İdare Kandilleri: Siyasetnamelerin Işığında Yönetim Anlayışı

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 465 - 495, 31.12.2022

Saliha Gizem Önder

https://doi.org/10.31679/adamakademi.1111011

Cited By: 1

Öz

Siyasetnameler yönetim tarihi çalışmalarının araştırma evrenine karşılık gelecek nitelikte zengin bir literatür sunmaktadır. Eserler genel olarak idareyi, yöneticinin özelliklerini ve yönetici ile yönetilen arasındaki ilişkiyi ele almakta, yazarlarının niteliklerine, dönemlerinin ve coğrafyalarının koşullarına göre bir yönetim anlayışı ortaya koymaktadır. Siyasetnamelerle ilgili çalışmalar genellikle ilahiyatçılar ve tarihçiler tarafından Osmanlı döneminde yazılan eserlere odaklanılarak yürütülmektedir. Yönetim tarihi çalışmalarının çerçevesini daha çok örgütsel yapılanma tartışmaları oluşturmaktadır. Bu çalışma ise literatürde yaygın olan Osmanlı siyasetnameleri ve idari teşkilatlanma odaklı tartışmaların aksine Osmanlı Devleti döneminden önce yazılmış eserlere odaklanmakta ve yönetim düşüncesine katkı sağlayan yönleri ön plana çıkarmaya çalışmaktadır. 10-14. yüzyıllar arasında Endülüs’ten Maveraünnehir’e uzanan coğrafyada yazılan yirmi beş siyasetnameyi incelemektedir. Siyasetnamelerin içerik analizleri üzerinden benzer ve farklı unsurları dikkate alarak sınıflandırmalar yapmaktadır. Eserleri temelde teorik-pratik ayrım çerçevesinde üçlü bir tasnife tabi tutmakta ve “hikmet”, “fakahet”, “kudret” şeklinde isimlendirdiği gruplardan ilgili olana yerleştirmektedir. Ayrıca çalışma literatürde siyasetnamelere karşılık kullanılan “hükümdar aynaları” tanımlamasının yerine “idare kandilleri” ifadesini önermektedir.

Anahtar Kelimeler

Siyasetname, idare kandilleri, yönetim düşüncesi, yönetim tarihi.

Candles for Administraiton: Administration Approach in the Light of the Siyasatnamas

Öz

Siyasatnamas provide rich literature to corresponds to research area of studies about the administrative history. The works generally deal with the administration, the characteristics of the ruler and the relationship between the ruler and the ruled, and reveal an administration approach according to the qualifications of the authors and the conditions of their periods and geographies. Studies about siyasatnamas are generally carried out by theologians and historians, focusing on works written during the Ottoman period. The framework of administrative history studies mostly consists of discussions on organizational structuring. This study, on the other hand, focuses on the works written before the Ottoman Empire in contrast to the Ottoman siyasatnamas and administrative organization-oriented discussions that are common in the literature and tries to construct a administrative thought from them. It examines 25 politics written in the geography stretching from Andalusia to Transoxiana between the 10th and 14th centuries. It makes classifications by considering similar and different elements through the content analysis of the siyasatnamas. It classifies the works in a triple way within the framework of theoretical-practical distinction and places it in the relevant group among the groups named as “hikmet”, “fakahet”, “kudret”. It suggests the term “candles for administration” instead of “mirrors for princes” which is used to express siyasatnamas in the literature.

Anahtar Kelimeler

Siyasatnama, candles for administration, administrative thought, administrative history

Kaynakça

• Adalıoğlu, H. H. (2004). Siyasetnamelerin Klasik Kaynakları. Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5(2), 1-22.
• Adalıoğlu, H. H. (2009). Siyasetname. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 37, 304-306.
• Altay, A. (2011). Klasik Dönem Osmanlı Siyasetname Geleneğine Bir Bakış. Turkish Studies 6(3), 1795-1809.
• Altunok, M. (2012). Türkiye’de Kamu Yönetimi Düşüncesi Tarihsellik ve Disipliner Bağımlılık. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Apak, A. (2010). Şuûbiyye, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 39, 244-246.
• Apaydın, H. Y. (2009). Siyaset-i Şeriyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 37, 299-304.
• Balta, T. B. (2003). İdare İlmi Sahasındaki İncelemeler. B. Aykaç, Ş. Durgun, H. Yayman (Ed.) Türkiye’de Kamu Yönetimi kitabı içinde (s. 35-56). Ankara: Nobel Yayınları.
• Barthold, W. (2014). İslam Medeniyeti Tarihi (M. F. Köprülü, Çev). İstanbul: Alfa Yayınları
• Bedreddin İbn Cemâa (2010). Tahrîrü'l-ahkâm fî tedbîri ehli'l-İslâm (Ehl-i İslamın Yönetimi İçin Hükümler) (Ö. Kavak, Çev.). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Brinkman John A, Civil Miguel, Gelb İgnace J., Oppenheim A. Leo, Erica Reiner (1992). The Assyrian Dictionary. USA and Germany: The Oriental Institute of the University of Chicago.
• Bursalı Mehmet Tahir (1914). Siyasete Müteallik Asar-ı İslamiyye. İstanbul: Kader Matbaası.
• Cengiz Han (1947). Türk Tarihi ve Hukuk (Çengizin Yasası) (S. M. Arsal, Çev.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Çolak, O. M. (2003). İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Siyasetnameler Bibliyografyası. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 1(2), 339-378.
• Devellioğlu, F. (1986). Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Ebu Bekir el-Herevî (2016). Tezkiretü’l-Hereviyye fî Hiyeli’l-Harbiyye (Siyaset ve Savaş Sanatı) (Mehmed Ârif Hilmî Efendi, Çev.,S. Yazar, Haz.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Ebu Mansûr es-Seâlibî (1997). Âdabu'l-Mulûk (Hükümdarlık Sanatı) (S. Aykut, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Ebu Necib Sühreverdi (2013). Yönetenlerin Yönetimi (Nehcu’s-Sülûk fî Siyâseti’lMülûk) (Nahifi Mehmed Efendi, Çev.). İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Eyuboğlu, İ. Z. (1988). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Farabi (2012). Es-Siyasetü’l-Medeniyye (M. S. Aydın, A. Şener, M. Rami Ayas, Çev.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Farabi (2017). El-Medinetü’l-Fazıla (İdeal Devlet) (A. Arslan, Çev). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gazali (2016). Nasihatü’l-Mülûk (O. Şekerci, Çev). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Güler, B. A. (2010). Türkiye’nin Yönetimi Yapı. Ankara: İmge Kitabevi.
• Gündüzöz G. & Gündüzöz S. (2007) Ahdü Mervân ilâ İbnihi Ubeydillah (Doğunun Hükümdarı Siyaset Teorisinin Kayıp Halkası). İstanbul: Lacivert Yayıncılık.
• Hitti, P. K. (1989). Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Hodgson, M. G. S. (1995). İslam'ın Serüveni. (A. Aker, Çev.). İstanbul: Yeni Şafak İz Yayıncılık
• İbn Haldun (2004). Mukaddime (Üçüncü Bölüm) (H. Kendir, Çev.). Ankara: Yeni Şafak Gazetesi Yayını.
• İbn Bacce (2017). Tedbirü’l-Mütevahid (M. Uyanık, A. Akyol, Çev.) Ankara: Elis Yayınları.
• İbn Rüşd (2013). Telhisu’s-Siyase (M. H. Özev, Çev.). İstanbul: Bordo Siyah Yayınları.
• İbn Teymiye (1999). Es-Siyasetü’ş-Şeriyye (V. Akyüz, Çev.). İstanbul: Dergah Yayınları.
• İbnü't-Tıktaka (2016). El-Fahrî (Devlet İdaresi, Halifeler, Vezirleri Tarihi, 632-1258 (R. Şeşen Çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• İnalcık, H. (1966). Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri. Reşit Rahmeti Arat İçin. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. 259-271.
• İzzeti, E. (2014). İslam’da Siyaset Teorisi (Y. Demirkıran, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Levend, A. S. (1963). Siyasetnameler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 10, 167-194.
• Keskintaş, O. (2017). Adalet, Ahlak ve Nizam Osmanlı Siyasetnameleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Keykâvus (1970). Kâbusname (İlyasoğlu Mercimek Ahmet, Çev.). İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayını.
• Lewis, B. (1958). İslam Devlet Müessese ve Telakkileri Üzerinde Bozkır Ahalisinin Tesiri. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi 2(4), 209-230.
• Maverdi (2017). El-Ahkâmü’s Sultaniye (A. Şafak, Çev.). İstanbul: Bedir Yayınevi.
• Muhammed b. Turtûşi (2011). Sirâcü'l-Mülûk (Siyaset Ahlakı ve İlkelerine Dair) (S. Aykut, Haz.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Nasirüddin Tusî (2013). Ahlâk-ı Nâsırî (A. Gafarov, Z. Şükürov, Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Necmeddin Daye (2017). Mirsâdü’l-İbâd (Beşinci Bölüm) (Ş. Severcan, Haz.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Nizamülmülk (2016). Siyerü'l-Mülûk (Siyasetname) (N. Bayburtlugil, Çev.). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Sadi Şirazi (2016). Hükümdarlara Öğütler (T. Şafak, Çev.). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Sahibkıran Emir Timur (2010). Timur’un Günlüğü-Tüzükat-ı Timur (K. Şakirov ve A. Aslan, Haz.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Sebüktegin (1975). Sebüktegin’in Pendnamesi (E. Merçil, Çev.). İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi 6(12):203-233.
• Severcan, Ş. (2017). Mirsâdü’l-İbâd. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Şerif, M. M. (2017). Klasik İslam Filozofları ve Düşünceleri. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Şerif er-Radi (2016). Nehcü'l Belağa (A. Demircan, Çev.). İstanbul: Beyan Yayınları.
• Uğur, A. (2001). Osmanlı Siyasetnameleri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2015). İslam Düşüncesi. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Vural, M. (2016). İslam Felsefe Tarihi. Ankara: Elis Yayınları.
• Yıldız, H. D. (1988). Abbasiler. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 1, 31-48.
• Yusuf Has Hacib (2010). Kutadgu Bilig (A. Çakan, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• https://www.nisanyansozluk.com/?k=seyis&lnk=1, 04 Haziran 2019.
• http://lugatim.com/s/yasa 05 Haziran 2019.
• http://lugatim.com/s/ahlak 06 Haziran 2019.
• https://www.islamdusunceatlasi.org/pages/giris-azilari/dusuncenin-havzalari-islam-dunsunce-tarihinde-baslica-ilim-ve-kultur-havzalari 19 Nisan 2019.