Some Turkish Political Memory Assessments of the Necessity and Responsibility of Entering the First World War

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 1 - 24, 30.06.2023

Hasan Kendirci

https://doi.org/10.31679/adamakademi.1187676

Öz

The First World War has a special significance in Turkish political life since it led to the complete abolition of the Ottoman Empire and its history. The Ottoman Empire's involvement in this war has always been debatable due to the state's demise and other material and moral losses brought on by the conflict. The managers of society and the ruling party at the time, Committee of Union and Progress, were acknowledged as being in charge of this process and responsible for the decision to enter the war. The decision to enter the war has also been a topic of discussion in Turkish political life and thought, particularly in relation to whether it is possible to remain neutral, whether the right side is chosen to enter the war, and whether the Unionists can be held accountable for what transpired during and after the war. The goal of this study was to assemble many points of view regarding the need and accountability of the choice to enter the war.

Anahtar Kelimeler

First World War, Committee of Union and Progress, Turkish Political Memory, Turkish Foreign Policy, Second Constitutional Period

Türk Politik Hafızasında Birinci Dünya Savaşı’na Girmenin Gerekliliğine ve Sorumluluğuna Dair Bazı Değerlendirmeler

Öz

Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti’nin tamamen yıkılıp tarihe karışmasıyla sonuçlandığı için Türk siyasî hayatında ayrı bir öneme sahiptir. Gerek devletin yıkılması gerek savaşın yol açtığı diğer maddi ve manevi kayıplar dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin bu savaşa girişi her zaman tartışılan bir konu olmuştur. Savaşa giriş kararını veren dönemin iktidar partisi İttihat ve Terakki Cemiyeti ile cemiyetin yöneticileri yaşanan bu sürecin sorumlusu kabul edilmişlerdir. Türk siyasî hayatında ve düşünce dünyasında savaşa giriş kararı, özellikle tarafsız kalmanın mümkün olup olmadığı, savaşa doğru tarafta girilip girilmediği, savaş sırasında ve sonrasında yaşananların sorumlusu olarak İttihatçıların görülüp görülemeyeceği ekseninde tartışmalara da konu olmuştur. Bu çalışma savaşa giriş kararının gerekliliğine ve sorumluluğuna dair farklı görüşleri bir araya getirmek amacıyla hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, İttihat ve Terakki Cemiyeti, Türk Politik Hafızası, Türk Dış Politikası, İkinci Meşrutiyet Dönemi

Kaynakça

• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi. (1330). Devre: 3, Sene: 1, İçtima-ı Fevkalâde: 20 Temmuz 1330.
• TBMM Zabıt Ceridesi (1336). Devre:1, Sene: 1, İçtima: 2, Celse: 1: 24 Nisan 1336.
• Alman Muvaffakiyeti. (1914, 13 Kasım) Tercüman-ı Hakikat, s. 1.
• Alman Teyyareleri Paris Üzerinde. (1914, 2 Eylül) İkdam, s. 1.
• Alman ve Avusturyalıların Şenliği. (4 Eylül 1914) İkdam, s. 1.
• Almanlar Her Tarafta İlerliyor. (2 Eylül 1914) İkdam, s. 2.
• Avrupa’da Umumi Harb. (1914, 27 Ağustos) Tanin, s. 1.
• Avusturyalıların Muzafferiyeti. (1914, 17 Kasım) Tercüman-ı Hakikat, s. 1.
• Cihad-ı Ekber ve Tesiratı. (1914, 20 Teşrin-i Sani) Tanin, s. 1.
• Cihad-ı Ekber. (1914, 16 Kasım) Tercüman-ı Hakikat, s. 1.
• Dünkü İhtifal-ı Muhteşem. (1914, 15 Kasım) İkdam, s. 2.
• Dünkü ve Bugünkü Tezahürat. (1914, 14 Kasım) Tercüman-ı Hakikat, s. 1.
• Fransızların Hezimeti Resmen Teyit Olunuyor. (1914, 4 Eylül) İkdam, s. 2.
• Gözbebeğimiz “Yavuz”. (1914, 18 Ağustos) İkdam, s. 1.
• Hükümet”. (1918, 31 Ekim) İkdam, s. 1.
• İstanbul’da Tezahürat-ı Vatanperverane. (1914, 13 Kasım) İkdam, s. 2.
• İttihatçılar ve Hissiyat-ı Milliye. (1918, 6 Kasım) İkdam, s. 1.
• Muazzam Bir Miting. (1914, 13 Kasım) İkdam, s. 2.
• Türkiye’de Seferberlik. (1914, 27 Ağustos) Tanin, s. 3.
• Türkiye’nin Muzafferiyeti. (1914, 7 Kasım) İkdam, s. 1.
• Zamaneperestlik. (1918, 2 Kasım). Tercüman-ı Hakikat, s. 1.
• Atay, F. R. (2004) Çankaya – Atatürk’ün Doğumundan Ölümüne Kadar. Pozitif Yayınları. İstanbul.
• Atay, F. R. (Ed.) (T. Y.). Atatürk’ün Anıları. Yayınevi Yok. Yayın Yeri Yok.
• Aydemir, Ş. S. (1985). Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa C. 3 (1914 - 1922). Remzi Kitabevi. İstanbul.
• Aydemir, Ş. S. (1986). Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa C. 2 (1908-1914). Remzi Kitabevi. İstanbul.
• Aydemir, Ş. S. (2005). Tek Adam – C. 1. Remzi Kitabevi. İstanbul.
• Cavid Bey. (2014). Meşrutiyet Ruznâmesi C. 1. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara.
• Cavid Bey. (2015). Meşrutiyet Ruznâmesi C. 2. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara.
• Cemal Paşa. (2012). Hatırat (1913 – 1922). Dün Bugün Yarın Yayınları. İstanbul.
• İnönü, İ. (2006). Hatıralar. Bilgi Yayınevi. Ankara.
• Karabekir, K. (1995a). Birinci Cihan Harbine Neden Girdik? – C. 1. Emre Yayınları. İstanbul.
• Karabekir, K. (1995b). Birinci Cihan Harbine Neden Girdik? – C. 2. Emre Yayınları. İstanbul.
• Orbay, R. (2004). Cehennem Değirmeni (Siyasi Hatıralarım). Truva Yayınları. İstanbul.
• Osmanlı Meclis-i Mebusan Reisi Halil Menteşe’nin Anıları. (2019). Altınordu Yayınları. Ankara.
• Sait Halim Paşa. (2019). Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Savaşı. (Çev. Fatih Yücel). Kronik Yayınları. İstanbul.
• Talat Paşa. (2006). Hatıralarım ve Müdafaam. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Adıvar, H. E. (2009). Ateşten Gömlek. Can Yayınları. İstanbul.
• Dinamo, H. İ. (1990). Kutsal İsyan C. 1. Tekin Yayınevi. Ankara.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1991). Ankara. İletişim Yayınları. İstanbul.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2011). Kiralık Konak. İletişim Yayınları. İstanbul.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2018a). Sodom ve Gomore. İletişim Yayınları. İstanbul.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (2018b). Yaban. İletişim Yayınları. İstanbul.
• Karay, R. H. (2005). İstanbul’un Bir Yüzü. İnkılâp Yayınevi. İstanbul.
• Kemal Tahir. (1973). Yol Ayrımı. Sander Yayınları. İstanbul.
• Kemal Tahir. (1992). Esir Şehrin İnsanları. İthaki Yayınları. İstanbul.
• Kemal Tahir. (2005a). Esir Şehrin Mahpusu. İthaki Yayınları. İstanbul.
• Kemal Tahir. (2005b). Yorgun Savaşçı. İthaki Yayınları. İstanbul.
• Kuntay, M. C. (2013). Üç İstanbul. Oğlak Yayınları. İstanbul.
• Tanpınar, A. H. (T. Y.). Sahnenin Dışındakiler. Nakışlar Yayınevi. İstanbul.
• Ahmad, F. (1999). İttihatçılıktan Kemalizme. (Çev. Farmagül Berktay Baltalı). Kaynak Yayınları. İstanbul.
• Akın, R. (2014). İttihat ve Terakki Hükümetleri’nin Divan-ı Harb-i Örfi’de Yargılanması ve Malta Sürgünleri (1918-1921). Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2014/1, 59-120.
• Armaoğlu, F. (T. Y.). 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi 1914-1995. Alkım Yayınları.Yayın Yeri Yok.
• Ata, F. (2004). Divân-ı Harb-i Örfî Mahkemelerinde Ermeni Tehciri Yargılamaları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15, 297-323.
• Demirbaş, O. (2002). Liderlerinin Yurt Dışına Kaçması Üzerine İttihat ve Terakki İçinde Meydana Gelen Tepkiler. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları İ.Ü. AİİTE Dergisi, 1, 131-145.
• Ercilasun, B. (2014). Romanda Birinci Dünya Savaşı. Akademik Bakış, 14, 247-262. doi: https://doi.org/10.19060/gav.73159
• Erdem, T. (1982). Anayasalar ve Seçim Kanunları (1876-1982). Milliyet Yayınları: İstanbul.
• Hobsbawm, E. (1999). İmparatorluk Çağı (1875 – 1914). (Çev. Vedat Aslan). Dost Kitabevi. Ankara.
• Hobsbawm, E. (T. Y.). Kısa 20. Yüzyıl. (Çev. Yavuz Alogan). Sarmal Yayınları. Ankara.
• Karpat, K. (1971). Çağdaş Türk Edebiyatında Sosyal Konular. Varlık Yayınları. İstanbul.
• Kaşıyuğun, A. (2014). Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Devleti’nin İttifak Arayışları ve I. Dünya Savaşına Girişi (1911-1914). (Yayımlanmış doktora tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi. Kahramanmaraş.
• Köroğlu, E. (2004). Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914 – 1918) Propagandadan Millî Kimlik İnşâsına. İletişim Yayınları. İstanbul.
• Müezzinoğlu, E. (2015). Savaş Kabinelerinin Sorgulanmalarına Göre Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na Girişi. HistoryStudies, 7/1, 121-138.
• Öğün, T. (2013). Türklerin ve Rusların Gözüyle 100’üncü Yılına Girerken Karadeniz Baskını ve Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’na Girişi. HistoryStudies, 5/6, 89 – 111.
• Sander, O. (2009). Siyasi Tarih, C. 1: İlkçağlardan 1918’e. İmge Kitabevi. Ankara.
• Savaşal Savran, G. (2006). 1926 İzmir Suikastı ve İstiklal Mahkemeleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi. İzmir.
• Timur, T. (1991). Osmanlı-Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik. Afa Yayınları. İstanbul.
• Türkeş, Ö. (2005). Orda Bir Taşra Var Uzakta… Tanıl Bora Ed., Taşraya Bakmak içinde (157 – 212). İletişim Yayınları. İstanbul.
• Üçüncü, U. (2016). Mustafa Kemal Paşa’nın Osmanlı Ordusundaki Alman Subaylarına Bakışı. OTAM, 39, 241-267.
• Yılmaz, N. (2020). Birinci Dünya Savaşı Döneminde Yayınlanan Türk Romanlarının Tematik Haritası. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 48, 111-131.
• Zürcher, E. J. Milli Mücadelede İttihatçılık. (Çev. Nüzhet Salihoğlu). İletişim Yayınları. İstanbul.
• Hüseyin Rauf (Orbay) (1880-1964). https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/huseyin-rauf-orbay-1880-1964/ [23.09.2022].
• İsmet Paşa (İnönü) (1884 – 1973). https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ismet-pasa-inonu-1884-1973/ [23.09.2022].
• Kâzım Karabekir (1882 – 1948). https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/kazim-karabekir-1882-1948/ [25.09.2022].