TÜRKÇE YAPAY ZEKÂYA DAYALI OKUNABİLİRLİK FORMÜLÜNE DOĞRU BİR ADIM

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 47 - 82, 22.06.2020

Ahmet Benzer

Öz

Yapay Zekâya dayalı bir okunabilirlik formülü ile yalnızca bir metnin okunabilirliğini değil aynı zamanda anlaşılabilirliğini de aynı anda tespit etmek mümkündür. Geleneksel okunabilirlik formüllerinde yalnızca metine dayalı özelliklerden hareketle düzey tespiti yapılırken yapay zekâya dayalı formüllerde metne dayalı daha fazla değişkenin yanı sıra okuyucu özelliklerinin de dâhil olduğu bir düzey ataması yapılmaktadır. Türkçe için en son geliştirilen formül 2010 yılında yapılmıştır. Aradan geçen 10 boyunca yeni bir formül geliştirilmemiştir. Bununla birlikte yapay zekâya dayalı formül çalışmaları dünyada 2009 yılı itibariyle geliştirilmeye başlamıştır. Bu araştırmada parmakla, elle ya da gözle sayım yapılan okunabilirlik formüllerinden, Türkçe yapay zekâya dayalı okunabilirlik formülünün oluşmasında ilk basamağı oluşturmaya dönük Türkçenin yapısal özelliklerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Araştırma, tarama modelinde hazırlanmıştır. Mevcut okunabilirlik çalışmalarının tamamı geleneksel yaklaşımla oluşturulmuş olup formüllerin neredeyse tamamında nicel değişkenler (kelime, cümle uzunluğu gibi) üzerine kurulduğu nitel değişkenlerin yani anlaşılabilirlik kısmının ise göz ardı edildiği tespit edilmiştir. Araştırma kapsamında belirlenen okunabilirlik formüllerinin tamamı 5, 6, 7 ve 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki 12 metin ve 6 çocuk kitabı üzerinde uygulanmıştır. Formüllerin sonuçları arasında uyumsuzluk olduğu, Ateşman’ın (1997) formülüne göre kolay olarak belirlenen bir metin, Flesch’te (1948) çok zor; Dale ve Chall’de (1948) 10–12 yaş olarak belirlenen bir metin ARI’da (1967) 16–17 yaş olarak belirlenmiştir. Ayrıca bu formüllerdeki yönerge eksikliği ise var olan değişkenlerin de doğru olarak tespit edilmesinde belirsizlikleri arttırmıştır. Okuyucuya dair değişkenlerin ise hiçbir formüllerde işe koşulmadığı tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda daha fazla eser üzerinden Türkçenin yapısal özelliklerinin tespit edilmesi, okunabilirliğin nicel değişkenlerle birlikte nitel değişkenlerin işe koşulduğu ve sürekli kendini güncelleyebilen yapay zekâya dayalı bir formülün hazırlanması önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Okunabilirlik, yapay zekâ

Kaynakça

• Anagnostou, N. K. ve Weir, G. R. S. (2006). From Corpus-based Collacation Frequencies to Readability Measure. ICT in The Analysis, Teaching and Learning of Languages, Preprints of The ICTATLL Workshop. Glasgow. 33-46.
• Ateşal, Z. (2016). 8–10. Sınıf “Türkçe ve Türk kültürü” ders kitabının hedef yaş düzeyine uygunluğu. Turkophone, 1 (1), 62-73.
• Ateşman E. (1997). Türkçede okunabilirliğin ölçülmesi. Dil Dergisi, 58, 71-74.
• Bağcı, H. ve Ünal, Y. (2013). İlköğretim 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik düzeyi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1 (3), 12-28.
• Bailin, A. ve Grafstein, A. (2016). Readability: text and context. Macmillan: Hofstra University.
• Baki, Y. (2019). Türkçe dersi 8. sınıf kitabındaki metinlerin okunabilirliği. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 5 (1), 30-46.
• Baş, B. ve Yıldız, İ. F. (2015). 2. sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerin okunabilirlik açısından incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (1), 52-61.
• Bezirci, B. ve Yılmaz, A. E. (2010). Metinlerin okunabilirliğinin ölçülmesi üzerine bir yazılım kütüphanesi ve Türkçe için yeni bir okunabilirlik ölçütü. DEÜ Mühendislik Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi, 12 (3), 49-62.
• Bozlak, G. Ü. (2018). 2016-2017 ve 2017-2018 eğitim ve öğretim yıllarında 5. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki hikâye edici metinlerin Uzun-Çetinkaya formülü ile okunabilirlik düzeyleri/düzeylerinin incelenmesi. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 6 (14), 209-234.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, K. E., Akgün, E. Ö., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. İstanbul: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Ceran, D. (2015). Yüz temel eser listesi Türk edebiyatı kategorisinde yer alan kitapların okunabilirlik düzeyleri ile yedinci sınıf öğrencilerinin kitaplar hakkındaki görüşlerinin değerlendirilmesi. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 14, 23-51
• Chen, X. ve Meurers, D. (2019). Linking text readability and learnerproficiencyusinglinguisticcomplexityfeaturevectordistance. ComputerAssisted Language Learning, 32(4), 418-447.
• Coleman, E. B. (1965). On Understanding Prose: Some Determiners of Its complexity. NSF Final Report GB-2604. Washington, D.C.: National Science Foundation.
• Collins-Thompson, K. (2014). Computational assessment of text readability: A survey of current and future research. International Journal of Applied Linguistics, 6, 97–135.
• Çakıroğlu, O. (2015). İlkokul Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik düzeylerinin öğrenme güçlüğü olan öğrenciler açısından değerlendirilmesi. İlköğretim Online, 14 (2), 671-681.
• Çakmak, G. ve Çil, E. (2014). 4. sınıf Fen ve teknoloji ders kitabının okunabilirlik formülleriyle değerlendirilmesi: Canlılar dünyasını; gezelim, tanıyalım örneği. Turkish Journal of Educational Studies, 1 (3), 1-26.
• Çetinkaya, G. (2010). Türkçe metinlerin okunabilirlik düzeylerinin tanımlanması ve sınıflandırılması (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara. Çoban, A. (2014). Okunabilirlik kavramına yönelik bir derleme çalışması. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 9, 96-111.
• Dale, E. ve Chall, J. S. (1948). A formula for predicting readability. Educational Research Bulletin, 27, 11-20.
• Daoust, L. Laroche ve L. Ouellet. (1996). SATO-CALIBRAGE: Présentationd’unoutild’assistanceau ´choix et a la rédaction de textespourl’enseignement. ´Revuequébécoise de linguistique´, 25 (1), 205–234.
• Dubay, W. H. (2004). Theprinciples of readability. ABD: Impact Information.
• Durukan, E. (2014). Metinlerin okunabilirlik düzeyleri ile öğrencilerin okuma becerileri arasındaki ilişki. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2 (3), 68-76.
• Einstein, A. (1997). Özel ve genel görelilik kuramı (Çev.: Aziz Yardımlı). İstanbul: İdea Yayınevi.
• Elli, T. (2011). İlköğretim 8. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin anlaşılabilirlik düzeyi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Niğde Üniversitesi, Niğde.
• Eraslan, F. (2008). Eğitsel içerikli web sitelerinin okunabilirlik açısından incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Erdem, C. (2011). Dil ve anlatım ders kitaplarındaki metinlerin kelime-cümle uzunlukları ve okunabilirlik düzeyleri üzerine bir değerlendirme (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Erol, H. F. (2014). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde temel seviyede kelime edinimi (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Flesch R. (1948). A New Readability Yardstick. Journal of Applied Psychology, 32, 221-233.
• François, T. (2015). When readability meets computational linguistics: a new paradigm in readability. Revue française de linguistique appliquée, 20 (2), 79-97.
• François, T. ve Fairon, C. (2012). An “AI readability” formula for French as a foreign language. In Proceedings of the 2012 Conference on Empirical Methods in Natural Language Processing (EMNLP 2012), 466-477.
• Fry, E. (1977). Fry's readability graph: Clarification, validity, and extension to level 17. Journal of Reading, 21 (3), 242-252.
• Gunning, R. (1952). The Technique of Clear Writing. New York: McGraw-Hill.
• Günhan, E. (2004). Lise düzeyi kimya kitaplarının elektrokimya kısımlarının, fen okuryazarlığı, yanlış kavramlar ve okunabilirlik yönünden analizi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Güven, A. Z., Bal, M. ve Halat, S. (2014). Ortaokul 5. Sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin metinsellik ölçütleri açısından uygunluklarının incelenmesi. Eğitimde Kuram ve Uygulama Dergisi, 10 (3), 208-231.
• Güven, S. (2010). İlköğretim 6. sınıf fen ve teknoloji ders kitabının okunabilirliği ve hedef yaş düzeyine uygunluğu (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Güyer, T., Temur, T. ve Solmaz, E. (2009). Bilgisayar Destekli Okunabilirliği Analizi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(4), 751-766.
• Hızarcı, S. H. (2009). İlköğretim 6. sınıf yeni sosyal bilgiler ders kitaplarının okunabilirlik düzeylerinin incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara. http://www.indobase.com/study-abroad/countries/usa/usa-education-system.html (Erişim tarihi: 10.10.2019).
• İskender, E. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin kelime ve cümle yapılarıyla okunabilirlik düzeyleri arasındaki ilişki. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
• İşeri, K. (2011). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin metinsellik özellikleri. Editör: Hakan Ülper. Türkçe Ders Kitabı Çözümlemeler (90-112). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Jones, M. J. (1997). Methodological themes: critical appraisal of the cloze procedure’s use in the accounting domain. Accounting, Auditing and Accountability Journal 10(1), 105-128.
• Kalın, Ö. U. (2017). Analysis of 7 th grade social studies course book according to different readability formulas. International Online Journal of Educational Sciences, 9 (4), 976 -987.
• Kalın, Ö. U. ve Koçoğlu, E. (2017). 6. Sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarının farklı okunabilirlik formüllerine göre incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (4), 2202–2220.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Karatay, H., Bolat, K. K. ve Güngör, H. (2013). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik ve anlaşılabirlirliği. The Journal of Academic Social Science Studies, 6 (6), 603-623.
• Kızılca, H. ve Yılmaz, A. E. (2008). Doğal dilde yazılmış gereksinimlerin analiz yöntemleri ve bu yöntemlerin Türkçe için uygulanabilirliği. Yazılım Kalitesi ve Yazılım Geliştirme Araçları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 69-77.
• Klare, G (1975). Assessing Readability. Reading Research Quarterly, 10 (1), 62-102.
• Koçağan, F. Ö. (2012). İlköğretim “4-5.” sınıf _için hazırlanan öyküleyici çocuk kitaplarının okunabilirlik ve değerler yönünden incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Köroğlu, M. ve Zorbaz, K. Z. (2016) Gazi TÖMER yabancılar için Türkçe öğretim setindeki metinlerin kelime-cümle uzunlukları ve okunabilirlik düzeyleri. TurkishStudies, 11 (3), 2509-2524.
• Lepionka, M. E. (2003). Writing and developing your college textbook. ABD: Atlantic Path Publishing.
• McLaughlin G. H. (1969). SMOG grading-a new readability formula. Journal of Reading, 12 (8), 639–646.
• Mert, L. E. (2018). Türkiye’de kullanılan Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlikleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9 (3), 87-98.
• Meyer, B. J. F. (2003). Text Coherence and Readability. Topic in Language Disorders, 23 (3), 204-224.
• Mirzaoğlu, V. ve Akın, E. (2015). 5. sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerin okunabilirliği üzerine bir inceleme. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 146-155.
• Newbold, N. ve Gillam, L. (2010). The Linguistics of Readability: The Next Step for Word Processing. Workshop on Computational Linguistics and Writing: Writing Processes and Authoring Aids (CLandW 2010). June 6, 2010, Los Angles, 65-72.
• Oakland, T. ve Lane. H. B. (2004). Language, reading, and readability formulas: Implications for developing and adapting tests. International Journal of Testing, 4(3), 239–252.
• Öksüz, H. İ. (2019). Okunabilirliğin anlaşılabilirlik üzerindeki etkisinin farklı metin türlerine göre incelenmesi(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Düzce Üniversitesi, Düzce.
• Özbek, B. A. ve Ergül, C. (2018). İlkokul 4. sınıf ders kitaplarının okunabilirliklerinin değerlendirilmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (2), 653-668.
• Özdemir, S. (2016). Beşinci sınıf Türkçe ders kitabındaki öyküleyici ve bilgilendirici metinlerin okunabilirlik durumu. Sınırsız Eğitim ve Araştırma Dergisi, 1 (1), 33 – 46.
• Özmen, C. (2019). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde metin değiştirim teknikleriyle öykülerin yeniden oluşturulması (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Polat, H. (2018). 5. Sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerin okunabilirlik durumu. Gaziantep UniversityJournal of EducationalSciences, 2 (1), 1-22.
• Powers, R. D., Sumner, W. A. ve Kearl B. E. (1958). Recalculation of four adult readability formulas. Journal of Educational Psychology, 49, 99-105
• Qun, L. (2019). Why natural language processing is AI’sjewel in the crown. https://www.huawei.com/en/about-huawei/publications/winwin-magazine/33/why-natural-language-processing-is-ais-jewel-in-the-crown. Erişim tarihi: 02.03.2020.
• Rada, M. (2016). Kaan Murat Yanık’ın uçurtma mevsimi kitabındaki öykülerin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Raygor, A. L. (1977). The Raygor readability estimate: a quick and easy way to determine difficulty. Reading: Theory, Research, and Practice, 259-263.
• Redish, J. (2000). Readability formulas have even more limitations than Klare discusses. ACM Journal of Computer Documentation, 24 (3), 132-140.
• Richards, J. C. ve Schmidt, R. (2010). Longman dictionary of language teaching and applied linguistics. London: Longman.
• Samsakçı, M. (2012). “Şiir nesir olmayan söz müdür?” Nazım-nesir farkı, şiirde nesirleşme ve mensur şiirin imkânı üzerine. Turkish Studies, 7 (4), 2709-2724.
• Senter R. J. ve Smith E. A. (1967). Automated Readability Index. Technical Report, CincinnatiUniversity, Ohio.
• Sönmez, V. (2003). Metinlerin Eğitselliğini Saptamada Matematiksel Bir Yaklaşım (Sönmez Modeli). Eğitim Araştırmaları, 10, 24–39.
• Şimşek, E. (2019). Yabancılara Türkçe Öğretiminde Kullanılan Ders Kitaplarındaki Metinlerin Okunabilirlik Düzeyleri Açısından İncelenmesi. Gaziantep Üniversitesi.
• Taylor, W. L. (1957). Cloze readability scores as indices of individual differences in comprehension and aptitude. Journal of Applied Psychology, 40 (1),19-26.
• Teke, S. (2016). Çocuk edebiyatı yazarı Hasan Kallimci’nin öykülerinin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
• Temizyürek, F. (2010). Türkiye’de okuma seferberliği çerçevesinde seçilen kitapların kelime-cümle uzunlukları ve okunabilirlik açısından incelenmesi. TÜBAR, XXVII, 645-654.
• Temur, T. (2002). İlköğretim 5. sınıf Türkçe ders kitaplarında bulunan metinler ile öğrenci kompozisyonlarının okunabilirlik düzeyleri açısından karşılaştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Temur, T., Sarı, M. M. ve Orhon, B. D. (2011). Fen ve sosyal bilimler alanında yapılan okunabilirlik çalışmalarının karşılaştırmalı olarak İncelenmesi. KHO Bilim Dergisi, 21 (1), 103-121.
• Todirascu, A., François, T., Gala, N., Fairon, C., Ligozat, A., ve Bernhard, D. (2013). Coherence and Cohesion for the Assessment of Text Readability. Natural Language Processing and Cognitive Science, 11-19.
• Tosunoğlu, M. ve Özlük, Y. Ö. (2011). Okunabilirlik ve ilköğretim 1. sınıf Türkçe ders kitabındaki düz yazı metinlerinin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi. Millî Eğitim Dergisi, 189, 219-229.
• Türkben, T. (2019). Readability characteristics of texts in middle school Turkish textbooks. Educational Policy Analysis and Strategic Research, 14 (3), 80-105.
• Ülper, H.; Çetinkaya, G. ve Dikici, A. (2018). Examination of factors affecting students’ reading-comprehension achievement with structural equation modeling. International Journal of Assessment Tools in Education, 5 (3), 428-442.
• Vajjala, S. ve Lucic, I. (2018). OneStopEnglish corpus: A new corpus for automatic readability assessment and text simplification. In Proceedings of the Thirteenth Workshop on Innovative Use of NLP for Building Educational Applications, 297-304.
• Yazıcı, K. ve Temur, T. (2007). Okunabilirlik formüllerinin kullanımına ilişkin yapılan bazı eleştiriler. EKEV Akademi Dergisi, 11 (31), 317–324.
• Yılmaz, F. ve Temiz, Ç. (2014). Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik durumları. International Journal of Language Education and Teaching, 2, 70-80.
• Ziya, S. (2019). Behiç Ak’ın çocuk romanlarının söz varlığı ve okunabilirlik yönünden değerlendirilmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Zorbaz, K. Z. (2007). Türkçe ders kitaplarındaki masalların kelime-cümle uzunlukları ve okunabilirlik düzeyleri üzerine bir değerlendirme. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 3 (1), 87-101.
• Zorlu, K. Ö. (2015). Readability of primary school 3rd grade Turkish and Social Studies text books. International Journal of Social Sciences and Education Research, 1 (3), 807-813.