Davranışsal İktisat Bağlamında Ekonomik Krizlerin Değerlendirilmesi

Yıl 2024, , 439 - 466, 31.12.2024

Ayşen Edirneligil

https://doi.org/10.31679/adamakademi.1564034

Öz

Kriz olgusu iktisat biliminin en önemli konularından biridir. Bu nedenle tarih boyunca meydana gelen krizler incelenerek yeni krizlerin öngörülmesi ya da krizlerden sonra ekonomik teorinin sağlanabilmesi için farklı iktisat teorileri geliştirilmiştir. Bu çalışma, ekonomik kriz olgusunu Klasik, Keynesyen, Marksist ve Monetarist yaklaşımlar ve finansal kriz modelleri çerçevesinde ele alarak incelemekte; Dördüncü Nesil Krizler ve Davranışsal iktisadın krizlere getirdiği yeni yaklaşımları değerlendirmektedir. Klasik ve neoklasik iktisat teorileri, krizleri piyasa mekanizmasının geçici dengesizlikleri olarak ele alırken, Keynesyen yaklaşım talep yetersizliği ve belirsizlik nedeniyle oluşan uzun vadeli durgunluklara vurgu yapmaktadır. Monetaristler ise para arzındaki dengesizliklerin krizlerin temel nedeni olduğunu savunmaktadır. Öte yandan, üçüncü nesil finansal kriz modelleri, 1990’larda yaşanan Asya Krizi örneğinden hareketle bankacılık sisteminin yapısal zayıflıkları ve aşırı borçlanmaya odaklanmıştır.
2008 Küresel Finansal Krizi ile birlikte, krizlerin yalnızca makroekonomik dengesizliklerden değil, aynı zamanda bireylerin irrasyonel davranışlarından kaynaklandığına dikkat çekilmiş ve davranışsal iktisat teorileri ile dördüncü nesil finansal kriz modelleri önem kazanmıştır. Davranışsal iktisat, yatırımcıların psikolojik eğilimlerinin ve sürü psikolojisinin piyasalarda spekülatif balonlar ve çöküşlere nasıl yol açtığını açıklamaktadır. Bu bağlamda bu çalışmada, krizlerin daha iyi anlaşılması ve yönetilmesi için hem ekonomik hem de davranışsal faktörlerin bir arada değerlendirilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Davranışsal iktisat, Ekonomik kriz, Finansal Kriz modelleri, İktisadi Düşünce Okulları

Evaluation of Economic Crises in the Context of Behavioral Economics

Öz

This study investigates the phenomenon of economic crises, analyzing various economic schools of thought and financial crisis models. It reviews Classical, Keynesian, Marxist, and Monetarist perspectives on crises and evaluates newer approaches, such as Fourth Generation Crises and Behavioral Economics. Classical and neoclassical theories regard crises as temporary market imbalances, while Keynesian theories focus on long-term recessions due to insufficient demand and uncertainty. Monetarists argue that crises arise from imbalances in the money supply. Additionally, third-generation models emphasize the structural weaknesses of the banking sector and excessive debt, as seen in crises like the 1990s Asian Crisis.
The 2008 Global Financial Crisis revealed that macroeconomic imbalances alone do not explain crises; irrational behavior also plays a significant role. This led to the growing importance of Behavioral Economics and fourth-generation models, which explore how psychological factors, such as herd behavior and investor biases, fuel speculative bubbles and market collapses. The article concludes that understanding and managing crises effectively requires integrating economic theories and behavioral insights, as they provide a more comprehensive view of the causes and dynamics of economic crises.

Anahtar Kelimeler

Behavioral economics, Economic crisis, Financial crisis models, Schools of economic thought

Kaynakça

• Aktan, C. (2008). Yeni İktisat Okulları (2. Baskı). Ankara: SeçkinYayıncılık. Andonoff, E., Hanachi, C., Thanh, N., & Sibertin-Blanc, C. (2015). Interaction protocols for human-driven crisis resolution processes., 63-76. https://doi.org/10.1007/978-3-319-24141-8_6
• Angner, E., & Lowenstein, G. (2006). Behavioral Economics. D. Gabbay, P. Thagard, & J. Woods içinde, Handbook of the Philosophy of Science (Cilt 5).
• Apaydın, Ş. (2015). Adam Smith’ten Günümüze Kriz ve Konjonktür Kuramları (1. Baskı). Ankara: Notabene.
• Ay, A. (2011). Dünya Ekonomisinde Yaşanan Başlıca Ekonomik Krizlerin Analizi ve Krizden Çıkış Politika -Öneri ve Görüşler-. Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Barber, W. J. (1999). İktisadi Düşünce Tarihi (3. Baskı). (Çeviren: İhsan Durdu) İstanbul: Şule Yayınları.
• Bastı, E. (2006). Kriz Teorileri Çerçevesinde 2001 Türkiye Finansal Krizi (1. Baskı). Ankara: SPK.
• Bocutoğlu, E. (2013). Karşılaştırmalı Makro İktisat, teoriler ve Politikalar (6. Baskı). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Bocutoğlu, E. (2012). İktisadi Düşünceler Tarih (1. Baskı). Ankara: Murathan Yayınevi.
• Bulut, E. (2015). 2007 Küresel Finansal Krizi Üzerine Teorik Tartışmalar: Avusturyacı Ve Anaakım Konjonktür Teorilerinin Karşılaştırmalı Analizi. Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Camerer, C., & Loewenstein, G. (2004). Behavioral Economics: Past, Present, Future. C.
• Camerer, L. George, & R. Matthew (Dü) içinde, Advances in Behavioral Economics. New Jersey: Princeton University Press.
• Darıcan, M. F. (2013). Ekonomik Krizler ve Türkiye. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi(17), 39-46.
• Demir, O. (1997). Ekonomide Devlet (1. Baskı). Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
• Dervishaj, B. (2018). Psychological biases, main factors of financial behaviour - a literature review. European Journal of Natural Sciences and Medicine, 1(2), 25. https://doi.org/10.26417/ejnm.v1i2.p25-35
• Dillard, D. (1961). The Economics of John Maynard Keynes The theory of a Monetary Economy (10. Baskı). (E. A. Johnson, Dü.) USA: Prentice-Hall INC.
• Dursunoğlu, A. (2009). Teori ve İlişkileri ile Global Ekonomik Kriz (1. Baskı). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Earl, P. E. (2005). Economics and Psychology in The Twenty-First Century. Cambridge Journal of Economics, 29, 909-926.
• Edirneligil, A. (2022). Davranışsal İktisat Bağlamında Hanehalkı Elektrik Tüketiminin Belirleyicileri: Konya Örneği. Palet Yayınları, Konya
• Eğilmez, M., & Kumcu , E. (2012). Ekonomi Politikası, Teori ve Türkiye Uygulaması (17. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ekinci, A. (2006). İktisadi Dalgalanmaların Kavramsal ve Teorik Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
• Erim, N. (2007). İktisadi Düşünce Tarihi (1. Baskı). Ankara: Palme Yayıncılık.
• Fener, F. (2012), 2008 Küresel Mali Kriz Ve Krizin Türkiye’de İstihdam Üzerine Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Şanlıurfa
• Fırat, E. (2006). Ekonomik Krizler ve İstikrar Paketleri Türkiye uygulaması (1980-2002), Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Gärling, T., Kirchler, E., Lewis, A., & Raaij, F. (2009). Psychology, financial decision making, and financial crises. Psychological Science in the Public Interest, 10(1), 1-47. https://doi.org/10.1177/1529100610378437
• Gide, C., & Rist, C. (1913). A History of Econmic Doctrines From the Time of the Physiocrats to the Present Day. London: The Ballantyne Press.
• Güney, T. (2016). İktisat, Kriz ve Yenilik (1.Baskı). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Gür, T. H., & Tosuner, A. (2002). Para ve Finansal Krizlerin Öncü Göstergeleri. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(1), s. 9-36.
• Hatipoğlu, Y. Z. (2012). Davranışsal İktisat ve 2008 Küresel Finans Kriznine Getirilen Yaklaşımlar, Yüksek Lisans Tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Bilecik
• IMF(International Monetary Fund). (1998). Financial Crises: Characteristics and Indicators of Vulnerability, World Economic Outlook.
• Karaçor, Z., & Alptekin, V. (2006). Finansal Krizlerin Önceden Tahmin Yoluyla Değerlendirilmesi: Türkiye Örneği. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 237-256.
• Kazgan, G. (2016). Liberalizmden Neoliberalizme Neoliberalizmin Getirisi ve Götürüsü (1.Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kazgan, G. (2014). İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi (19. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Keynes, J. M. (2010). Genel Teori İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Teorisi (2. Baskı). (Çeviren: Uğur Selçuk Akalın) İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Küçükkalay, A. M. (2011). İktisadi Düşünce Tarihi (3. Baskı). İstanbul: Beta.
• Lusardi, A. & Mitchell, O. (2014). The economic importance of financial literacy: theory and evidence. Journal of Economic Literature, 52(1), 5-44. https://doi.org/10.1257/jel.52.1.5
• Mtiraoui, A. (2024). Economic and financial crisis: a causal relationship analysis.. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-3842309/v1
• Mucuk, M. (2015). Makro İktisat, Teori ve Türkiye Uygulaması. Konya: Billur Yayınevi.
• Oktar, S., & Dalyancı, L. (2010). Finansal Kriz Teorileri ve Türkiye Ekonomisinde 1990 Sonrası Finansal Krizler. Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 19(2), 1-22.
• Öztürk, N. (2006). Ekonomide Devletin Değişen Rolü. Amme İdaresi Dergisi, 39 (1), 17-38.
• Piskunov, R. (2024). Anatomy of financial crises: periodization and causes. Проблеми Сучасних Трансформацій Серія Економіка Та Управління, (13). https://doi.org/10.54929/2786-5738-2024-13-08-02
• Reynolds, B. & Seeger, M. (2005). Crisis and emergency risk communication as an integrative model. Journal of Health Communication, 10(1), 43-55. https://doi.org/10.1080/10810730590904571
• Ricardo, D. (2013). Siyasal İktisadın ve Vergilendirmenin İlkeleri (2. Baskı). (Çevren: Barış Zeren). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Selik, M. (2015). İktisadi Doktrinler Tarihi (3. Baskı). Ankara: Efil Yayınevi.
• Sakin, H. (2013). Ekonomik Krizleri Önlemede Devletin Rolü, Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Savaş, V. F. (2007). İktisatın Tarihi (5. Baskı). Ankara: Siyasal Yayınevi.
• Savaş, V. F. (1994). Politik İktisat. İstanbul: Beta Basım Yayın Dağıtım.
• Sevim, C. (2012). Öncü Göstergeler Yaklaşımına Göre Finansal Krizler ve Türkiye Örneği. Ankara: BDDK.
• Skousen, M. (2011). İktisadi Düşünce Tarihi Modern İktisadın İnşası (5. Baskı). (Çevirenler: Mustafa Acar, Ekrem Erdem, Metin Toprak) Ankara: Liberte
• Stulz, R. (2023). Crisis risk and risk management. European Financial Management, 29(5), 1377-1400. https://doi.org/10.1111/eufm.12441
• TDK (Türk Dil Kurumu). (2017). Türk Dil Kurumu. http://www.tdk.gov.tr/index.php.option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.59942ac0f1acb5.61568446, Erişim Tarihi: 16.08.20017.
• Thakkar, K. (2023). The role of behavioral economics in understanding financial decision-making during a crisis. Darshan - The International Journal of Commerce and Management (Dijcm), 3(I), 114-123. https://doi.org/10.56360/dijc-m/3.i.2023.2313
• Turanlı, R. (2011). İktisadi Düşünce Tarihi (5. Baskı). İstanbul: Bilim Teknik yayınevi.
• Turgut, A. (2007). Türleri, Nedenleri ve Göstergeleriyle Finansal Krizler. TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 20(4-5), 35-46.
• Tüleykan, H. (2010). Tarihsel Süreçte Ekonomide Devletin Yeri, Gelişimi ve Yeniden Yapılandırılması. Bütçe Dünyası dergisi (33), 86-114.
• Ülgener, S. F. (2006). Makaleler (1. Baskı). (Editör: Ahmet G. Sayar) İstanbul: Derin yayınları.
• Willett, T. (2021). New developments in financial economics. Journal of Financial Economic Policy, 14(4), 429-467. https://doi.org/10.1108/jfep-04-2021-0113
• Yalçın, A. (1983). İktisadi Doktrinler ve Sistemler Tarihi (2. Baskı). Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları.
• Yılmaz, Ö . Kızıltan, A., & Kaya, V. (2005). İktisadi Kriz Kuramları, Finansal Finansal Küreselleşme ve Para Krizleri. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 77-96.