EDUCATION IN MADRASAHS IN MARAS SANJAK (1898-1904) AND LİBRARİES

Yıl 2023, , 140 - 157, 27.12.2023

Büşra Elçiçeği

https://doi.org/10.30803/adusobed.1374077

Öz

In this research, madrasahs, which were Ottoman classical education institutions in Maras Sanjak, were examined in line with data in the Maârif Yearbooks of AH.1316-1321 / CE.1898-1904. In this context, the Maarif yearbooks of the years 1898-1904 were accessed and the data were transcribed from Ottoman Turkish into today's Turkish and divided into categories. The data of this research was obtained from academic publications such as Maârif Yearbooks dated 1316-1321/1898-1904, reference works, books and articles. Information obtained about madrasahs subject to the study was analyzed with descriptive analysis method. It was given information about madrasahs present in Maras Sanjak, their locations, founders of madrasahs, their students, number of students and libraries in the sanjak, their location, dates and founders, and number of books they had. 28 madrasahs were identified in 1899, and 23 madrasahs between 1900-1904. Founders of Bogaz Kesen, Alacalar, Cicek, Haci Huseyin and Carsibasi madrasas are unknown. The only madrasa with a woman founder is Saziye madrasah. It was observed that number of students of madrasahs and mudarrises working in madrasahs vary according to years. There are 2 libraries in Maras Sanjak as Cami Kebir Library in Maras center district and Hayatizade Libraary in Elbistan District. There are 28 books in one of these libraries and 286 books in the other.

Anahtar Kelimeler

Maras Sanjak, Education Yearbooks, Education, Madrasahs, Library.

Maraş Sancağı’ndaki Medreselerde Eğitim (1898-1904) ve Kütüphaneler

Öz

Bu araştırmada H.1316-1321/ M.1898-1904 tarihli Maârif Salnâmeleri’nde yer alan veriler doğrultusunda Maraş Sancağı’nda Osmanlı klasik dönem eğitim kurumu olan medreseler incelenmiştir. Nitel araştırma desenine uygun yürütülen çalışmada doküman incelemesi tekniği kullanılmıştır. Bu kapsamda 1898-1904 yıllarına ait Maârif salnâmelerine ulaşılarak veriler Osmanlı Türkçesinden günümüz Türkçesine transkripe edilerek kategorilere ayrılmıştır. Bu araştırmanın verileri H.1316-1321/M.1898-1904 tarihli Maârif Salnâmeleri, kaynak eser, kitap, makale gibi akademik yayınlardan elde edilmiştir. Çalışmaya konu olan medreseler hakkında ulaşılan bilgiler betimsel analiz yöntemi ile analiz edilmiştir. Maraş Sancağı’nda mevcut olan medreseler, bulundukları yerler, medreselerin kurucuları, müderrisleri, öğrenci sayıları ile sancakta bulunan kütüphaneler, konumları, kuruluş tarihleri ve kurucuları, sahip oldukları kitap sayısı hakkında bilgi verilmiştir. 1899 yılında Maraş’ta faaliyet gösteren 28,1900-1904 yılları arasında 23 medrese tespit edilmiştir. Boğaz Kesen, Alacalar, Çiçekli, Hacı Hüseyin, Çarşıbaşı medreselerinin kurucuları meçhuldür. Maraş merkez kazasında 1899’da bulunan Alacalar, Acemli, Şekerli, Çarşıbaşı; Elbistan kazasında mevcut olan Aşağı Cami, Kul Sufi, Karcızade medreselerinin kurucuları ahali olarak belirtilmiştir. Kurucusu kadın olan tek medrese Şaziye medresesidir. Medreselerin öğrenci sayıları ve medreselerde görevli müderrislerin yıllara göre değişkenlik gösterdiği gözlenmiştir. Maraş Sancağı’nda Maraş merkez kazasında Cami Kebir; Elbistan kazasında Hayatizade olmak üzere 2 adet kütüphane bulunmaktadır. Bu kütüphanelerin birinde 28, diğerinde 286 kitap bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Maraş Sancağı, Maârif Salnâmesi, Eğitim, Medrese, Kütüphane.

Kaynakça

• AKÖZ, A., & SOLAK, İ. (2004). Dulkadirli beyliğinin Osmanlı Devleti’ne ilhakı ve sonrasında çıkan isyanlar. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları.
• AKYÜZ, Y. (1997). Türk eğitim tarihi (başlangıçtan 1997’ye). İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları.
• ALGÜL, H. (1998). Himyerîler. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 18). İstanbul: TDV Yayınları.
• ALTINÖZ, İ. (2005). Dulkadir Vilayeti’nin Osmanlı idari düzeninde yerini alması. I. Kahramanmaraş Sempozyumu, 6-8 Mayıs 2004, Cilt I, Organizasyon: Maraş der-Kahramanmaraş Belediyesi, Yayına Haz.: Said Öztürk, İstanbul.
• ALTINÖZ, İ. (1995). Dulkadir Beylerbeyliği’nin teşekkülü ve gelişimi (Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ALTINÖZ, İ. (2009). Dulkadir eyâletinin kuruluşu ve gelişmesi. Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı.
• ARABACI, C. (1998). Osmanlı dönemi Konya medreseleri (1900-1924). Konya: Konya Ticaret Odası Kültür ve Eğitim Yayınları.
• ARSLAN, H. (2014). 17. yüzyılda Maraş Sancağı (Siyasi, idari, iktisadi ve içtimai tarihi) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• ATALAY, B. (1339). Maraş tarihi ve coğrafyası. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• ATALAY, B. (2008). Maraş tarihi ve coğrafyası. (Yay. Haz. İlyas Gökhan-Mehmet Karataş). Kahramanmaraş.
• BALTACI, C. (1976). XV.-XVI. asırda Osmanlı medreseleri. İstanbul: İrfan Matbaası.
• BALTACI, C. (2002). Osmanlı devletinde eğitim ve öğretim. Türkler Ansiklopedisi içinde (C.11, 456). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• BARKAN, Ö. L. (2001). Osmanlı mali sayımları üzerine araştırmalar. (Mehtap Özdeğer, Çev.). İÜİFM, 51. Cilt, Sayı:1, İstanbul.
• BAYKARA, T. (1988). Anadolu’nun tarihi coğrafyasına giriş I. Ankara: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• BEHAR, C. (1996). Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin nüfusu 1500-1927. Cilt:2. Ankara: Tarih İstatistikleri Dizisi.
• BOY, A. (2017). Medreselerin kısa bir geçmişi ve Kayseri medreseleri. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.4(1), ss.57-73.
• BRUNOT, L. (1957). Mektep, İslâm Ansiklopedisi, VII., s. 652-655. İstanbul: Maarif Basımevi.
• BOZKURT, N. (2004). Mektep, DİA. XXIX., s.5-6. Ankara: İSAM.
• CEVAD, A. (1313). Memalik-i Osmaniyyenin tarih ve coğrafya lügatı, Kısmı evvel: Lüğat-ı coğrafya. Dersaadet: Mahmut Bey Matbaası.
• CUINET, V. (1891). La Turquie D’asie, tome deuxieme. (Ernest Leroux, Editeur). Paris.
• ÇADIRCI, M. (1991). Tanzimat döneminde anadolu kentlerinin sosyal ve ekonomik yapıları. Ankara: TTK Yayınları.
• ÇALIŞKAN, A. (2020). XVIII. ve XIX. Yüzyılda Maraş’ta Gayrimüslimlerin İktisadi Durumları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (2), 967-986. DOI: 10.33437/ksusbd.726821
• DANİŞMEND, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı tarihi kronolojisi. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• DARKOT, B. (1955). Maraş. İslam Ansiklopedisi içinde. İstanbul: Maarif Vekâleti Yayını.
• DEDEOĞLU, M. (1996). Dünden bugüne Kahramanmaraş. Ankara.
• DUMAN, H. (1982). Osmanlı yıllıkları (salnâmeler ve nevsaller) islam tarihi. İstanbul: Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA).
• DUMANOĞLU, S. (2022). Maraş mekteb-i idadisi, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4 (7), 211 – 226. https://doi.org/10.53718/gttad.1015920
• DUMANOĞLU, S. VE YETİŞGİN, M. (2017). Osmanlı Darülmuallimin Mektebi: Maraş Darülmuallimini, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 16 (4), 1083-1100, DOI: 10.21547/jss.332734, Submission Date: 04-08- 2017 Acceptance Date: 02-10-2017.
• DOĞAN, A. (1999). XIX. yüzyılın ikinci yarısında Maraş (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
• ERGİN, O. (1977). Türk maarif tarihi. C.1-2. İstanbul: Eser Matbaası.
• EYİCİL, A. (2009). Yakınçağ’da Kahramanmaraş. Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• EVLİYA ÇELEBİ. (1935). Evliya Çelebi seyahatnamesi. Cilt:9, İstanbul: Devlet Matbaası.
• GELİŞLİ, Y. (2002). Osmanlı ilköğretim kurumlarından sıbyan mektepleri (kuruluşu, gelişimi ve dönüşümü), Türkler, XV. s.35-43. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• GÖKHAN, İ. (2014). Maraş adının anlamı ile ilgili görüşler, Akdeniz’in altın lenti Kahramanmaraş. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• GÖKHAN, İ. (2008). İlkçağ’dan müslümanların fethine kadar Maraş, İlkçağ’dan Dulkadirlilere kadar Maraş. Kahramanmaraş: Ukde Yayınları.
• GÜNDÜZ, T. (2001). Kahramanmaraş. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.24). İstanbul: İSAM Yayını.
• GÜNYOL, V. (1957). Mektep, İslâm Ansiklopedisi, VII. s.655-659. İstanbul: Maarif Basımevi.
• GÜVEN, İ. (2013). Türk eğitim yarihi. Edirne: Akademi Yayınları.
• HONİGMANN, E. (1955). Maraş. İslam Ansiklopedisi içinde. İstanbul: Maarif Vekâleti Yayını.
• İl Turizm Müdürlüğü, (2002). Kahramanmaraş turizm envanteri. Kahramanmaraş: İl Turizm Müdürlüğü Yayını.
• İPŞİRLİ, M. (2003). Medrese. Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi içinde (C. 28). İstanbul: TDV Yayınları.
• KARPAT, K. H. (2003). Osmanlı nüfusu (1830–1914). (Bahar Tırnakcı, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• KARPAT, K. H. (1985). Ottoman population 1830-1914. London: The Universty of Wisconsin Press, First Pinting.
• KAZICI, Z. (2004). Osmanlı’da eğitim öğretim. İstanbul: Bilge Yayınları.
• KRENKOW, F. (1993). Kütüphâne. İslam Ansiklopedisi içinde (C.6). İstanbul: TDV Yayınları.
• KOÇKUZU, A. (2011). Çanakkale cephesinde bir müderris: Abdullah Fevzi efendi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• PAKALIN, M. Z. (1983). Kütüphane. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü içinde (C. II.) İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
• PALALI, İ. (2010). Osmanlı salnâmeleri ve tarih araştırmalarındaki kaynak olarak önemi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 23 (Ocak-Haziran), ss.1–14.
• ÖZTUNA, Y. (1983). Büyük Türkiye tarihi. On ikinci cilt. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• ÖZKARCI, M. (2007). Türk kültür varlıkları envanteri: Kahramanmaraş. C. I-II. Ankara.
• ÖZKARCI, M. (2005). Kahramanmaraş Şems hatun (Hatuniye) külliyesi. I. Kahramanmaraş Sempozyumu (6-8 Mayıs 2004 Kahramanmaraş) Tebliğleri, C. II, İstanbul.
• ÖZTÜRK, S. (2006). Osmanlı Salnâmelerinde Maraş Sancağı 1284–1326/1867–1908. 2. Cilt, İstanbul.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye H.1316 (M.1898), Sene 1316, Def'a 1, İstanbul Matbaa-i Âmire.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye H.1317 (M.1899), Sene 1317, Def'a 2, İstanbul Matbaa-i Âmire.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye H.1318 (M.1900), Sene 1318, Def'a 3, İstanbul Matbaa-i Âmire.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye H.1319 (M.1901), Sene 1319, Def'a 4, İstanbul Matbaa-i Âmire.
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye H.1321 (M.1904), Sene 1321, Def'a 6, İstanbul Asır Matbaası.
• SOLAK, İ. (2005). 16. yüzyılda Maraş kazası’nın sosyo-ekonomik yapısı üzerine bir değerlendirme. I. Kahramanmaraş Sempozyumu, 6-8 Mayıs 2004, Cilt I, Organizasyon: Maraş der-Kahramanmaraş Belediyesi. İstanbul.
• SOLAK, İ. (2002). XVI. asırda Maraş kazası (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. ŞEMSEDDİN Sami. (1998). Kamus-u Türki. İstanbul: Alfa Yayınları.
• ŞAHBAZ, M. (2015). XIV-XVI. yüzyıldaki Dulkadiroğulları beyliğindeki kültürel ve mimari unsurlar (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• ŞAHİN, H. (2022). Maraş Sancağı’nda Azınlık Okulları (1876-1908). Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (30): s. 115-132. DOI: 10.54600/igdirsosbilder.1069123
• ŞAHİN, H. (2010). XX. yüzyılın başlarında Maraş sancağının iktisadi, mali ve sosyal durumu (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• ŞAHİN, H. (1995). Kahramanmaraş ilinin tarımsal yapısı. (Yayınlanmamış Seminer Çalışması). KSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• ŞİŞMAN, M. (2015). Eğitim tarihi.. Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• ŞİMŞEK, H. & Yıldırım, A. (2016). Nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• TEXİER, C. (2002). Küçük Asya, coğrafyası tarihi ve atlası. (Ali Suat Çev.). Üçüncü Cilt. Ankara: İnformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• TUNCEL, M. (2001). Kahramanmaraş. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C.24). İstanbul: TDV Yayınları.
• TURAN, R., & ULUSOY, K. (2010). Sosyal bilgilerin temelleri. Ankara: Maya Akademi.
• TÜİK, (2019). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları, Türkiye istatistik kurumu.
• UZUNÇARŞILI, İ.H. (2014). Osmanlı Devleti’nin ilmiye teşkilatı. Ankara: TTK.
• YILDIZ, P. (2010). Hurufât defterlerine göre Maraş kazası, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi / Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• YİNANÇ, R., & ELİBÜYÜK, M. (1988). Maraş tahrir defteri (1563). Cild:I. Ankara: Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını No:1.
• Yurt Ansiklopedisi, (1982). Kahramanmaraş. Yurt Ansiklopedisi içinde (C. VIII). İstanbul.