ORTAOKUL TÜRKÇE DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA ELEŞTİREL DÜŞÜNMENİN EVRİMİ: 2019 VE 2024 PROGRAMLARININ KAZANIMLARI / ÖĞRENME ÇIKTILARI ÜZERİNDEN KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 110 - 129, 23.12.2025

Mustafa Ulutaş , İbrahim Karadedeli

Öz

Bu çalışmanın amacı, 2019 ve 2024 Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programları’nda eleştirel düşünme becerilerinin öğrenme çıktıları/kazanımlar bağlamında nasıl bir değişim gösterdiğini karşılaştırmalı olarak incelemektir. Eleştirel düşünme, günümüz eğitim sistemlerinde öne çıkan temel becerilerden biri olup, Türkçe dersinin metin analizi, yorumlama ve üst düzey düşünme süreçlerinde merkezi bir role sahiptir. Araştırma, nitel yöntemlerden doküman incelemesi ve içerik analizi ile yürütülmüş, iki programdaki kazanımlar eleştirel düşünme bağlamında tematik olarak karşılaştırılmıştır. Bulgular, 2024 programının eleştirel düşünmeye daha fazla vurgu yaptığını ve kazanımların daha detaylandırıldığını göstermektedir. Özellikle okuma ve yazma alanlarında eleştirel analiz becerilerinin öne çıktığı, ancak dinleme ve konuşma becerilerinde görece daha sınırlı bir yaklaşım benimsendiği tespit edilmiştir. Bu sonuçlar, Türkçe öğretim programlarının eleştirel düşünmeyi tüm dil becerilerine yayacak şekilde revize edilmesi ve öğretmenlerin bu konuda desteklenmesi gerektiğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe dersi öğretim programı , eleştirel düşünme , kazanım , öğrenme çıktısı

Kaynakça

• Ahat, O., & Kıymaz, M. S. (2024). Türkçe eğitimi ve 21. yüzyıl becerileri: Ortaokul Türkçe ders kitaplarında 21. yüzyıl becerilerinin varlığı. Asya Studies, 8(30), 113-138. https://doi.org/10.31455/asya.1585724
• Bowell, T., & Kemp, G. (2002). Critical thinking: A concise guide. Routledge.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Bozpolat, E., & Güçcük Kurga, H. (2021). Sekizinci sınıf öğrencilerinin eleştirel düşünme eğilimlerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 2021 (43), 526-555.
• Can, F., & Kardaş, M. N. (2024). 2024 Türkçe Dersi Öğretim Programlarının bilişsel ve üstbilişsel stratejiler açısından incelenmesi. İçtimaiyat, 8 (Özel Sayı), 166-185. https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.1533868
• Dilekçi, A., & Karatay H. (2021). Türkçe dersi öğretim programlarında 21. yüzyıl becerileri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10(4), 1430-1444.
• Dumontheil, I. (2014). Development of abstract thinking during childhood and adolescence: The role of the rostrolateral prefrontal cortex. Developmental Cognitive Neuroscience, 2014(10), 57–76. https://doi.org/10.1016/j.dcn.2014.07.009
• Erdamar, G., & Barası, M. (2021). 21. yüzyıl becerileri açısından ortaokul Türkçe dersi öğretim programı. TEBD, 19(1), 312-342. https://doi.org/10.37217/tebd.868788
• Eroğlu, A. (2025). 21. yüzyıl becerileri bağlamında 2024 ortaokul Türkçe dersi öğretim programı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 14(2), 587-600.
• Facione, P. A. (1990). Critical thinking: A statement of expert consensus for purposes of educational assessment and ınstruction. American Philosophical Association.
• Hunter, D. A. (2014). A practical guide to critical thinking: Deciding what to do and believe (Second edition). John Wiley & Sons.
• Johnston, S. K., McGrane, J. A., Hopfenbeck, T. N., & Vendrell Morancho, M. (2023). A multi-country comparison of lower secondary students’ critical thinking under the International Baccalaureate and national curricula. Review of Education, 2023(11), 1-35. https://doi.org/10.1002/rev3.3442
• Kara Özkan, N. (2025). Türkiye yüzyılı maarif modeli 2024 ortaokul Türkçe dersi öğretim programı’nda üst düzey düşünme becerileri. Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 68-89. 10.48066/kusob.1611586
• Karadüz, A. (2010). Dil becerileri ve eleştirel düşünme. Turkish Studies, 5(3), 1566–1577.
• Karagöl, E. (2025). Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı (2024): Yenilenmiş Bloom Taksonomisi bağlamında alan becerilerine eleştirel bakış. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2025(49), 1-28. https://doi.org/10.14520/adyusbd.1613117
• Karataş, T. (2024). Üst düzey düşünme becerilerinin okullarda kullanımına ilişkin öğretmen görüşleri. Nizip Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(2), 112–127.
• Kaya, M., & Aydın, E. (2024). 2019 Türkçe dersi öğretim programı ile 2024 Türkçe dersi öğretim programı’nın karşılaştırılması. Harran Maarif Dergisi, 9(1), 108-146. 10.22596/hej.1482003
• Kayman, F., & Özdemir, H. (2025). 2024 Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı: Öğretmen görüşleri ve öneriler. Cumhuriyet International Journal of Education, 14(2), 517-531.
• Kıymaz, M. S. (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı -2- öğrenme alanları, kazanımlar, diğer derslerle ilişkisi. M. N. Kardaş & A. Akçay (Editörler) “Türkçe Dersi Öğretim Programları” içinde, ss. 167-183. Pegem Akademi.
• Kurudayıoğlu, M., & Çetin, Ö. (2015). Temel beceriler ve Türkçe öğretimi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(3), 1–19.
• Kurudayıoğlu, M., & Soysal, T. (2019). 2018 Türkçe dersi öğretim programı kazanımlarının 21. yüzyıl becerileri açısından incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 483-496. 10.31592/aeusbed.621132
• Larsen, B., & Luna, B. (2018). Adolescence as a neurobiological critical period for the development of higher-order cognition. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 2018(94), 179-195. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2018.09.005
• Memiş, M., & Kalyoncu, M. R. (2024). 2024 Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı ile 2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın karşılaştırmalı incelenmesi. International Journal of Language Academy, 12(2), 176-199. https://doi.org/10.29228/ijla.76352
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). Sage Publications.
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 1-8. sınıflar). Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. https://mufredat.meb.gov.tr
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2024). Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı (5, 6, 7 ve 8. sınıflar). https://tymm.meb.gov.tr/upload/program/2024programtur5678Onayli.pdf
• Moon, J. (2008). Critical thinking: An exploration of theory and practice. Routledge.
• Moore, B. N., & Parker, R. (2009). Critical thinking (9th edition). McGraw-Hill.
• Özdemir, B. (2021). Investigation of the objectives in the Turkish course curriculum in terms of including critical thinking skills. Journal of Language and Linguistic Studies, 17(Special Issue 2), 735-751.
• Paul, R., & Elder, L. (2006). Critical thinking: Tools for taking charge of your learning and your life (Second edition). Prentice Hall.
• Ruggiero, V. R. (2007). The art of thinking: A guide to critical and creative thought (Eighth edition). Pearson Education.
• Ungan, S., & Buçan, B. (2022). 2019 Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın 21. yüzyıl becerilerinden yaratıcılık ve üretkenlik becerilerine teşvik yönünden incelenmesi. Türkiye Eğitim Dergisi, 7(1), 46-64. https://doi.org/10.54979/turkegitimdergisi.971439
• Walker, A., & Kettler, T. (2020). Developing critical thinking skills in high ability adolescents. Talent, 10(1), 21-39. https://doi.org/10.46893/talent.758473