TÜRKÇE ÖĞRETMENLERİNİN VE 5. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN KADEMELİ SORUMLULUK DEVRİ MODELİ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 130 - 166, 23.12.2025

Kübra Aras , Banu Özdemir

Öz

Bu araştırmanın amacı, Türkçe Dersi Öğretim Programı’nda yer alan Kademeli Sorumluluk Devri Modeli’nin (KSDM) 5. sınıf düzeyindeki uygulamalarına ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşlerini belirlemektir. Çalışma, nitel araştırma yaklaşımlarından olgubilim (fenomenoloji) deseniyle yürütülmüştür. Araştırmanın çalışma grubunu, 2025–2026 eğitim-öğretim yılında farklı devlet okullarında görev yapan 10 Türkçe öğretmeni ile Millî Eğitim Bakanlığına bağlı bir devlet ortaokulunda KSDM uygulaması deneyimi olan 24 beşinci sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Veriler, araştırmacı tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formları aracılığıyla toplanmış; elde edilen veriler içerik analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. Araştırmanın geçerlik ve güvenirliğini sağlamak amacıyla uzman görüşüne başvurulmuş, çoklu okul bağlamı tercih edilmiş ve kodlamalar iki araştırmacı tarafından bağımsız biçimde yapılarak uzlaşma sağlanmıştır. Bulgular, KSDM’nin öğrencilerin okuma-yazma, öz düzenleme, sorumluluk alma ve iş birliği becerilerini desteklediğini; dersleri daha etkileşimli ve kalıcı öğrenmeyi teşvik eden bir yapıya dönüştürdüğünü göstermektedir. Bununla birlikte zaman yetersizliği, müfredat yoğunluğu, kalabalık sınıflar ve yönerge/metin uygunluğu gibi unsurlar uygulamada sınırlılıklar oluşturmuştur. Sonuç olarak KSDM, 5. sınıf Türkçe öğretiminde pedagojik açıdan etkili ve öğrenci merkezli bir çerçeve sunmakta; modelin sürdürülebilirliği için zaman planlamasının iyileştirilmesi, öğretmenlere yönelik uygulamalı hizmet içi eğitimlerin düzenlenmesi ve düzeye uygun öğretim materyallerinin tasarlanması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kademeli Sorumluluk Devri Modeli (KSDM) , Türkçe öğretimi , öğretmen görüşleri , öğrenci görüşleri.

Etik Beyan

Bu araştırma 2025 yılında Dumlupınar Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulunun 07.08.2025 tarih ve 390 sayılı kararı ile alınan izin doğrultusunda yürütülmüştür. Araştırmada bilimsel araştırma ve yayın etiği ilkelerine uyulmuş; veri toplama sürecinde katılımcılara araştırmanın amacı açıklanmış, gönüllülük esas alınmış, kişisel bilgiler gizli tutulmuştur. Araştırmanın veri analiz aşamasında herhangi bir ihlal yapılmamıştır. Bu çalışma daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış veya yayımlanmak üzere değerlendirmeye sunulmamıştır. Makalenin tüm sorumluluğu yazara aittir.

Teachers’ and Fifth-Grade Students’ Views on the Gradual Release of Responsibility Model Abstract

Öz

The purpose of this study is to examine teachers’ and students’ views on the implementation of the Gradual Release of Responsibility Model (GRRM) included in the Turkish Language Course Curriculum at the 5th-grade level. The study was conducted through a phenomenological design, one of the qualitative research approaches. The study group consisted of 10 Turkish language teachers working in different public schools and 24 fifth-grade students from a public middle school affiliated with the Ministry of National Education who had experience with GRRM practices during the 2025–2026 academic year. Data were collected using semi-structured interview forms developed by the researcher and analyzed through content analysis. To ensure validity and reliability, expert opinions were obtained, a multi-school context was preferred, and independent coding by two researchers was carried out to achieve inter-coder agreement. The findings indicate that GRRM supports students’ reading-writing, self-regulation, responsibility-taking, and collaboration skills, while fostering interactive and lasting learning experiences. However, limited instructional time, curriculum intensity, crowded classrooms, and issues related to the appropriateness of instructions or texts were identified as constraints in implementation. In conclusion, GRRM provides a pedagogically effective and student-centered framework for 5th-grade Turkish language instruction. To enhance the model’s sustainability, it is recommended to improve time management, offer practical in-service training for teachers, and develop clear and level-appropriate instructional materials.

Anahtar Kelimeler

Gradual Release of Responsibility Model (GRRM) , Turkish language teaching , teachers’ perceptions , students’ perceptions.

Kaynakça

• Alexander, P. A., & Fox, E. (2013). A historical perspective on reading research and practice, redux. In D. E. Alverman, N. J. Unrau, & R. B. Ruddel (Eds.), Theoretical models and processes of reading (6th ed., pp. 3–46). Newark, DE: International Reading Association.
• Baker, C., Wuest, J., & Stern, P. N. (1992). Method slurring: The grounded theory/phenomenology example. Journal of Advanced Nursing, 17(11), 1355–1360. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.1992.tb01859.x
• Ceylan Çapar, M., & Ceylan, M. (2022). Durum çalışması ve olgubilim desenlerinin karşılaştırılması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 295–312.
• Çağ, H. D. (2025). 2024 Ortaokul Türkçe öğretim programı’ndaki dinleme/izleme öğrenme çıktılarının 5. sınıf ders kitabındaki görünümleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 13(1), 249–265.
• Çoban Sural, Ü., & Aksoy, N. (2023). Okuduğunu anlama öğretiminin tarihsel arka planı. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 21(1), 124–147. https://doi.org/10.37217/tebd.1202956
• Demir, T. (2022). Türkçe öğretimi için etkileşimsel bir yöntem: Kademeli sorumluluk aktarım modeli. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(1), 50–60. https://doi.org/10.21666/muefd.1025897
• Deniz, H., & Demir, S. (2020). Yazma motivasyonu ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(4), 1258–1277.
• Duke, N. K., & Pearson, P. D. (2002). Effective practices for developing reading comprehension. In A. Farstrup & J. Samuels (Eds.), What research has to say about reading instruction (3rd ed., pp. 205–242). Newark, DE: International Reading Association.
• Ensar, F. (2014). Skill education in Turkish language teaching: Gradual release of responsibility model. International Online Journal of Educational Sciences, 6(1), 231–242.
• Fisher, D., & Frey, N. (2008). Better learning through structured teaching: A framework for the gradual release of responsibility. Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development. https://eric.ed.gov/?id=ED509133
• Graves, M. F., & Fitzgerald, J. (2003). Scaffolding reading experiences for multilingual classrooms. In G. G. García (Ed.), English learners: Reaching the highest level of English literacy (pp. 96–124). Newark, DE: International Reading Association.
• Karaoğulları, N. (2024, Temmuz). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli bağlamında Ortaokul Türkçe programı’nda Kademeli Sorumluluk Devri Modeli’ne yönelik bir değerlendirme. 1. Uluslararası Üsküdar Bilimsel Araştırmalar Kongresi, İstanbul.
• Kayman, F., & Elkatmış, V. (2025). Türkçe öğretmenlerinin Kademeli Sorumluluk Devri Modeli’nin uygulanabilirliğine ilişkin görüş ve önerileri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 13(3), 724–743.
• Lin, N. C., & Cheng, H.-F. (2010). Effects of gradual release of responsibility model on language learning. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 2(2). https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.03.783
• Marshall, C., & Rossman, G. B. (2014). Designing qualitative research. New York, NY: Sage.
• Memiş, M., & Kalyoncu, M. R. (2024). 2024 Türkçe öğretim programı ile 2019 Türkçe öğretim programı’nın karşılaştırmalı incelenmesi. International Journal of Language Academy, 12(2), 176–199. https://doi.org/10.29228/ijla.76352
• Millî Eğitim Bakanlığı. (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Ortaokul Türkçe Dersi Öğretim Programı. https://tymm.meb.gov.tr
• Ortlieb, E., & Schatz, S. (2019). Gradual release of responsibility and close reading: A path to student success. In K. Hinchman & D. Appleman (Eds.), Adolescent literacies: A handbook of practice-based research (pp. 171–186). Emerald Publishing.
• Patton, M. Q. (2005). Qualitative research. New York, NY: John Wiley & Sons.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri (M. Bütün & S. B. Demir, Çev. Ed.). Ankara: Pegem Akademi.
• Pearson, P. D., & Gallagher, M. C. (1983). The instruction of reading comprehension. Contemporary Educational Psychology, 8(3), 317–344. https://doi.org/10.1016/0361-476X(83)90019-X
• Polat, Y., Deniz, K., & Kurtul, K. (2024). K12 beceriler çerçevesi Türkiye bütüncül modeli bağlamında Türkçe alan becerileri. Millî Eğitim, 53(241), 473–498. https://doi.org/10.37669/milliegitim.1309211
• Sarıtaş, E. (1999). İşbirlikli öğrenme yönteminin öğretim sürecine etkileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, 123–133.
• Sönmez, V., & Alacapınar, F. G. (2011). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Türk Eğitim Derneği. (2024). “Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli” ortak metni ve taslak öğretim programlarına ilişkin değerlendirmeler. https://tedmem.org/storage/writes/May2024/jRig4W4mjT6skSOcRARS.pdf
• Ülçay, O. (2024). Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli değerlendirmesi. Ulusal Eğitim, Toplum ve Dünya Dergisi, 1(2), 70–75.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.