ON THE PROVERBS AND IDIOMS USED IN J.K. ROWLING’S HARRY POTTER SERIES

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 92 - 109, 23.12.2025

Özgür Ay , Buket Eraşık

Öz

This study aims to systematically examine the use of proverbs and idioms in the Turkish translation of J.K. Rowling's Harry Potter fantasy novel series. Conducted using qualitative research methods and text analysis, the research involved scanning the Turkish translations of the series' seven books. The survey revealed the use of only 2 proverbs as direct equivalents, compared to 281 idioms employed to enrich the narrative, a disparity attributed to the strong cultural specificity of proverbs. The identified idioms were classified into 21 distinct categories, including emotion, behavior, danger, and humor. The findings of the research indicate that the translator adopted a strategy of "measured localization." While carefully preserving the original British cultural atmosphere of the text, the translation skillfully leverages the expressive power and idiomatic richness of the Turkish language. The idioms were observed to enhance character depictions, diversify in parallel with the series' progressively darker tone, and play a critical role in conveying its humor. This balanced approach is identified as a fundamental reason for the profound emotional connection and literary enjoyment the work fosters among Turkish readers.

Anahtar Kelimeler

Harry Potter , proverbs , idioms , Turkish translation , language development

J.K. ROWLİNG’İN HARRY POTTER SERİSİNDE KULLANILAN ATASÖZLERİ VE DEYİMLER ÜZERİNE

Öz

Bu çalışma, J.K. Rowling’in Harry Potter fantastik roman serisinin Türkçe çevirisinde kullanılan atasözü ve deyimleri sistematik bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. Nitel araştırma yöntemi ve metin analizi ile yürütülen araştırma kapsamında, serinin yedi kitabının Türkçe çevirileri taranmış ve kültürel kimlikleri güçlü olduğu için yalnızca 2 atasözüne karşılık, anlatımı zenginleştiren 281 deyim tespit edilmiştir. Tespit edilen deyimler, duygu, davranış, tehlike ve mizah gibi 21 farklı kategori altında sınıflandırılmıştır. Araştırmanın sonuçları, çevirmenin “ölçülü yerelleştirme” stratejisi izlediğini ortaya koymaktadır. Bu strateji ile metnin orijinal İngiliz kültürü atmosferi korunurken, Türkçenin anlatım gücünden ve deyimsel zenginliğinden ustalıkla yararlanılmıştır. Deyimlerin karakter betimlemelerini güçlendirdiği, serinin karanlıklaşan tonuna paralel olarak çeşitlendiği ve mizah unsurunun aktarımında kritik bir rol oynadığı gözlemlenmiştir. Bu dengeli yaklaşım, eserin Türk okurlarında yarattığı derin duygusal bağ ve edebî keyfin temel nedenlerinden biri olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Harry Potter , atasözleri , deyimler , Türkçe çeviri , dil gelişimi

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1: Atasözleri Sözlüğü. İnkılap Kitabevi.
• Akyıl, Ç. (2019). Yazın Çevirisinde Çevirmen Kararlarına Çeviribilimsel Bakış: Türkçe'de Harry Potter ve Felsefe Taşı Çevirileri, [Yüksek Lisans Tezi], İstanbul Okan Üniversitesi.
• Anatol, G. L. (2003). Reading Harry Potter: Critical essays. Greenwood Publishing Group.
• Arı, B. E. (2021). Fantastik Sinemada Medyalararası İlişkiler: Harry Potter'ın Transmedyal Yolculuğu. [Yüksek Lisans Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Arslan, M. (2015). Beyond the Twin Cores: The Motif of Doppelganger in J.K. Rowling's Harry Potter Series. [Yüksek Lisans Tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Aslan, S. G. (2018). A Foucauldian Reading of Power in Harry Potter Series: Speciesism and Discrimination Based on Blood Status. [Yüksek Lisans Tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Blake, A. (2002). The irresistible rise of Harry Potter. Bloomsbury.
• Bulut, G. E. (2023). Çocuk Edebiyatında Fantastik Kurgu İncelemeleri: Harry Potter Örneği. [Yüksek Lisans Tezi]. Mersin Üniversitesi.
• Candemir, N. (2024). Representations of Ontological Insecurity in Fantastic Literature: The Lord of the Rings, The Chronicles of Narnia, and Harry Potter. [Doktora Tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Çelebi, U. (2024). Reading Harry Potter Series in a Girardian Perspective. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Dağabak, E. S. (2024). A Suggested Taxonomy for the Translation of Intertextual References in Speculative Fiction Genre: The Case of Harry Potter Series. [Doktora Tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Demirci, Ş. Ç. (2008). An Analytical Approach to the Translation of Made-up Words in Harry Potter and the Goblet of Fire. [Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Deniz, G. (2023). The Transformation of the Status of Magician Simulacrum: A Foucauldian Analysis of Morte D'Arthur and Harry Potter: In Terms of Power and Knowledge. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Aydın Üniversitesi.
• Eccleshare, J. (2002). A Guide to the Harry Potter Novels. Continuum.
• Fakı, Ş. (2020). Ergenlerin Ahlak Gelişiminde Fantastik Romanların Etkisinin Kohlberg'in Bilişsel Ahlak Gelişim Kuramına Göre İncelenmesi: Harry Potter Örneği. [Yüksek Lisans Tezi]. Üsküdar Üniversitesi.
• Gupta, S. (2009). Re-Reading Harry Potter. Springer.
• Gümüş, A. (2015). Harry Potter Ölüm Yadigarları Filmlerinde "Yadigar" Nesneleri. [Yüksek Lisans Tezi]. Maltepe Üniversitesi.
• Nabe, A. F. (2022). A Psychoanalytic Approach to Two Major Characters in Harry Potter and the Half-Blood Prince and Harry Potter and the Deathly Hallows. [Yüksek Lisans Tezi]. Karabük Üniversitesi.
• Nel, P. (2001). J.K. Rowling's Harry Potter novels: A reader's Guide. Bloomsbury Publishing.
• Özkan, M. (2009). Harry Potter in Turkey: The Sociocultural Framework of Translation in a Global Context. [Yüksek Lisans Tezi]. Boğaziçi Üniversitesi.
• Özşen, M. E. (2006). Uluslararası İletişimde Kültür Endüstrisi Ürünü Olarak Harry Potter. [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Öztürk, F. (2024). Harry Potter Evreninin Oyunlaştırılmasında Sinemasal Anlatı ve Görsel Anlatının Analizi: Hogwarts Legacy Örneği. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Rowling, J. K. (1997). Harry Potter ve Felsefe Taşı. (Çev. Ülkü Tamer). Yapı Kredi Yayınları.
• Rowling, J. K. (1998). Harry Potter ve Sırlar Odası. (Çev. Sevin Okyay-Kutluhan Kutlu). Yapı Kredi Yayınları.
• Rowling, J. K. (1999). Harry Potter ve Azkaban Tutsağı. (Çev. Sevin Okyay-Kutluhan Kutlu). Yapı Kredi Yayınları.
• Rowling, J. K. (2000). Harry Potter ve Ateş Kadehi. (Çev. Sevin Okyay-Kutluhan Kutlu). Yapı Kredi Yayınları.
• Rowling, J. K. (2003). Harry Potter ve Zümrüdüanka Yoldaşlığı. (Çev. Sevin Okyay-Kutluhan Kutlu). Yapı Kredi Yayınları. Rowling, J. K. (2005). Harry Potter ve Melez Prens. (Çev. Sevin Okyay-Kutluhan Kutlu). Yapı Kredi Yayınları.
• Rowling, J. K. (2007). Harry Potter ve Ölüm Yadigârları. (Çev. Sevin Okyay-Kutluhan Kutlu). Yapı Kredi Yayınları.
• Sarıoğlu, M. S. (2009). Filmsel Anlatıda Hayvan Söylenleri: Harry Potter'da Zümrüdüanka. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Sezgin, O. (2019). Examination of Stefan Zweig's Schachnovelle and J. K. Rowling's Harry Potter with Game Theoretical Framework. [Yüksek Lisans Tezi]. Yeditepe Üniversitesi.
• TDK. (2025). Güncel Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr
• Tekşen, İ. (2018). Joanne Kathleen Rowling's Anti-racist and Anti-fascist Criticism in Harry Potter. [Yüksek Lisans Tezi]. Karabük Üniversitesi.
• Tekşen, İ. (2023). Esoteric Voyages: An Alternate Reading of Harry Potter and The Lord of the Rings-The Silmarillion. [Doktora Tezi]. Karabük Üniversitesi.
• Tokdemir, G. (2008). Worlds subverted: a generic analysis of The Lion, The Witch and The Wardrobe, The Subtle Knife, and Harry Potter and the Philosopher's Stone. [Yüksek Lisans Tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Turgay, İ. (2022). "Gölgeye Döndü ve Adını Söyledi": Harry Potter Filmlerinde Kahraman ve Gölge İlişkisi., [Yüksek Lisans Tezi]. Kadir Has Üniversitesi.
• Yaman, E. G. (2017). Fantastik Filmlerde Büyüsel ve Gerçeküstü Kavramların Türkçeye Aktarımı: "Harry Potter ve Ölüm Yadigarları" Örneği. [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Yavaş, B. (2023). Metinlerarasılık Bağlamında Fantastik Sinema ve Mitoloji İlişkisi: Harry Potter Örneği. [Yüksek Lisans Tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Yıldırım, Ş. Ö. (2024). Harry Potter Film Serisinde Medya ve İktidarın Temsili. [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Yılmaz, A. (2017). Grandir avec Harry Potter: La réception d'une Série Littérairechez les Jeunes Lecteurs et Lectrices en Turquie. [Yüksek Lisans Tezi]. École Normale Supérieure de Lyon.
• Zipes, J. (2002). Sticks and Stones: The Troublesome Success of Children's Literature from Slovenly Peter to Harry Potter. Routledge.