AİHM KARARLARI BAĞLAMINDA CEZA MUHAKEMESİNDE MÜDAFİ YARDIMINDAN YARARLANMA HAKKI

Yıl 2025, Sayı: 75, 123 - 160, 08.10.2025

Recep Doğan

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1799358

Öz

Mutlak anlamda zorunlu olmamakla birlikte bir suç şüphesi altında bulunan herkesin, gerekirse resmen atanacak bir müdafi aracılığıyla etkili bir biçimde savunulması adil yargılamanın temel unsurlarından birini teşkil etmektedir. Bu nedenle, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesinin üçüncü fıkrasının (c) bendinde belirtilen müdafi yardımından yararlanma hakkı diğer unsurlar ile birlikte Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesinin birinci fıkrasına uygun olarak ceza muhakemesinde adil bir yargılamanın esaslarını oluşturmaktadır.
Bu makalede öncelikle müdafi yardımından yararlanma hakkına ilişkin genel ilke ve kurallar ile bu hakkın sınırlanması söz konusu olduğunda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin sınırlamanın Sözleşmeye uygunluğunu nasıl denetlediği Mahkemenin içtihatları doğrultusunda ortaya konacaktır. Sınırlamaya esas teşkil eden zorlayıcı neden kavramı, müdafi yardımından yararlanma hakkından feragat, müdafinin eylemlerinden devletin sorumlu tutulup tutulamayacağı, şüphelinin müdafiyi seçme hakkı ile bu hakkın sınırlanıp sınırlanamayacağı yine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları doğrultusunda tartışılacak, ceza muhakemesi hukukumuzda yer alan kuralların Mahkemenin içtihatlarıyla uyumlu olup olmadığı açıklanarak, bazı önerilerde bulunulacaktır.
Bu bağlamda, müdafinin ceza muhakemesinin amaçlarını ve hukuk devleti ilkelerini gerçekleştirmeyi sağlayan adli ve bağımsız bir organ olduğu fikri mevzuatta açıkça desteklenmeli ve belirtilmelidir. Zorunlu müdafilik kurumu ve müdafi tarafından sağlanan adli yardım hizmeti mesleğe henüz adım atmış ve her türlü maddi desteğe ihtiyaç duyan genç avukatlara yönelik bir gelir kaynağı olmaktan çıkarılmalıdır. Barolar bünyesindeki adli yardım hizmetleri merkezlerinin kurumsallaştırılması ve Baro kimliğinden ayrı ve bağımsız bir niteliğe kavuşması sağlanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Müdafi , adil yargılanma , zorlayıcı neden kavramı , müdafi yardımından feragat , AİHM kararları

The Right to the Assistance of a Defence Counsel in Criminal Procedure Law and the ECHR’s Case Law

Öz

Although not absolute, the right of everyone charged with a criminal offence to be effectively defended by a lawyer, assigned officially if need be, is one of the fundamental features of a fair trial. Therefore, the right to the assistance of a counsel set out in Article 6 § 3 (c) of the European Convention on Human Rights is one element, among others, of the concept of a fair trial in criminal proceedings contained in Article 6 § 1.
Therefore in this article, the general principles and rules concerning the restrictions on the right to the assistance of a counsel and access to a lawyer will be discussed in the light of the case law of the European Court of Human Rights (ECHR). How the ECHR examines whether a restriction on access to a lawyer is compatible with the right to a fair trial will be explained. The questions of what constitutes compelling reasons for the restriction, whether the State can be held responsible for the quality of representation by a lawyer, how to waive the right to the assistance of a counsel and finally the right to be represented by a lawyer of one's own choosing will be discussed in accordance with ECHR’s case law. In the end whether the relevant provisions of Turkish criminal procedure law is compatible with ECHR’s case law will be explained with some recommendations.

Anahtar Kelimeler

the assistance of a defence counsel , the right to a fair trial , compelling reasons , waiving the right to the assistance of a defence counsel , ECHR’s case law

Kaynakça

• Altıparmak C, “AİHS Ve İç Hukukumuz Çerçevesinde Müdafilik Kurumumuz”, C. 80, S. 1, 2006, İstanbul Barosu Dergisi, ss.77-89.
• Apiş Ö, “Güncel Yargı Kararları ve Yasa Değişiklikleri Işığında İfade Alma ve Sorgu Sırasında Şüpheli/Sanığın Hakları” C.25, S. 1, Haziran 2019, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, ss. 53-85.
• Arıcan M, “Ceza Muhakemesi Hukukunda İfade Alma Ve Sorgu”, C.17, S.1, 2009, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, ss.43-66.
• Bozdağ A, “Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafii”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hukuk Anabilim Dalı, Kamu Hukuku Bilim Dalı, İstanbul, 2013.
• Centel N, Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafi, Kazancı Hukuk Yayınları, İstanbul, 1984.
• Centel N, “Ceza Soruşturmasında Müdafiin Rolüne Eleştirel Yaklaşım”, C. LXXII, S. 2, 2014, İÜHFM, ss. 703-724.
• Centel N / Zafer H, Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. Baskı, Beta, İstanbul, 2015.
• Çeliksoy E, “Polis Karakolunda Müdafi İle Görüşme Ve Müdafiden Yararlanma Hakkının AİHM’nin İbrahim Ve Diğerleri/ Birleşik Krallık Kararı Işığında Değerlendirilmesi”, Y.9, S. 35, TAAD, 2018, ss. 665-687.
• Demirkıran, E K, “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Ve Anayasa Mahkemesi Bireysel Başvuru Kararları Çerçevesinde Suç İsnat Edilen Kişinin Asgari Haklarından Biri Olarak Avukat Vasıtasıyla Temsil Edilme Hakkı”, Y. 89, S.1, Nisan 2024, İzmir Barosu Dergisi, ss.251-298.
• Dinç G, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarına Göre Avukatla Savunma Hakkı”, 55, 2004, TBB Dergisi, ss.165-200.
• Duran A, “Ceza Muhakemesi Hukukunda Müdafi Ve Müdafiin Görev Ve Yetkileri”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hukuk Anabilim Dalı, Kamu Hukuku Bilim Dalı, İstanbul, 2011.
• Dülger M V, “Ceza Muhakemesinde Müdafinin Konumu ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar”, C.70, S.4, 2012, Ankara Barosu Dergisi, ss. 39-76.
• Fırat Y, “Ceza Muhakemesi Hukukunda Zorunlu Müdafilik”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, 2018.
• Gürseler İ G, “Müdafi Tayini-III”, 72, 2007, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, ss.121-133.
• Karakehya H, Ceza Muhakemesi Hukuku, 4. Baskı, Nisan Kitabevi, Eskişehir, 2022.
• Karakehya H / Arabacı M, “Ceza Muhakemesinde Müdafiin Önemi, Hukuki Statüsü Ve Müdafiliğe İlişkin Problemler”, Y.6, S.22, 2015, TAAD, ss.59-89.
• Karaosmanoğlu F, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Bağlamında Avukatın Gözaltı Birimine Gelmesi Ve Hukuksal Yardım Hakkı: Türkiye Ve İngiltere Örnekleri”, C.52, S.3. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2003, ss.177-197.
• Kılıç Ö C Y, “Adil Ceza Yargılamasında Çelişmeli Yargılama Ve Silahların Eşitliği İlkeleri Bakımından Müdafiin Önemi”, (2024/2 Prof. Dr. Mustafa Avcı’ya Armağan), 2024, ASBÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, ss.2456-2507.
• Kocaoğlu S S, “Susma Hakkı”, C.69, S.1, Ankara Barosu Dergisi, 2011a, ss.29-58.
• Kocaoğlu S S, “Ankara Barosu Ölçeğinde 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun Barodan Müdafi Görevlendirilmesi Sistemini Ele Alan İstatistiksel Bir Araştırma ve Değerlendirme”, C.69, S.2, 2011b, Ankara Barosu Dergisi, ss.31-43.
• Özbek V Ö / Doğan K / Bacaksız P, Ceza Muhakemesi Hukuku, 17. Baskı, Seçkin, Ankara, 2024.
• Özen M, Ceza Muhakemesi Hukuku Dersleri, Adalet Yayınevi, Ankara, 2017.
• Pehlivan A, “Soruşturma Evresinde Müdafi Ve Vekilin Evrak İnceleme Yetkisi”, Nur Centel’e Armağan, C. 19. S.2, 2013, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, ss.1491-1540.
• Taşkın Ş C, “Müdafinin ve Vekilin Hukuki Yardımı, Sınırları İle Uygulamada Karşılaşılan Sorunların AİHM İçtihatları Işığında Değerlendirilmesi”, 69, 2007, TBB Dergisi, ss.211-240.
• Şahin C / Göktürk N, Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin, Ankara 2021.
• Ünver Y / Hakeri H, Ceza Muhakemesi Hukuku, 23. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2024.
• Yenidünya A C / İçer Z, Ceza Muhakemesi Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
• Yenisey F / Nuhoğlu A, Ceza Muhakemesi Hukuku Ders Kitabı, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları İstanbul, 2014.
• Zafer H, “Savunma Hakkı ve Sınırları”, Cilt. 19. S.2, Nur Centel’e Armağan, 2013, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, ss.507-540.
• İncelenen AİHM Kararları
• A.T. v. Luxembourg (no. 30460/13), 9 April 2015.
• Artico v. Italy (no. 6694/74), 13 May 1980, Series A no.37.
• Atristain Gorosabel v. Spain (no. 15508/15), 18 January 2022.
• Bandaletov v. Ukraine (no. 23180/06), 31 October 2013.
• Beuze v. Belgium [GC] (no. 71409/10), 9 November 2018.
• Borg v. Malta ( no. 37537/13), 12 January 2016.
• Boz v. Turkey (no 2039/04), 9 December 2010.
• Brennan v. the United Kingdom (no.39846/98), 16 October 2001.
• Colozza v. Italy (no.9024/80), 12 February 1985.
• Cuscani v. the United Kingdom (no.32771/96), 24 September 2002.
• Çarkçı v. Turkey (No .2) (no. 28451/08), 14 October 2014.
• Dayanan v. Turkey (no. 7377/03), 13 October 2009.
• Demebukov v. Bulgaria (no. 68020/01), 28 February 2008.
• Doyle v. Ireland (no. 51979/17), 23 May 2019.
• Dvorski v. Croatia (no. 25703/11), First Section, 28 November 2013.
• Dvorski v. Croatia (no. 25703/11), [GC], 20 October 2015.
• Ebanks v. the United Kingdom (no. 36822/06), 26 January 2010.
• Galip Doğru v. Turkey (no.36001/06), 28 April 2015.
• Huseyn and Others v. Azerbaijan (nos. 35485/05, 45553/05, 35680/05 and 36085/05), 26 July 2011.
• Ibrahim and Others v. the United Kingdom (nos. 50541/08, 50571/08, 50573/08 and 40351/09), 13 September 2016.
• Imbriosca v. Switzerland (no.13972/88), 24 November 1993.
• Jalloh v. Germany [GC], (no. 54810/00), 11 July 2006.
• John Murray v. the United Kingdom [GC] (no.18731/91), 8 February 1996.
• Jones v. the United Kingdom (dec.), no. 30900/02, 9 September 2003.
• Karadağ v. Turkey (no.12976/05), 29 June 2010.
• Kolu v. Turkey (no. 35811/97), 2 August 2005.
• Laska and Lika v. Albania ( nos. 12315/04 and 17605/04), 20 April 2010.
• Mađer v. Croatia (no.56185/07), 21 June 2011.
• Magee v. the United Kingdom (no.28135/95), 6 June 2000.
• Moiseyev v. Russia (no.62936/00), 9 October 2008.
• Nechiporuk and Yonkalo v. Ukraine (no.42310/04), 21 April 2011.
• Pakshayev v. Russia (no. 1377/04), 13 March 2014.
• Panovits v. Cyprus (no.4268/04), 11 December 2008.
• Pishchalnikov v. Russia (no. 7025/04), 24 September 2009.
• Poitrimol v. France (no.14032/88), 23 November 1993.
• Salduz v. Turkey [GC] (no. 36391/02), 27 November 2008.
• Sapan v.Turkey (no. 17252/09), 20 September 2011.
• Savaş v.Turkey (no.9762/03), 8 December 2009.
• Sejdovic v. Italy [GC], (no. 56581/00), 1 March 2006.
• Siałkowska v.Poland (no. 8932/05), 22 March 2007.
• Simeonovi v. Bulgaria (no. 21980/04), 12 May 2017.
• Talat Tunç v. Turkey (no. 32432/96), 27 March 2007.
• Turbylev v. Russia (no. 4722/09), 6 October 2015.
• Vitan v. Romania (no. 42084/02), 25 March 2008.
• Yeşilkaya v. Turkey (no.59780/00), 8 December 2009.
• Diğer Mahkeme Kararları
• Yusuf Karakuş ve diğerleri, AYM, Birinci Bölüm Başvuru No: 2014/12002, K.T. 08.12.2016, RG. 27.12.2016, S.29931.
• Yargıtay Ceza Genel Kurulu, E: 2007/6-13, K: 2007/54; K.T. 06.03.2007.
• Miranda v. Arizona, 384 U.S. 436 (1966).
• Powell v. Alabama, 287 U.S. 45 (1932).