bora-Murat Gültekingil (ed.), İletişim Yayınları, İstanbul, 2009b, ss. 244-264.
• Korkmaz F, “Anayasal Düzen ve Namık Kemal”, C. 5, S. 2, 2021, Edebî Eleştiri Dergisi, ss. 429-447.
• Mardin Ş, “Tanzimat Fermanı’nın Manâsı: Yeni Bir İzah Denemesi”, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Halil İnalcık-Mehmet Seyitdanlıoğlu (ed.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2012, ss. 145-165.
• Mardin Ş, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, Çev. Mümtaz’er Türköne-Fahri Unan-İrfan Erdoğan, İletişim Yayınları, İstanbul, 2015.
• Namık Kemal, “İhtilafü Ümmeti Rahmetün”, Hürriyet, 14 Haziran 1869.
• Namık Kemal, “Usûl-ü Meşveret Hakkında Mektuplar 1”, Hürriyet, 26 Eylül 1869.
• Namık Kemal, “Usûl-ü Meşveret Hakkında Mektuplar 2”, Hürriyet, 3 Ekim 1869.
• Namık Kemal, “Usûl-ü Meşveret Hakkında Mektuplar 4, Hürriyet, 24 Ekim 1869.
• Namık Kemal, “Usûl-ü Meşveret Hakkında Mektuplar 5”, Hürriyet, 31 Ekim 1869.
• Namık Kemal, “Usûl-ü Meşveret Hakkında Mektuplar 6, Hürriyet, 8 Ekim 1869.
• Namık Kemal, “Usûl-ü Meşveret Hakkında Mektuplar 8, Hürriyet, 5 Aralık 1869.
• Neumann C K, Araç Tarih Amaç Tanzimat, Çev. Meltem Arun, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
• Öğün S S, Türk Politik Kültürü, Alfa Yayınları, İstanbul, 2010.
• Tekin Y, “Osmanlı’da Demokrasi Tartışmalarının Miladı Olarak Meşrutiyet Öncesi Tartışma Platformu”, C. 55, S. 3, 2000, AÜSBFD, ss. 145-173.
• Ülken H Z, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2018.