Economic Mentality, Institutions and Cash Waqfs in the Ottoman State

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 1, 37 - 67, 30.06.2019

Mustafa Yağcı Çiğdem Gürsoy

https://doi.org/10.31679/adamakademi.546487

Öz

In the last few years institutional perspective has an important place in researches on economic development and comparative analysis of economic development experiences in different states. Even though these studies try to bring a historical perspective to the divergence of economic development levels among states, they come short in their analysis with respect to their views on historical institutions and experiences, explanation of these institutions within their historical context and the ideational foundation, economic system vision that gives rise to these institutions. This study not only examines the importance and functioning of awqafand more specifically cash waqfsas institutions in the Ottoman State experience, but also draws attention to the foundation of economic ideas that enables the rise of these institutions. In doing so, this research utilizes institutional theory perspective with an interdisciplinary orientation  of economic history, political economy, economic development and the influence of economic ideas on institutional formation. This study shows that cash waqfsas inclusive institutions have adapted to the historical circumstances, have been one of the essential elements in ensuring the sustainability of the economic and political system in the Ottoman State and they shed light to the contemporary debates on sustainable and egalitarian wealth distribution.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, economic mindset, institutions, waqf, cash waqfs

Osmanlı Devleti’nde İktisadi Zihniyet, Kurumlar ve Para Vakıfları

Öz

Son yıllarda ön plana çıkan iktisadi kalkınma ve ülkelerin kalkınma tecrübelerinin karşılaştırılması ile ilgili çalışmalarda kurumsal bakış açısı önemli bir yer tutmaktadır. Söz konusu çalışmalar her ne kadar ülkeler arası gelişmişlik farklarına tarihsel yönden farklı açıklamalar getirmeye çalışsalar da tarihi kurum ve tecrübelere bakışları, bu kurumların kendi tarihsel bağlamları içinde incelenmesi ve bu kurumları ortaya çıkaran fikirsel altyapının, iktisadi sistem tasavvurunun incelenmesi anlamında eksik kalmaktadır. Bu çalışma Osmanlı Devleti tecrübesinde kurum olarak vakıfların ve özelde para vakıflarının önemini ve işlevini tarihi vesikalarla incelemekle beraber bu kurumların ortaya çıkmasına sebep olan iktisadi düşünce altyapısına dikkat çekiyor. Bunu yaparken, kurumsal teori çerçevesinde iktisat tarihi, siyasal iktisat, iktisadi kalkınma ve iktisadi fikirlerin kurumların oluşumuna yaptığı etki ile disiplinler arası bir bakış açısı ile para vakıflarını ortaya çıkaran iktisadi zihniyeti gözden geçiriyor. Bu çalışma gösteriyor ki, para vakıfları dışlayıcı değil kapsayıcı kurumlar olarak yüzyıllar boyunca tarihi şartlara uyum göstermiş, Osmanlı Devleti siyasal ve iktisadi sisteminin sürdürülebilir kılınmasında önemli etkenlerden biri olmuşlardır ve günümüzdeki sürdürülebilir ve eşitlikçi gelir paylaşımı tartışmalarına da ışık tutmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İktisadi Zihniyet, Kurumlar, Vakıf, Para Vakıfları

Kaynakça

• Acemoglu, D. ve Robinson, J. A. (2014). Ulusların düşüşü: güç, zenginlik ve yoksulluğun kökenleri, çev. Faruk Rasim Velioğlu, İstanbul: Doğan Kitap.
• Ahbab, Y. (2017). Kalkandelen para vakıfları. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 3(5), 49-71.
• Arsebük, E. (1938). Medeni hukuk, baslangıç ve şahsın hukuku, I, İstanbul: Tan Matbaası.
• Aybakan, B. (2005). Muamele. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), 30, 319-320.
• Bagchi, A. K. (2008). Historical perspectives on development. In A. K. Dutt and J. Ros (Ed.) International handbook of development economics vol. 1 (pp. 16-31). Northampton: Edward Elgar Publishing.
• Ban, C. (2016). Ruling ideas: how global neoliberalism goes local. Oxford: Oxford University Press.
• Barkan, Ö. L. (2000). (H. 933 - 934) M. 1527 - 1528 mali yılına ait bir Osmanlı bütçesi örneği. Osmanlı Devletinin Sosyal ve Ekonomik Tarihi:Tetkikler-Makaleler,İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayını C.1.
• Bayındır, A. (1992). Bey‘bi’l-vefâ. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), 6, 20-22.
• Blyth, M. (2002). Great transformations: economic ideas and institutional change in the twentieth century, Cambridge: Cambridge University Press.
• Bulut, M. ve Korkut, C. (2016). Finansal istikrar ve para vakıfları etkisi: rumeli para vakıfları örnekleri. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (Journal of Islamic Economics and Finance), 2(1), 55-76.
• Bulut, M. (2012). Osmanlı ekonomi politiğine yeniden bir bakış. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi, 62, 63-96.
• Campbell, J. L. (1998). Institutional analysis and the role of ideas in political economy. Theory and Society, 27(3), 377-409.
• Campbell, J. L. (2004). Institutional change and globalization. Princeton: Princeton University Press.
• Çakır, B. (2006). Geleneksel Dönem (Tanzimat Öncesi) Osmanlı Bütçe Gelirleri. Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler C.1. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Çağman, E. (2016). Sabri F. Ülgener’in metodolojisi, kaynakları ve bazı kavramlarına dair eleştiriler. Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 12(45), 93-118.
• Çizakça, M. (1998). Awqaf in history and its implications for modern Islamic economies. Islamic Economic Studies, 6(1), 43-70.
• Dellepiane‐Avellaneda, S. (2015). The political power of economic ideas: the case of ‘expansionary fiscal contractions’, The British Journal of Politics & International Relations, 17(3), 391-418.
• Elitaş, C. (2008). Osmanlı İmparatorluğunda 500 Yıl Boyunca Kullanılan Muhasebe Yöntemi Merdiven Yöntemi, Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları.
• Farrell, H. and Quiggin, J. (2017). consensus, dissensus, and economic ideas: economic crisis and the rise and fall of Keynesianism. International Studies Quarterly, 61(2), 269-283.
• Genç, M. (1989). Osmanlı iktisadi dünya görüşünün ilkeleri. Sosyoloji Dergisi, 3(1), 175-186.Genç, M. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet ve ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Genç, M. (2014a). Modern iktisadi büyüme karşısında Osmanlı sistemi ve ekonomisi. Türkiye Günlüğü, 119, 5-15.
• Genç, M. (2014b). Klasik Osmanlı sosyal-iktisadi sistemi ve vakıflar. Vakıflar Dergisi 42, 9-18.
• Günalan, R. (haz.) (2010) İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 26 Numaralı Sicil, C. 7., İstanbul: İSAM Yayınları.
• Günay, H. M. (2012). Vakıf. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), 42, 475-479.
• Gür, N. (2016). Ekonomik gelişmişliğin kökenlerı üzerine bir inceleme. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(13), 341-362.
• Gürsoy, Ç. (2015). Osmanlı’da para vakıflarının işleyişi ve muhasebe uygulamaları: davudpaşa mahkemesi para vakıfları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hall, P. A. (1989). The political power of economic ideas: Keynesianism across nations. Princeton: Princeton University Press.
• Hall, P. A. and Taylor, R. C. R. (1996). Political science and the three new institutionalisms. Political Studies, 44(5), 936-957.
• Hall, P. A. and Soskice, D. W. (Ed.) (2001). Varieties of capitalism: the institutional foundations of comparative advantage, Oxford: Oxford University Press.
• Kuran, T. (2012). Yollar ayrılırken Ortadoğu’nun geri kalma sürecinde İslam hukukunun rolü, çev. Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kurt, İ. (1994). Nazari ve tatbiki olarak para vakıfları. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Kurt, İ. (1996). İstanbul para vakıfları. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 101, 65-96.
• Kütükoğlu, M. (1983). Osmanlılarda narh müessesesi ve 1640 tarihli narh defterleri, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Leite, D. N. vd. (2014). Institutions, economics and the development quest. Journal of Economic Surveys, 28(3), 491-515.
• Mandaville, J. E. (1998). Faizli dindarlık: Osmanlı İmparatorluğu'nda para vakfı tartışması”, çev. Fethi Gedikli, Türkiye Günlüğü Dergisi, 51, 129-144.
• North, D. C. (2002). Kurumlar, kurumsal değişim ve ekonomik performans, çev. Gül Çağlalı Güven, İstanbul: Sabancı Üniversitesi.
• North, D. C. (2005). Understanding the process of economic change. Princeton: Princeton University Press.
• Özcan, T. (2003). Osmanlı para vakıfları Kanûnî dönemi Üsküdar örneği. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özcan, T. (2000). İbn Kemal’in para vakıflarına dair risalesi. İslâm Araştırmalan Dergisi, 4, 31-41.
• Özcan, T. (1999). Sofyalı Bâlî Efendi’nin para vakıfları ile ilgili mektupları. İslâm Araştırmaları Dergisi, 3, 125-155.
• Özvar, E. (2006). Osmanlı Devleti’nin bütçe harcamaları (1509-1788). Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler, C.1., İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Pomeranz, K. (2000). The great divergence: China, Europe and the making of the modern world economy, Princeton: Princeton University Press.
• Pamuk, Ş. (2006). Osmanlı Devleti’nin iç borçlanma kurumlarının evrimi 1600-1850. Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1, İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2015). Osmanlı Ekonomisi ve kurumları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Saraçoğlu, M. S. (2015). Economic interventionism, Islamic Law and provincial government in the Ottoman Empire. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 2(1), 59-84.
• Schmidt, V. A. (2010). Taking ideas and discourse seriously: explaining change through discursive institutionalism as the fourth ‘new institutionalism’. European Political Science Review, 2(1), 1-25.
• Stilwell, F. (2011). Political economy: the contest of economic ideas. Oxford: Oxford University Press.
• Tabakoğlu, A. (2016). İslam iktisadına giriş. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Thurbon, E. and Weiss, L. (2016). The developmental state in the late twentieth century. In E. S. Reinert, J. Ghosh, and R. Kattel (Ed.). Handbook of alternative theories of economic development (pp. 637-650). Northampton: Edward Elgar Publishing,
• Thurbon, E. (2016). Developmental mindset: the revival of financial activism in South Korea, Ithaca: Cornell University Press.
• Ülgener, S. (2006). İkisadi çözülmenin ahlâk ve zihniyet dünyası. İstanbul: Derin Yayınları
• Yediyıldız, B. (2012). Vakıf. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA). 42, 479-786.