Hava Kirliliği ve Kent İlişkisine Ampirik Bakış: Ekolojik Sürdürülebilirlik Ekseninde Bir Değerlendirme

Yıl 2017, Cilt 3, Sayı 2, 28 - 45, 29.12.2017

Nur Sinem PARTİGÖÇ Kemal Mert ÇUBUKÇU

Öz

Dünyada kentleşme ve endüstriyel faaliyetlerin yoğun olduğu kentsel alanlarda artan enerji ihtiyacını karşılamak için mevcut fiziksel kaynakların kontrolsüz ve hızlı tüketimi çevre sorunlarının artmasına ve etkin ve uzun dönem geçerli olmayan çevre sistemlerinin ekolojik sürdürülebilirliği riske atmasına neden olmaktadır. Kentlerde nüfus ve nüfus yoğunluğunun artması, fosil yakıtların yoğun biçimde kullanılması, plansız ve kontrolsüz kentleşme, uygunsuz ve yetersiz yakma teknikleri, açık ve yeşil alanların azalması, trafiğe çıkan motorlu taşıt sayısının artması gibi faktörler ise çevre sorunlarının artmasını olumsuz yönde tetiklemektedir. Önemli çevre sorunlarından biri olan ve her yıl tahminen 3 milyondan fazla kişinin hayatına kaybetmesine neden olan hava kirliliği problemi ise evsel ısınma, endüstriyel faaliyetler ve motorlu taşıtlarda görülen yoğun fosil yakıt kullanımı ve artan nüfusa bağlı olarak meydana gelen kentsel faaliyetler nedeniyle özellikle kentsel alanlarda modern yaşamın kaçınılmaz bir sonucu haline gelmiştir. Bu çalışma, fiziksel mekanda kentsel hava kirliliğine neden olan faktörlerin tespitine yönelik olarak yakın geçmişte yapılmış olan ampirik çalışmaların taranmasını ve bu çalışmalardan yapılan çıkarımların ekolojik sürdürülebilirlik kavramı temelinde değerlendirilmesini içermektedir. Burada amaç, kentsel alanlarda hava kirliliğinin oluşmasında etkili olan faktörleri incelemek ve ekolojik bakımdan sürdürülebilir olmayan kentsel uygulamaları sürdürülebilirliğin hedeflendiği şehir planlaması disiplini içerisinde değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Kentsel hava kirliliği, ekolojik sürdürülebilirlik, şehir planlama, ampirik çalışmalar

Kaynakça

• Ahmad, E., Kim, K.H., Shon,Z.H. ve Song, S.K. 2015. Long-term trend of airborne particulate matter in Seoul, Korea from 2004 to 345 2013, Atmospheric Environment, 101, 125-133.
• Ay, E.F., Balta, M., Çolak, M. ve Semercioğlu, H. 2010. Hava kirliliği ve modellenmesi. Ders notları, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Başbakanlık Mevzuat Bilgi Sistemi, 2015. Hava kalitesinin korunması yönetmeliği.
• Beelen, R., Hoek, G., Vienneau, D., Eeftens, M., Dimakopoulou, K., Pedeli, X. 2013. Development of NO2 and NOx land use 349 regression models for estimating air pollution exposure in 36 study areas in Europe – The ESCAPE Project. Atmospheric 350 Environment, 72, 10–23.
• Behera, S.N., Sharma, M., Mishra, P.K., Nayak, P., Damez-Fontaine, B.ve Tahon, R. 2015. Passive measurement of NO2 and 352 application of GIS to generate spatially-distributed air monitoring network in urban environment, Urban Climate, 14 (3), 396–413.
• Bektaş, B. ve Bircan, A. 2003. Effects of atmospheric sulphur dioxide and particulate matter concentrations on emergency room 354 admissions due to asthma in Ankara. Tüberküloz ve Toraks Dergisi, 51 (3), 231-238.
• Bootdee, S., Chalemrom, P. ve Chantara, S. 2012. Validation and field application of tailor-made nitrogen dioxide passive samplers. 356 International Journal of Environmental Science and Technology, 9 (3), 515-526.
• Boubel, R.W, Fox, D.L, Turner, D.B. ve Stern, A.C. (Eds.) 1994. Fundamentals of air pollution. Academic Press, ABD.
• Brauer, M., Hoek,G., Meliefste, K., Fischer, P., Gehring, U., Heinrich, J. 2003. Estimating Long-Term Average Particulate Air 359 Pollution Concentrations: Application of Traffic Indicators and Geographic Information Systems. Epidemiology: GIS Estimation of 360 Particle Concentrations, 14 (2).
• Briggs, D.J., Collins, S., Elliot, P., Fischer, P., Kingham, S., Lebret, E. 1997. Mapping urban air pollution using GIS: A regression 362 based approach. International Journal of Geographical Information Science, 11 (7), 699 - 718.
• Briggs, D.J., Hoogh, C., Gulluvier, J., Wills, J., Elliot, P., Simon, K. 2000. A regression-based method for mapping traffic-related air 364 pollution: Application and testing in four contrasting urban environments. The Science of the Total Environment, 253 (1-3), 151-365 167.
• Caballero, S., Esclapez, R., Galindo, N., Mantilla, E. ve Crespo, J. 2012. Use of a passive sampling network for the determination of 367 urban NO2 spatiotemporal variations. Atmospheric Environment, 63, 148–155.
• Calhoun, Y. 2005. Environmental issues: Air quality. Infobase Publishing, New York.
• Cengiz, M.A., Senel, T., Terzi, E., Savas, N. ve Terzi, Y. 2013. Samsun bölgesindeki hava kirliliğinin neden olduğu hastalıkların 370 istatistiksel modellenmesi. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 3 (8), 27-36.
• Chen, L., Yang, W., Jennison, B.L. ve Omaye, S,T. 2000. Air particulate pollution and hospital admissions for chronic obstructive 372 pulmonary disease in Reno, Nevada. Inhal Toxicol,12 (4), 281-98.
• Colls, J. (2nd ed.) 2002. Air pollution. Spon Press, Londra.
• Coşkun, A. 2008. Şehir atmosferinde taşıt emisyonlarından kaynaklanan hava kirliliğinin belirlenmesi. Marmara Üniversitesi, Fen 375 Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Çelikoğlu, M. 1999. Kocaeli ilinde hava kirliliği ve meteorolojik faktörlerin astım bronşiale üzerindeki etkileri. Kocaeli Üniversitesi, 377 Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2015). Hava kalitesi izleme istasyonları.
• Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (2016). Hava kalitesi izleme istasyonları.
• Daylan, E. ve İncecik, S. 2002. İstanbul’da coğrafi bilgi sistemleri ile hava kalitesinin incelenmesi. İTÜ Dergisi, Mühendislik, 1 (2), 381 51-62.
• Dockery, D.W., Schwartz, J. ve Spengler, J.D. 1993. Air pollution and daily mortality: associations with particulates and acid 383 aerosols. Environmental Research, 59 (2), 362-373.
• Elbir, T., Bayram, A., Kara, M., Altıok, H., Seyfioğlu, R., Ergün, P. 2010. İzmir kent merkezinde karayolu trafiğinden kaynaklanan 385 hava kirliliğinin incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü, İzmir.
• Estarlich, M., Iniguez, C., Esplugues, A., Mantilla E, Zurriaga O, Nolasco A. 2013. The spatial distribution of population exposure 387 to outdoor air pollution in Valencia (Spain) and its association with a privation index. Gaceta Sanitaria, 27 (2), 143-148.
• Evci, M. (2009). Determination of ozone, nitrogen dioxide and sulfur dioxide pollution around Aliağa by passive sampling. Dokuz 389 Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Evelyn, J. 1999. Fumifugium: The inconvenience of the air and smoke of London dissipated together with some remedies humbly 391 proposed. Organization and Environment. 12 (2), 187-194. (Orjinal çalışma basım tarihi 1661).
• Fan, X., Lam, K. ve Yu, Q. 2012. Differential exposure of the urban population to vehicular air pollution in Hong Kong. Science of 393 the Total Environment, 426, 211–219.
• Fenger, J. 2002. Air pollution science for 21. century: Urban air quality. National Environmental Research Institute, Department of 395 Atmospheric Environment, Danimarka.
• Godish, T. 1997. Air quality. Chemical Rubber Company (CRC) Press LLC, Florida.
• Harrison,R., Smith,D.J.T, Piou, C.A. ve Castro, L.M. 1997. Comparative receptor modeling study of airborne particulate pollutants 398 in Birmingham (United Kingdom), Coimbra (Portugal) and Lahore (Pakistan). Atmospheric Environment, 31 (20), 3309-3321.
• Hoek,G., Meliefste, K., Cyrysb, J., Lewné, M., Bellander, T., Brauer, M. 2002. Spatial variability of fine particle concentrations in 400 three European areas. Atmospheric Environment, 36 (25), 4077–4088.
• İncecik, S. 1994. Hava kirliliği. İstanbul Teknik Üniversite Matbaası, İstanbul.
• İncecik, S. ve İm, U. 2013. Megaşehirlerde hava kalitesi ve İstanbul örneği. Hava Kirliliği Araştırmaları Dergisi, 2, 133 – 145.
• Jorquera,H., Palma,W. ve Tapia,J. 2000. An intervention analysis of air quality data at Santiago, Chile. Atmospheric Environment, 404 34 (24), 4073-4084.
• Karapınar, Ç. 2012. Kahramanmaraş’ta doğalgaz kullanımının hava kalitesi üzerindeki etkisinin araştırılması. Kahramanmaraş Sütçü 406 İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş.
• Kocaman, Ö. 2010. Erzurum’da pasif örnekleme yöntemiyle alansal hava kalitesinin tahmini. Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri 408 Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Koç, Y., Karagöz, N. ve Söylemez Seven, A. 2002. Hava kirliliğinin Sivas Göğüs Hastalıklarını Hastanesi’ne yatışlar üzerine etkisi. 410 Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Tıp Dergisi, 13(2), 75 – 78.
• Koutrakis,P., Sax,S.N., Sarnat, J.A., Coull, B., Demokritou, P., Oyola, P 2012. Analysis of PM10, PM2.5, and PM2.5–10 412 concentrations in Santiago, Chile, from 1989 to 2001. Journal of the Air and Waste Management Association, 55 (3), 342–351.
• Kudal, S. 2009. Hava kirliliğinin çevresel ve mekânsal modellenmesi, analizi ve tematik haritalarla görselleştirilmesi. Yıldız Teknik 414 Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Lee, K., Yeom, J., Yoon, C., Yang, W., Son, B.S., Jeon, J.M. 2013. Seasonal and geographic effects on predicting personal exposure 416 to nitrogen dioxide by time-weighted microenvironmental model. Atmospheric Environment, 67, 143–148.
• Levy, I., Levin, N., Yuval, Schwartz, J.D. ve Kark, J.D. 2015. Back extrapolating a land use regression model for estimating past 418 exposures to traffic-related air pollution, Environmental Science and Technology, 49, 3603−3610.
• Lin, W., Xu, X., Yu, X., Zhang, X. ve Huang, J. 2013. Observed levels and trends of gaseous SO2 and HNO3 at Mt. Waliguan, 420 China: Results from 1997 to 2009. Journal of Environmental Sciences, 25 (4), 726–734.
• Mansha, M., Ghauri, B., Rahman, S. ve Amman, A. 2012. Characterization and source apportionment of ambient air particulate 422 matter (PM2.5) in Karachi. Science of the Total Environment, 425, 176–183.
• Mayer, H. 1999. Air pollution in cities. Atmospheric Environment, 33 (24), 3029-4037.
• Moore, D.K., Jerrett, M., Mack, W.J. ve Künzli, N. 2007. A land use regression model for predicting ambient fine particulate matter 425 across Los Angeles, CA. Journal of Environmental Monitoring, 9 (3), 246–252.
• Mönkkönen, R.U., Srinivasan, D., Srinivasan, D., Koponen, I.K., Lehtinen, K.E.J. ve Hämeri, K. 2004. Relationship and variations 427 of aerosol number and PM10 mass concentrations in a highly polluted urban environment-New Delhi, India. Atmospheric 428 Environment, 38 (3), 425–433.
• Mukerjee, S., Willis, R.D., Walker, J.T., Hammond, D., Norris, G.A., Smith, L.A. 2012. Seasonal effects in land use regression 430 models for nitrogen dioxide, coarse particulate matter, and gaseous ammonia in Cleveland, Ohio. Atmospheric Pollution Research, 3 431 (3), 352.
• Müezzinoğlu, A. 2000. Hava kirliliği ve kontrolünün esasları. Dokuz Eylül Yayınları, İzmir.
• Nerriere,E., Navier,D.Z., Blanchard, O., Momas, I., Ladner, J., Le Moullec, Y. 2005. Can we use fixed ambient air monitors to 434 estimate population long-term exposure to air pollutants? The case of spatial variability in the Genotox ER study. Environmental 435 Research, 97 (1), 32–42.
• Özaslan, Ü. 2008. Kocaeli kentinde hava kirliliğine neden olan inorganik gaz kirleticilerin düzeylerinin, dağılımlarının ve 437 kaynaklarının belirlenmesi. Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli.
• Özden, Ö. 2005. Hava kalitesinin monitorlanmasında pasif örnekleyicilerin kullanılması. Anadolu Üniversitesi, Fen Bilimleri 439 Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Pinto, J. P., Stevens, R.K., Willis, R.D., Kellogg, R., Mamane, Y., Novak, J. 1998. Czech Air Quality Monitoring and Receptor 441 Modeling Study. Environmental Science and Technology, 32 (7), 843-854.
• Pits,M., Schmid,O., Heinrich, J., Birmili, W., Maguhn, J., Zimmermann, R. 2008. Seasonal and diurnal variation of PM2.5 apparent 443 particle density in urban air in Augsburg, Germany. Environmental Science and Technology, 42 (14), 5087–5093.
• Querola, X., Alastuey, A., Rodriguez, S., Plana, F., Ruiz, C.R. 2001. PM10 and PM2.5 source apportionment in the Barcelona 445 Metropolitan area, Catalonia, Spain. Atmospheric Environment, 35 (36), 6407-6419.
• Reche, C., Viana, M., Pandolfi, M., Alastuey, A., Moreno, T., Amato, F. 2012. Urban NH3 levels and sources in a Mediterranean 447 environment. Atmospheric Environment, 57, 153–164.
• Rossa,Z., Jerrett,M., Kazuhiko, I., Barbara, T. ve Thurston, G.D. 2007. A land use regression for predicting fine particulate matter 449 concentrations in the New York City region. Atmospheric Environment, 41 (11), 2255–2269.
• Salvador,P., Artinano,B., Alonso, D.G., Querol, X. ve Alastuey, A. 2004. Identification and characterization of sources of PM10 in 451 Madrid (Spain) by statistical methods. Atmospheric Environment, 38 (3), 435–447.
• Shendell, D.G., Therkorn, J., Yamamoto, N., Meng, Q., Kelly, S.W. ve Foster, C. 2012. Outdoor near-roadway, community and 453 residential pollen, carbon dioxide and particulate matter measurements in the urban core of an agricultural region in central CA. 454 Atmospheric Environment, 50 (4), 103-111.
• Sheppard, L., Levy, D., Norris, G., Larson, T.V. ve Koenig, J.Q. 1999. Effects of ambient air pollution on nonelderly asthma 456 hospital admissions in Seattle, Washington, 1987-1994. Epidemiology, 10 (1), 23-30.
• Shi,Z., Shao, L., Jones, T.P, Whittaker, A.G., Lu, S., Bérubé, K.A. 2003. Characterization of airborne individual particles collected 458 in an urban area, a satellite city and a clean air area in Beijing. Atmospheric Environment, 37 (29), 4097–4108.
• Shimpi, P.A. ve Shinde, D.N. 2015. Ambient air quality monitoring in Bhiwandi city (Maharastra, India), Sai Om. Journal of 460 Science, Engineering and Technology, 2 (5).
• Smargiassi,A., Baldwin,M., Pilger, C., Dugandzic, R. ve Brauer, M. 2005. Small-scale spatial variability of particle concentrations 462 and traffic levels in Montreal: a pilot study. Science of the Total Environment 338 (3), 243– 251.
• Staelens, J., Wuyts, K., Adriaenssens, S., Avermaet, P.V., Buysse, H., Von den Bril, B. 2012. Trends in atmospheric nitrogen and 464 sulphur deposition in northern Belgium. Atmospheric Environment, 49, 186–196.
• Tağıl, S. ve Menteşe, S. 2012. Zonguldak’ta hava kirliliği (PM10 ve SO2) ile ilişkili olarak seçilmiş solunum yolu hastalıklarının 466 zamansal ve mekânsal değişimi. Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (27), 3-20.
• Tuncel, G., Müezzinoğlu, A., Tuncel, S., Bayram., Odabaşı, M., Sofuoğlu, S.C. 2008. İzmir Aliağa endüstri bölgesinde hava 468 kirliliğine neden olan organik ve inorganik kirleticilerin düzeylerinin, kaynaklarının ve sağlık etkilerinin belirlenmesi, TÜBİTAK 469 104Y276 Nolu Proje Raporu, İzmir.
• Tünay, O. ve Alp, K. 1996. Hava kirlenmesi kontrolü. Yayın No: 1996 – 36. İstanbul Ticaret Odası, İstanbul.
• Türk Tabipleri Birliği (TTB) 2012. Dilovasi Raporu, Türk Tabipleri Birliği Yayınları, 53-59, Ankara.
• Vallius,M., Janssen, N.A.H., Heinrich, J., Hoek, G., Ruuskanen, J., Cyrys, J. 2004. Sources and elemental composition of ambient 473 PM2.5 in three European cities. Science of the Total Environment, 337 (1-3), 147– 162.
• Vardoulakis,S. ve Kassomenos, P. 2008. Sources and factors affecting PM10 levels in two European cities: Implications for local air 475 quality management. Atmospheric Environmen, 42 (17), 3949–3963.
• Wehner,B., Birmili,W., Gnauk, T. ve Wiedensohler, A. 2002. Particle number size distributions in a street canyon and their 477 transformation into the urban-air background: measurements and a simple model study. Atmospheric Environment, 36 (13), 2215–478 2223.
• Yang,F., Ye,B., He, K., Ma., Y., Cadle, S.H., Chan, T. 2005. Characterization of atmospheric mineral components of PM2.5 in 480 Beijing and Shanghai, China. Science of the Total Environment, 343 (1-3), 221– 230.
• Zanobetti, A., Schwartz, J. ve Dockery, D.W. 2000. Airborne particles are a risk factor for hospital admissions for heart and lung 482 disease. Environmental Health Perspectives, 108 (11), 1071–1077.
• Zbieranowski, A.L. ve Aherne, J. 2012. Ambient concentrations of atmospheric ammonia, nitrogen dioxide and nitric acid across a 484 rural–urban–agricultural transect in southern Ontario, Canada. Atmospheric Environment, 62, 481–491.
• Zhu,Y., Hinds,W.C., Kim, S. ve Sioutas, C. 2011. Concentration and size distribution of ultrafine particles near a major highway. 486 Journal of the Air and Waste Management Association 52 (9), 1032-1042.