Sosyal Sermaye-Din İlişkisi Bağlamında Türkiye’nin Sosyal Sermaye Kaynakları

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 345 - 375, 30.06.2025

Yunus Eroğlu

https://doi.org/10.31679/adamakademi.1515229

Öz

Sosyal sermaye; toplumsal güven, karşılıklılık, komşuluk ve akrabalık ilişkileri, sosyal katılım, toplumsal ilişkiler ve toplumsal etkileşim kaynaklarından hareketle meydana gelmektedir. Ayrıca bu olgu ekonomik-toplumsal kalkınmanın kayıp halkası olarak da tanımlanan bilimler arası bir çalışma alanıdır. Değerler, güven, aile bağları gibi kaynakları içerisinde barındırmasından dolayı dinden bağımsız bir alan değildir. Bu araştırmanın temel varsayımı dini kurumlar ve motivasyonların etkileşimler ağı ile sosyal sermaye unsurları yaratmasıdır. Bundan dolayı dini örgütlenme biçimleri, toplumların sadece inanç boyutunu etkilememekte aynı zamanda insanların ve toplumların etkileşime girmesini, bütünleşmelerini ve iş birliği kurmasını teşvik etmektedir. Sosyal yaşamın birçok noktasında toplumsal faaliyetleri düzenlemenin yanında nasıl olması gerektiğine dair ilke ve normlar ortaya koymaktadır. Bu anlamda din kurumu, sosyal sermayeye önemli ölçüde tesir etmektedir. Sosyal sermayeyi oluşturan davranış, eylem ve zihinsel altyapının temelleri, büyük oranda mensup olunan “din” tarafından belirlenmektedir. Bu çalışmanın amacı da Türkiye’de var olan sosyal sermaye kaynaklarını saptamak ve din ile olan ilişkisini açığa çıkarmaktır. Ayrıca Türkiye’deki güncel gelişmeler ışığında din-sosyal sermaye perspektifinde ele alınmış çalışmaların sınırlı oluşu, çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. Araştırmada sosyal sermaye kaynaklarının belirlenmesi için ele alınacak olan; güven, sosyal ilişkiler, dinin toplumdaki yeri ve önemi gibi hususlar ise araştırmanın kapsam ve sınırlılıklarını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

din, sosyal sermaye, sosyoloji, Türkiye

Socıal Capıtal Resources Of Türkıye In The Context Of Socıal Capıtal-Relıgıon Relatıonshıp

Öz

Social capital; it arises from the sources of social trust, reciprocity, neighbourhood, kinship relations, social participation, social relations and social interaction. In addition, this phenomenon is an interdisciplinary field of study that is also defined as the missing link of economic-social development. It is not a field independent of "Religion" as it contains resources such as values, trust, and family ties. The main argument of this research is that religious institutions and motivations create social capital elements through a network of interactions. Therefore, forms of religious organization not only affect the belief dimension of societies, but also encourage people and societies to interact, integrate and cooperate. In addition to regulating social activities at many points of social life, it reveals principles and norms about how they should be. In this sense, the institution of religion has a significant impact on social capital. The foundations of behavior, action and mental infrastructure that constitute social capital are largely determined by the "religion" to which one belongs. The aim of this researcher is to identify the social capital resources that exist in Turkey and to reveal their relationship with religion. In addition, the limited number of studies handled from the religion-social capital perspective in the light of current developments in Turkey reveals the importance of the study. In order to determine the sources of social capital in the research, the following will be discussed: issues such as trust, social relations, the place and importance of religion in society constitute the scope and limitations of the research.

Anahtar Kelimeler

religion, social capital, sociology, Türkiye

Kaynakça

• Alacahan, O., & Duman, B. (2011). Güven ve sivil bağlılık boyutuyla sosyal sermaye ve mezhep: Kahramanmaraş örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(36), 108-131.
• Aslan, S. (2016). Türkiye’de sosyal sermaye bileşenlerinden güven hakkında bir değerlendirme. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 17 (2), 181-204.
• Aydemir, M. A. (2011). Sosyal sermaye: topluluk duygusu ve sosyal sermaye araştırması, Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Aydemir M. A. & Tecim, E. (2012). Türk toplumunda aile ve dinin sosyal sermaye potansiyeli. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 43-59
• Bellah, R. N. (1967). Civil religion in America. Daedalus, 96(1), 1-21
• Berger, P. L. (2002), Dinin krizinden sekülerizmin krizine, (Çev. A. Köse), sekülerizm sorgulanıyor, Ufuk Yayınları.
• Bilgiç, M. S., & Koydemir, F. S. & Akyürek, S. (2014). Türkiye’de kimlikler arası kutuplaşmanın sosyal mesafe üzerinden ölçümü ve toplumsal güvenliğe etkisi. Bilge Strateji, 6 (11), 163-205.
• Bourdieu, P. (2017). Ayrım (beğeni yargısının toplumsal eleştirisi), (2. Baskı), (Çev. Derya Fırat Şannan ve Ayşe Günce Berkkurt), Heretik Yayınları.
• Bourdieu, P. (1986). “The forms of capital”, Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, ed. J. G. Richardson, New York: Greenwood Press, s. 241-258.
• Coleman, J. (1988). Social capital in the creation of human capital. The American Journal of Sociology, 94, 95-120.
• Çarkoğlu, A., & Gökşen, F., & Aydın, D. (2006). Türkiye’de hayırseverlik: vatandaşlar, vakıflar ve sosyal adalet. TÜSEV, http://www.tusev.org.tr/tr/sosyal-yatirim/degisim-icin-bagis-projesi/yayin-turkiyede-hayirseverlik-vatandaslar-vakiflar-ve-sosyal-adalet-arastirmasi-sonuc-raporlari adresinden 11.11.2022 tarihinde erişilmiştir.
• Çakmak, F. (2015). Din-Toplum İlişkisi Bağlamında “Dinsel İtibar” Kavramı Üzerine Teorik Bir Değerlendirme. Eskiyeni Dergisi, 30, 59-69.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2014) Türkiye’de dini hayat araştırması. 19.09.2024 tarihinde https://www.ceidizleme.org/ekutuphaneresim/dosya/914_1.pdf adresinden erişilmiştir.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2018). Cami Merkezli Etkinlikler, https://dinhizmetleri.diyanet.gov.tr/Detay/94/cami-merkezli-etkinlikler adresinden 17.09.2024 tarihinde erişilmiştir
• Durkheim, E. (1995). The elementary forms of religious life. Free Press. (Orijinal çalışma 1912'de yayımlandı).
• Durkheim, E. (2014). Toplumsal İşbölümü, (Çev. Özer Ozankaya), (2. Baskı), Cem Yayınevi.
• Durkheim, E. (2018). Dini hayatın ilkel biçimleri, (Çev. Fuat Aydın). (3. Baskı), Eskiyeni Yayınları
• Ete, H., & Yargı, A. (2023). Türkiye’de dindarlık algısı raporu, İstanbul Politikalar Merkezi ve Ankara Enstitüsü, toplumsal eğilimler-3, 23.01.2024 tarihinde https://www.ankaraenstitusu.org/wp-content/uploads/2023/11/Turkiyede_Dindarlik_Algisi.pdf adresinden erişilmiştir.
• Field, J. (2006). Sosyal Sermaye. (1. Baskı). (Çev. B. Bilgen ve B. Şen). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Fukuyama, F. (1997). Socal capital (the tanner lectures on human values)., Brasenose College, Oxford, 19.09.2024 tarihinde https://tannerlectures.utah.edu/_resources/documents/a-to-z/f/Fukuyama98.pdf adresinden erişilmiştir.
• Fukuyama, F. (2005). Güven- Sosyal Erdemler ve Refahın Yaratılması (3. Baskı), (Çev. Ahmet Buğdaycı), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları (Eserin orijinali 1995 yılında yayımlanmıştır).
• Grootaert, C. (2010), “Sosyal sermaye: kayıp halka?”, sosyal sermaye – kuram, uygulama, eleştiri-, (Der. M. Murat ŞAHİN ve A. Zeki ÜNAL), İstanbul: Değişim Yayınları.
• Haldun, İ. (2015). Mukaddime 1-2, (Çev. Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Haynes, J. (2017). Religion in global politics. Harlow: Longman.
• Huang, Y. (2015). Religion as Social Capital in Britain: Its Nature and Contribution to Integration. The International Journal of Religion and Spirituality in Society, 6(1), 13-26.
• Kitapcı, İ. (2015). Motivasyonel bir güç olarak sosyal sermaye kavramı ve rasyonalitesi. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 7 (1-2), 11-36.
• Köse, A, (2001). Modernleşme-Sekülerleşme İlişkisi Üzerine Yeni Paradigmalar. Liberal Düşünce Dergisi, 24, 150-165.
• Lockhart, W.H. (2005). Building Bridges and Bonds: Generating Social Capital in Secular and Faith Based Poverty to Work. Sociology of Religion, 66, 45-60.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü. (1. Baskı). (Çev.O. Akınhay ve D. Kömürcü). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Marx, K., & Engels, F. (1992). Alman İdeolojisi Feuerbach, (Çev. Sevim Belli). (3. Baskı), Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2018). Seçme sosyoloji yazıları (2. Baskı), (Der. T. B. Bottomore ve M. Rubel), (Çev. Özer Ozankaya), İzmir: Cem Yayınevi.
• Mccoy, S. J., & Mcdonough, I. K., & Roychowdhury, P. (2019). The Impact Of Terrorism On Social Capital: Evidence From The 2015 Charlie Hebdo Paris Shooting. Oxford Bulletin Of Economics And Statistics, 0305–9049 doi: 10.1111/obes.12343
• McDonough, E., & Roychowdhury, D. (2019). *Political violence and social capital: How do terrorist attacks affect political trust? Journal of Conflict Resolution, 63(1), 33-59. https://doi.org/10.1177/
• Nişancı, Z. (2023). Sayılarla türkiye’de inanç ve dindarlık. International Institute of Islamic Thought & Mahya Yayıncılık, 18.03.2024 tarihinde https://nsp.marmara.edu.tr/dosya/nsp/Raporlar/Say%C4%B1larla%20Tu%CC%88rkiye'de%20I%CC%87nanc%CC%A7%20ve%20Dindarl%C4%B1k_ebook.pdf adresinden erişilmiştir.
• Palabıyık, A. (2011). Pierre Bourdieu Sosyolojisinde “Habitus”, “Sermaye” Ve “Alan” Üzerine. Liberal Düşünce Dergisi, sayı 61-62, 121-141.
• Putnam, R.D. (2000). Bowling alone: the collapse and revival of American Community, New York: Simon&Schuster.
• Sosyal Veri (2022). Faaliyet alanlarına ve bölgelere göre dernekler. https://sosyalveri.net/analiz/faaliyet-alanlarina-ve-bolgelere-gore-dernekler adresinden 21.06.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Stark, R., & Bainbridge, W.S. (1987), A Theory of Religion, (1. Baskı). Rutgers University Press.
• Stromnes, K. (2008). The ımportance of church attendance and membership of religious voluntary organizations for the formation of social capital. Social Compass, 55 (4), 478-496.
• Su, M. (2023). Yaygın din eğitimi bağlamında kilise gençlik çalışmaları: Katolik kilisesi örneği. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28 (2), 153-166. DOI: 10.58568/firatilahiyat.1351451.
• Şan, M.K. (2007). Bilgi toplumuna geçişte sosyal sermayenin taşıdığı önem ve Türkiye gerçeği. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 2 (1), 70-94.
• Şan, M.K., & Şimşek, R. (2011). Sosyal Sermaye Kavramının Tarihsel-Sosyolojik Arka Planı. Akademik İncelemeler Dergisi, 6 (1), 88-110.
• Tajfel, H., & Turner, J. C. (1986). The social identity theory of intergroup behavior. In S. Worchel & W. G. Austin (Eds.), Psychology of intergroup relations (pp. 7-24). Nelson-Hall.
• Tecim, E. (2011). Sosyal Güven, Sosyal Sermaye ve Dindarlık Çalışması. Konya: Çizgi Yayınları.
• Tocquaville, A. (2016). Amerika’da Demokrasi. (1. Baskı). (Çev. S. Sertdemir Özdemir). İstanbul: İletişim Yayıncılık. Tönnies, F. (2019). Cemaat ve Cemiyet. (1. Baskı), (Çev. Emre Güler), Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Traunmüller, R. (2010). Moral Communities? Religion As A Source Of Social Trust in A Multilevel Analysis Of 97 German Regions. European Sociological Review,27(3), 346 363.
• TRT Haber. (2017). Diyanet işleri başkanı görmez: 15 Temmuz’dan sonra toplumsal güven sarsıldı, https://www.trthaber.com/haber/gundem/gormez-15-temmuzda-toplumsal-guven-sarsildi-310521.html 11.23.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Tüysüz, N. (2011), “Sosyal sermayenin ekonomik gelişme açısından önemi ve sosyal sermaye endeksinin hesaplanması”, planlama uzmanlığı tezi, T.C. Kalkınma Bakanlığı Yayınları.
• Weber, M. (2011). Protestanlık ahlakı ve kapitalizmin Ruhu (1. Baskı), (Çev. M. Köktürk), BilgeSu Yayıncılık.
• Weber, M. (2023). Din sosyolojisi. (Çev. Latif Boyacı), Kapra Yayıncılık. (Orijinal çalışma 1922'de yayımlandı).
• Woolcock, M. (2001). “The place of social capital in understanding social and economic outcomes”, https://www.researchgate.net/publication/269576288_The_Place_of_Social_Capital_in_Understanding_Social_and_Economic_Outcome adresinden 22.01.2020 tarihinde erişilmiştir.
• WVS (World Values Survey) (2023). http://www.worldvaluessurvey.org/WVSOnline.jsp adresinden 12.05.2023 tarihinde erişilmiştir.