ROLE OF CASH WAQFS ON EDUCATION FOUNDED BY WOMEN IN RUMELIA

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, 239 - 256, 31.12.2017

Rahman Ademi

https://doi.org/10.31679/adamakademi.353877

Cited By: 2

Öz

In the Ottoman Empire, waqfs were non-profit organizations which were established to meet the basic needs of the Ottoman society in the fields of religion, education, culture and health. In conjunction with requirements of the time, waqfs became the financial source of economic and commercial life in the 16th century after they became prominent with debates in the society and with religious permission of Sheik al-Islam and approval of the Sultan. Although waqfs and cash waqfs were not able to solve the inequality in distribution of income, which existed much or less, they played a vital role in terms of keeping it at the level of society’s limit of tolerance. In addition to Ottoman men who were chief actors and main bearers of the waqf institutions, Ottoman women fulfilled their duty on this matter properly as well. In addition to the Sultan and other members of dynasty who tried to meet the needs of society in accordance with the Turkish tradition, high rank Ottoman bureaucrats and their families pioneered the establishment of cash waqfs. Waqfs, especially cash waqfs were founded by women in the Ottoman Rumelia region to support education. In this study, 11 waqfiyahs, which were not published before and belonged to the period from the second half of 16th century to the beginning of the 20th, century will be examined.

Anahtar Kelimeler

Cash waqf, education in the Ottomans, madrasah, students

RUMELİ’DE KADINLARIN KURDUKLARI PARA VAKIFLARININ EĞİTİMDEKİ ROLÜ

Öz

Vakıflar kâr amacı gütmeyen, Osmanlı toplumunun dini, sosyal, eğitim, kültür ve sağlık gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması maksadıyla kurulan müesseselerdi. Zamanın ihtiyaçlarına binaen, 16. yüzyılda yapılan tartışmalardan ve bu hususta verilen şeyhülislamın fetvası ve padişahı  onayından sonra yaygınlaşmaya başlayan para vakıfları, ekonomik ve ticari hayatın finans kaynağı olmaya başladılar. Gelir dağılımındaki dengesizliği tümüyle ortadan kaldırmasa bile toplumun tahammül gücünü zorlamayacak seviyede tutması bakımından para vakıfları hayati rol oynadılar. Ekonomik hayatın baş aktörü ve doğal olarak vakıf kurumunun uygulayıcısı durumunda olan erkeklerin yanında, Osmanlı kadını da vakıf kurma hususunda elinden geleni yapmıştır. Türk töresine uygun olarak toplumun ihtiyaçlarını gidermeye gayret eden padişah ve hanedan mensupları ile ileri gelen Osmanlı bürokratları ve aileleri para vakıflarının tesisinde öncü rol oynamışlardır. Osmanlı’nın Rumeli coğrafyasında eğitim faaliyetlerini desteklemek ve devamlılığını sağlamak için kadınlar tarafından vakıflar, özellikle de para vakıfları kurulmuştur. Bu çalışmada 16. yüzyılın ikinci yarısından 20. yüzyılın başlarına kadarki döneme ait daha önce yayınlanmamış 11 vakfiye değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Para vakfı, medrese, Osmanlılar’da eğitim, talebeler

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Edirne Şer‘iye Sicillleri, Defter No: 4827 Sayfa No: 110 (23 Rebiülevvel 1176 / 12 Ekim 1762).
• Rodoscuk Şerʻiyye Sicili, 08594.00001, v. 17b (27 Zilhicce 1171 / 1 Eylül 1758).
• Rodosçuk Şerʻiyye Sicili, 08453.00016, v.44/b. (1-10 Şevval 981 / 24 Ocak-2 Şubat 1574).
• Saraybosna Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi, V-095357 (Evâhir-i Cemaziyelahir 1275 / 25 Ocak 3 Şubat 1859).
• VGMA Defter No: 623, Sayfa No: 272, Sıra No: 292. (6 Receb 1090 / 13 Ağustos 1679).
• VGMA Defter No: 623, Sayfa No: 272-273, Sıra No: 293. (6 Receb 1090 / 13 Ağustos 1679).
• VGMA Defter No: 987, Sayfa No: 032, Sıra No: 007. (27 Şevval 1178 / 19 Nisan 1765).
• VGMA Defter No: 988, Sayfa No: 224, Sıra No:128. (1 Muharrem 1287 / 3 Nisan 1870).
• VGMA Defter No: 989, Sayfa No: 134, Sıra No: 099. (3 Cemaziyelahir 1240 / 23 Ocak 1825).
• VGMA Defter No: 989, Sayfa No: 238, Sıra No: 187. (1 Şaban 1278 / 1 Şubat 1862).
• VGMA Defter No: 990, Sayfa No: 7, Sıra No: 6. (4 Rebiülevvel 1319 / 21 Haziran 1901).
• Araştırma Eserler
• Atalay, İ. (2008) Avrupa’da Türklere Karşı Önyargıların Tarihsel Gelişimi ve Bunların Yazınsal Yapıtlarda Yansıması Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 11, Sayı 1, Erzurum.
• Aydın, V. (2003) Türk Yönetim Tarihi Açısından Vakıf Sistemi ve Eğitim Yönetimine Katkısı, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.8, S. 1.
• Bosna Hersek Vakfiyeleri, (2016) Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Editörler: Mevlüt Çam & Rahman Ademi, Ankara.
• Buhari Hadis Külliyatı, (2010) Sağlam Yayınları, İstanbul, Cilt II.
• Çizakça, Murat (tarihsiz), Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları, Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul.
• Çiftçi, C. (2004), 18. Yüzyılda Bursa’da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt XXIII, Sayı 36, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Ankara.
• Demirtaş, Z. (2007), Osmanlı’da Sıbyan Mektepleri ve İlköğretimin Örgütlenmesi, Fırat Üniversitesi sosyal Bilimler Dergisi, C.17, S.1, Elazığ.
• Dulum, S. (2006), Osmanlı Devleti’nde Kadının Statüsü, Eğitim ve Çalışma Hayatı (1839-1918), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Faroqhi, S. (2011) Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, Çev. Elif Kılıç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Giray, M. (1992) “Berat”, TDVİA, C.5, İstanbul.
• Gümüş, T. T. (2014), Caen’li Ralph’ın Gözünden Türkler: Birinci Haçlı Seferi, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, C.5, S.14.
• Gündüz, A. (2012) Tarihi Süreç İçerisinde Türk Toplumunda ve Devletlerinde Kadının Yeri ve Önemi, The Journal of Academic Social Science Studies JASSS, International Journal of Social Science, Volume 5, Issue 5, October.
• Koçer, H. A. (1972), Türkiye’de Kadın Eğitimi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Ankara, C.5, S.1.
• Koyuncu Kaya, M. (2014), Vakıf Kurucusu Olarak Osmanlı Esnafı (18. Yüzyıl İstanbul Örneği), Vakıflar Dergisi, 42, Aralık.
• Okur, K. H. (2005), Para Vakıfları Bağlamında Osmanlı Hukuk Düzeni ve Ebussuud Efendinin Hukuk Anlayışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1-2, C.IV, S.7-8.
• Özcan, T. (2003), Osmanlı Para Vakıfları: Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, TTK, Ankara.
• Singer, A. (2004), Osmanlı’da Hayırseverlik, Kudüs’te bir Haseki Sultan İmareti, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Taşkın, Ü. (2008), Klasik Dönem Osmanlı Eğitim Kurumları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.1, S.3. (sosyalarastirmalar.com 14.11.2017)
• Tekinay, S. (1985), Vakıfların İmparatorluk Hayatındaki Olumlu ve Olumsuz Etkileri. Vakıf Haftası Dergisi.
• Tellioğlu, İ. (2016), İslam Öncesi Türk Toplumunda Kadının konumu Üzerine, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (TAED), S.55, Erzurum.
• Türkoğlu, İ. (2013), Osmanlı Devleti’nde Para Vakıflarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkileri, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.18.
• Somel, S. A. (2000), Osmanlı Modernleşme Döneminde Kız Eğitimi, KEBİKEÇ İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, S.10, Ankara.
• Yaşaroğlu, M. K. (2002), “Koca”, TDVİA, C.26.
• Yılmaz, İ. (2012), Osmanlı Kadın Tarihine İlişkin Birkaç Not, Kadın Araştırmaları Dergisi, S.10.
• Web Sitesi
• http://ekonomikyaklasim.org/pdfs2/EYD_V01_N01_A08.pdf. (18.05.2016)