Chaid Analizi ile Türkiye’de Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının İncelenmesi

Yıl 2022, , 129 - 148, 29.12.2022

Tuğçe Aydın Elvan Hayat

https://doi.org/10.30803/adusobed.1208358

Öz

Cepten yapılan sağlık harcamaları, bireylerin ve hanehalklarının sağlık hizmetlerinden yararlanmak için doğrudan hizmet sunuculara yaptığı ve kendilerine geri ödemesi yapılmayan harcamalar olarak tanımlanmaktadır. Bireyleri, hanehalklarını ve sağlık sektörü finansmanını etkileyen cepten sağlık harcamalarının belirleyicilerinin tespit edilmesi oldukça önemlidir.
Bu çalışmada “Türkiye’de bireylerin ve hanehalklarının cepten sağlık harcaması yapmalarında etkili olan demografik değişkenler nelerdir?” sorusuna cevap aranmaya çalışılmıştır. Bu amaçla Türkiye’de hane halklarının yapmış oldukları cepten sağlık harcamalarını etkileyen faktörlerin karar ağacı algoritmalarından biri olan CHAID algoritması ile belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yayınladığı 2019 yılı Hanehalkı Bütçe Anketi (HBA) verileri elde edilerek CHAID analizi gerçekleştirilmiştir. CHAID analizi bulgularına göre; hanelerin cepten sağlık harcaması yapıp yapmama durumunu etkileyen en önemli değişkenin “reel gelir” değişkeni olduğu belirlenmiştir. Reel gelirin çeşitli düzeylerine göre de “hanede 65 yaş üstü birey olup olmaması”, “hanehalkı reisinin medeni durumu” ve “hanede 5 yaş altı bireyin olup olmaması” değişkenleri cepten sağlık harcaması yapıp yapmama durumunu etkileyen önemli değişkenler olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cepten yapılan sağlık harcaması, CHAID analizi, hanehalkı bütçe anketi

Kaynakça

• Akgün, E., & Kilmen, S. (2022). Ortaokul öğrencilerinin Türkçe dersine yönelik tutumlarının çeşitli değişkenler açısından CHAID analizi ile incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 47(211):121-37. DOI: 10.15390/EB.2022.10760.
• Altan, Ş., Atan, M. & Kızılkaya, S. (2015). Genel sağlık durumunu etkileyen faktörlerin CHAID analizi yöntemi ile incelenmesi, ODTÜ örneği. Social Sciences, 10(3):92-10. DOI: 10.12739/NWSA.2015.10.3.3C0130.
• Albayrak, A. S., & Yılmaz, Ş. K. (2009). Veri madenciliği karar ağacı algoritmaları ve imkb verileri üzerine bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1): 31–52.
• Amaya-Lara, J.L. (2016). Catastrophic expenditure due to out-of-pocket health payments and its determinants in Colombian households. Int J Equity Health, 15, 182. https://doi.org/10.1186/s12939-016-0472-z.
• Brinda, E.M., Andrés, R.A. & Enemark, U. (2014). Correlates of out-of-pocket and catastrophic health expenditures in Tanzania: results from a national household survey. BMC Int Health Hum Rights 14, 5. https://doi.org/10.1186/1472-698X-14-5.
• Brinda, E. M., Kowal, P., Attermann, J., & Enemark, U. (2015). Health service use, out-of- pocket payments and catastrophic health expenditure among older people in India: The WHO Study on global AGEing and adult health (SAGE). J Epidemiol Community Health, 69(5):489-94. DOI: 10.1136/jech-2014-204960.
• Çelikay, F., & Gümüş, E. (2010). Türkiye’de Sağlık Hizmetleri ve Finansmanı. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1):177-216.
• Çınaroğlu S. (2020). Cepten sağlık harcamasının tahmininde Copas testi ve istatistiksel daraltıcı (shrinkage) modellerin uygulanması, Turkiye Klinikleri J. Biostat, 12(3):303–19. https://doi.org/10.5336/biostatic.2020-75787.
• Da Silva, M.T., Barros, A.J.D., Bertoldi, A.D., et al. (2015). Determinants of out-of-pocket health expenditure on children: an analysis of the 2004 Pelotas Birth Cohort. Int J Equity Health, 14, 53. https://doi.org/10.1186/s12939-015-0180-0.
• De Ville, B. (2006). Decision Trees for Business Intelligence and Data Mining: Using SAS Enterprise Miner. Cary, NC: SAS Institute Inc. 240 pages.
• Doğan, N., & Özdamar, K. (2003). CHAID analizi ve aile planlaması ile ilgili bir uygulama. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi, 23(5):392-97.
• Ecevit, E., Çetin, M. & Yücel, A. G. (2018). Türki Cumhuriyetlerinde sağlık harcamalarının belirleyicileri: Bir panel veri analizi. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 10(19):318-34. DOI: 10.20990/kilisiibfakademik.407522.
• Giovanis, E. & Özdamar, Ö. (2017). Türkiye’de 2008 yılı sağlık reformunun cepten yapılan sağlık harcamaları üzerindeki etkisi. Akdeniz İİBF Dergisi, 17(36):71-102. DOI: 10.25294/auiibfd.357616.
• Hayat, E., & Ertekin, A. (2020). OECD ülkelerinde cepten yapılan sağlık harcamalarının belirleyicileri: Dinamik panel veri analizi. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(4): 2739-2757. https://doi.org/10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.20.12.1389.
• Kass, G. V. (1980). An Exploratory Technique for Investigating Large Quantities of Categorical Data. Journal of the Royal Statistical Society. Series C (Applied Statistics), 29(2), 119–127. https://doi.org/10.2307/2986296.
• Kaya, S. (2010). 5510 sayılı yasa kapsamında yürürlüğe giren genel sağlık sigortası ve uygulanmasından doğabilecek muhtemel sorunlar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Kaya, Y. (2012). Türkiye'de hanehalkının yaptığı cepten sağlık harcamaları ve bu harcamaları belirleyen faktörler: 2000-2010 dönemi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Magidson, J., & Vermunt, J.K. (2005). An Extension of the CHAID Tree-based Segmentation Algorithm to Multiple Dependent Variables. In: Weihs, C., Gaul, W. (eds) Classification — the Ubiquitous Challenge. Studies in Classification, Data Analysis, and Knowledge Organization. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/3-540-28084-7_18.
• Malik, A.M., & Syed, S.I.A. (2012). Socio-economic determinants of household out-of- pocket payments on healthcare in Pakistan. International Journal for Equity in Health, 11, 51. doi: 10.1186/1475-9276-11-51.
• Misra, S., Awasthi, S., Singh, J.V., Agarwal, M., & Kumar, V. (2015). Assessing the magnitude, distribution and determinants of catastrophic health expenditure in urban Lucknow, North India. Clinical Epidemiology and Global Health, 3(1):10-16. doi: 10.1016/j.cegh.2013.10.003.
• Özgen, H. (2007). Sağlık hizmetleri finansmanında cepten harcama: Nedir? Neden önemlidir? Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 10 (2):201-228.
• Özgen, H., Şahin, B., Belli, P., Tatar, M., & Berman, P. (2010). Predictors of informal health payments: The example from Turkey. J Med Syst, 34(3):387-96. DOI: 10.1007/s10916-008-9251-8.
• Özgen Narcı, H., Şahin, İ. & Yıldırım, H.H. (2015). Financial catastrophe and poverty impacts of out-of-pocket health payments in Turkey. Eur J Health Econ, 16(3):255-70. https://doi.org/10.1007/s10198-014-0570-z.
• TÜİK. (2020). Hanehalkı Bütçe Anketlerinin Uygulama Yöntemi, Tanım ve Kavramlar, 2019 yılı Hanehalkı Bütçe Anketi Mikro Veri Seti [Dataset].
• WHO. (2004). The World Health Report: Changing History. WHO Press, Geneva. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/42891/924156265X.pdf.
• WHO (‎2005)‎. Distribution of health payments and catastrophic expenditures Methodology/ by Ke Xu. World Health Organization. https://apps.who.int/iris/handle/10665/69030.
• WHO (2014), Basic Documents, Forty-Eighth Edition, WHO Press, Geneva. https://apps.who.int/gb/bd/PDF/bd48/basic-documents-48th-edition-en.pdf