1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda Cumhurbaşkanlığı’nın Denge–Denetleme Makamı Olarak Analizi

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 2, 122 - 136, 01.09.2018

Hüseyin Gül

Öz

1982
Anayasası’nda parlamenter hükümet sistem benimsenmiştir. Bununla beraber,
parlamenter sistemde, 1961 Anayasasına oranla önemli bir değişiklik yapmıştır.
Bu değişiklik Anayasanın sekizinci maddesinde ifadesini bulan “yürütme yetkisine” ilişkindir. Buna
göre, “yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından
kullanılır ve yerine getirilir.” hükmü, yürütmeyi hem bir “yetki” hem de “görev”
olarak nitelemiştir. Anayasa’da yürütme organı, iki yapılı-Cumhurbaşkanı ve
Bakanlar Kurulu- şeklinde konumlandırılmıştır. Cumhurbaşkanını güçlendiren
(m.104) pek çok yetki ve görev verilmesine karşın Anayasa’da Cumhurbaşkanı
sorumsuz (m.105) kılınmıştır. Parlamenter rejimlerde Cumhurbaşkanının sorumsuz
ve tarafsızlığı esas olmakla beraber 1982 Anayasasının getirmiş olduğu bu yeni
düzenleme ile “Kurucu iktidar”,
seçilmiş ve sorumlu Bakanlar Kurulun kararlarının Cumhurbaşkanlığı makamı
yoluyla denge-denetlemeyi amaçlamıştır. Esasında bu yönde bir düzenleme, 1980
askeri darbesini yapan irade tarafından gelecekte karşılaşılabilecek olumsuz
durumlar düşünülerek tasarlanmıştır. 1983 yılında yapılan genel seçimler sonucu
sivil yönetime geçişle birlikte ve yine daha sonraki dönemlerde bu
denge-denetleme mekanizmasının birçok kez işletildiği, hatta krizlere neden
olduğu görülmüştür. Bu ve benzeri siyasal “olumsuzluklar”
bu çalışmanın ana eksenini oluşturduğu gibi, 1980 askeri darbesinin ürünü olan
1982 Anayasal düzeninde, Cumhurbaşkanının görev ve yetkilerinin parlamenter
sistemdeki yeri Türkiye’deki hükümet
sistemi tartışmaları etrafında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

1982 Anayasası, Cumhurbaşkanlığı, Denge-Denetleme, Sistem

Analysis of the Presidency as Balance and Supervision Authority in 1982 Republic of Turkey Constitution

Öz

Parliamentary government system  adopted in 1982 Constitution.  Also lots of significant changes have been done for parliamentary system compared with 1961 constitution. The amendment is related to the executive power included in the article 8th in the Constitution. It was stated in the article that “‘Executive power and executive duty used and applied …by the President and the Ministerial Cabinet”, with this definition it states executive power as duty and at the same time with power. However, Constitution divided the executive branch into two as the President and the Ministerial Cabinet. There are more Power assigned to the President (article 104) while there are some reliefs for its responsibility (m.105). In parliamentary systems President is neutral and held irresponsible in 1982 Constitution. With this new system, Constitutive Power aimed at elected and responsible Ministerial Cabinet’s decisions are to be checked and balanced by the Presidency.

This regulation has been mainly undertaken for the 1982 coup’s leader. After 1983, when civil government came into the power, this balance-check mechanism has been used many times and has been seen causing crises a lot. In this study, the duties and authorities of the President of the Republic will be examined by taking into consideration its position in parliamentary systems within the frame of 1982 Constitution.

Kaynakça

• Ahmet İyimaya (2017), “Anayasa Değişikliği Ekseninde Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi-Anatomik ve Diyalektik Bir Yaklaşım”, Yeni Türkiye Dergisi, S. 94, s.75. Atilla Nalbant (1992), “Karşılaştırmalı Olarak Gözetleme Çerçevesinde Cumhurbaşkanının 1982 Anayasal Sistemi İçindeki Rolü”, Tarık Zafer Tunaya Armağanı, İstanbul Barosu Yayını, Burhan Kuzu, (1997), Türkiye İçin Başkanlık Sistemi, Fakülteler Kitabevi, İstanbul Bülent Tanör,( 1986), İki Anayasa, Beta yayınları, İstanbul Cem Eroğlu, (2007), Cumhurbaşkanı Seçimi Bunalımından Çıkarabilecek Dersler, AÜ SBF Dergisi, Sayı:62-3 Cem Eroğlu (2007), “1982 Anayasa Düzeninde Cumhurbaşkanlığı”, 1982 Anayasasının 25. Yılı Sempozyumu, İstanbul Üniversitesi SBF, http//siyaset.politics.ankara.edu.tr/eski/yayınlar/eroglu/2007-3.pdf. Erdoğan Teziç (2005), Anayasa Hukuku, Beta 20. Bası, İstanbul Ergun Özbudun, (2011), Türk Anaysa Hukuku, 12. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara Halil İbrahim Tavaş (2007), “Türk Anayasalarında Cumhurbaşkanlığı Seçimi”, Yasama Dergisi, Sayı:5. Hasan Tunç&Bülent Yavuz, (2009), “Avantaj ve Dezavantajlarıyla Başkanlık Sistemi”, TBB Dergisi, Sayı 81. Hikmet Özdemir (2007), Atatürk’ten Günümüze Cumhurbaşkanı Seçimleri, Remzi Kitabevi, İstanbul. Kemal Gözler (2016), Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Ekin Yayınları, 8. Baskı, Bursa Kemal Gözler, (2000), Cumhurbaşkanı Hükümet Çatışması, Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa. Kemal Gözler,( 2015), Anayasa Hukukuna Giriş, Ekin Yayınları, 24. Baskı, Bursa N. Kemal Öztürk (1992), “Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Geleneği ve 1982 Anayasasındaki Düzenlemenin Parlamenter sistemle Uyumu”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 23, Sayı 1, Mart Murat Sevinç, (2002), “Güncel Gelişmeler Işığında, 1982 Anayasasına Göre Cumhurbaşkanlığı”, AÜ SBF Dergisi, 57-2. R. Cengiz Derdiman (2000), “Hükümet Şekli Bakımından Ülkemizde Mevcut Durum ve Getirdiği Sorunlara Çözüm Olarak- Başkanlık Modeli”, Polis Dergisi, Yıl:6 :22, Ocak-Mart. R. Cengiz Derdiman, ( 2013), Anayasa Hukuku, Aktüel Yayınları, Bursa Şeref Gözübüyük,( 2004), Anaysa Hukuku, 13. Bası, Turhan Kitabevi, Ankara