Soma Prison in the First Quarter of the 20th Century

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 1 - 15, 27.12.2020

Ebru Sezgin

Öz

The concept of prison is as old as human history. However, in modern terms, prisons have started to emerge in Europe with industrialization. In the Ottoman Empire, the prison, which started to emerge after the Tanzimat, was first created by the use of places such as basements or depots on the lower floors of the government mansion. These places were called “mahbes” at that time. As the concept of prison became widespread, it was started to be built in independent places and transformed into places where the criminal was rehabilitated. The prison in Soma was located under the government mansion. The Soma prison, which existed under the government mansion until the last period of the Ottoman Empire, could not turn into an independent prison and continued to exist there. Only women's prison was kept in a separated place by renting the houses of reliable people from the public. In this study, a general evaluation of the Soma prison was arisen with the findings obtained by scanning the Ottoman Archive and by organizing the transcribed documents. Again, in this study, the evaluation was carried out by analyzing the general and physical condition of Soma prison, the situation of juvenile prisoners, the place issue of the women's prison, attendance records and information about the population.

Anahtar Kelimeler

Soma, prison, convict, prisoner, guard

20. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Soma Hapishanesi

Öz

Hapishane kavramı insanlık tarihi kadar eskilere dayanmaktadır. Ancak modern anlamda hapishane sanayileşme ile Avrupa’da ortaya çıkmaya başlamıştır. Osmanlı Devleti’nde ise Tanzimat sonrası ortaya çıkmaya başlayan hapishane ilk önce hükümet konağının alt katlarında bulunan bodrum veya depo gibi yerlerin kullanılmaya başlanmasıyla oluşturulmuştur. Buralar o dönemde mahbes olarak adlandırılmıştır. Hapishane kavramı yaygınlaşmaya başladıkça müstakil yerlere inşa edilmeye başlanmış ve suçlunun ıslah edildiği yerlere dönüştürülmüştür. Soma’da bulunan hapishane ise hükümet konağı altında yer almıştır. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerine kadar hükümet konağının altında varlığını sürdüren Soma hapishanesi müstakil hapishaneye dönüşememiş ve varlığını orada sürdürmeye devam etmiştir. Yalnızca kadın hapishanesi halktan güvenilir kişilerin evleri kiralanarak ayrı bir yerde muhafaza edilmiştir. Yapılan bu çalışmada ise Osmanlı Arşivi taranarak elde edilen bulgular tahlil edilmiş ve transkripsiyonu yapılan belgeler tasnif edilerek Soma hapishanesi hakkında genel bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Yine bu çalışmada Soma hapishanesinin genel ve fizikî durumu, çocuk mahkûmların durumu, kadın hapishanesinin yer meselesi ve yoklama cetvelleri ile hapishanenin mevcut nüfusu hakkında bilgiler elde edilerek değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Soma, hapishane, mahkûm, tutuklu, gardiyan.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri BOA, DH.MB.HPS. 032/2; 09/30; 107/30; 143/26; 152/27; 153/08; 153/33; 158/52; 160/40; 164/62; 17/55; 21/106; 21/88; 24/24; 28/75; 32/32; 45/41; 48/32; 33/31; 164/62; 25/26. Diğer Kaynaklar
• AKŞİN, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
• ARICIOĞLU, Samet, Milli Mücadelede Soma, Soma Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir 2018.
• ARICIOĞLU, Samet, Osmanlı Döneminde Soma, Soma Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir 2014.
• ATAR, Zafer, “20. Yüzyıl Başlarında Turgutlu Hapishanesinin Genel Durumu”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.9, S.1, Mart 2011, s.87 – 102.
• BARDAKOĞLU, Ali, “Hapis”,DİA, TDV, C.16, İstanbul 1997, s.54 – 64.
• BİLİRLİ, Tahir, “20. Yüzyıl Başlarında Urfa Hapishanesinin Genel Durumu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.11, S.57, Haziran 2018, s.92 – 103.
• BİLİRLİ, Tahir, “20. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Hapishaneleri: Yozgat Örneği”,Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C.13, S.2, 2018, s.71 – 96.
• BİNARK, İsmet, 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 27, Ankara 1995.
• BOZKAYA, Kemal, “Osmanlı’nın Mahpes’ten Modern Hapishanelere Geçiş Süreci”, https://www.academia.edu/33059533/OSMANLININ_MAHPESTEN_MODERN_HAP%C4%B0SHANELERE_GEC%C4%B0%C5%9E_S%C3%9CREC%C4%B0_Akademik_Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar_ (14.04.2019).
• BOZKURT, Nurgül, “XX. Başlarında Kütahya Hapishanesinin Genel Durumu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.5, S.21, Bahar 2012, s.261 – 277.
• DEMİR, Emel, Osmanlı Devleti’nde Hapishane Reformu: Çanakkale Hapishanesi Örneği, (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2013.
• DEMİRBAŞ, Timur, “Hürriyeti Bağlayıcı Cezaların ve Cezaevlerinin Evrimi”, Hapishane Kitabı, (Editörler: Emine Gürsoy Naskalı ve Hilal Oytun Altun), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010, s.3 – 40.
• DEMİREL, Fatmagül, “Osmanlı Adliye Teşkilatında Yaşanan Sorunların Hapishanelere Yansıması (1876 – 1909)”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza (18. – 20. Yüzyıllar), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003, s.187 – 199.
• DEMİRYÜREK, Halim, Osmanlı Hapishaneleri (1913-1914), Babıali Kültür Yayıncılık, İstanbul 2019.
• DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2013.
• EMECEN, Feridun Emecen, Hudâvendigâr, DİA, TDV, C.18, İstanbul 1998. s.285 – 286.
• ERDOĞDU, M. Akif, Türkiye Tarihi ve Uygarlıkları Osmanlı Tarihi (1299 – 1922), C.IV, İlya İzmir Yayınevi, İzmir 2014.
• EREL, Ayda, “Soma Yakınları Eski Bir Dağ Yerleşmesi: Tırhala Köyü”, XI Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1992.
• ERGÜN, İsmail, Soma, C.I, NEŞA Ofset ve Ambalaj Sanayi ve Ticaret A.Ş. Tesisleri, İzmir, 1997.
• FOUCAULT, Mıchel, Hapishanenin Doğuşu, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay), İmge Kitabevi, Ankara 1992.
• GÖKMEN, Ertan, YAZICI ÖZDEMİR, Ömür, 812 Numaralı Ayniyat Defteri Işığında Aydın Vilayeti’nde Suç ve
• Ceza (1866 – 1877) (İzmir, Manisa, Aydın, Denizli, Muğla), Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul 2018. https://www.soma.bel.tr/sayfalar/tarihce/32, (21.04.2020)
• KARAL, Enver Ziya, Büyük Osmanlı Tarihi, TTK, C.IV, Ankara 2007.
• KÖSE, Osman, “20. Yüzyıl Başları Trabzon Vilayeti’nde Suçlar, Suçlular ve Hapishaneler”, İlkadım’dan Cumhuriyet’e Milli Mücadele, Ed. Osman Köse, Samsun İlkadım Belediyesi Kültür Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 2008, s.27-45.
• KULUSOY, İhsan, Soma, İstanbul Tan Matbaası, 1971.
• KUNT, Metin, Türkiye Tarihi Osmanlı Devleti 1300 – 1600, C.II, Cem Yayınevi, İstanbul 2009.
• MUTAF, Abdülmecit, Salnâmelerde Karesi Sancağı (1847-1922), Taner Ofset Yayınları, Balıkesir 1995.
• ÖZÇELİK, Mücahit, “Mütareke Döneminde Osmanlı Hapishanelerinin Durumu”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Y.7, S.14, Güz 2011, s.16 – 39.
• ÖZTOP, Fatih, II. Meşrutiyet Döneminde Aydın Vilayetinde Sosyal Yapı ve Adli Vaziyet (1908 – 1916), (Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), Konya 2014.
• ÖZTÜRK, Sevcan, XIX. Yüzyıl Osmanlı Ceza Sisteminde Dönüşüm: Zindandan Hapishaneye Geçiş, (Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın 2014.
• SAMİ, Şemseddin, Kâmûs-ı Türkî, (Haz. Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal), İdeal Kültür &Yayıncılık, İstanbul 2014.
• SANER, Yasemin, “Osmanlı’nın Yüzlerce Yıl Süren Cezalandırma ve Korkutma Refleksi: Prangaya Vurma”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza (18. – 20. Yüzyıllar), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003, s.163 – 189.
• SAYGILI, Abdurrahman, “Mikroiktidarın Bir Fiziği: Hapishane”,Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, S.53, 2004, s.177 – 196.
• ŞAHİN, Naci, “20. Yüzyıl Başlarında (H. 1329 – M. 1913 / H. 1338 – M.1922) Yılları Arasında Afyonkarahisar’da Hapishaneler (Hapishanelerde İyileştirme Çabaları)” Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, C.5, S.1, 2015, s.21 – 45.
• TANIŞ, Cihat, “Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı: Muş Hapishanesi Örneği (1908 – 1914)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.11, S.57, Haziran 2018, s.141 – 146.
• TAŞ, Çiğdem, Maârif Salnamelerine Göre 20. Yüzyıl Başlarında (1898 – 1904) Aydın Vilâyeti’nde Eğitim, (Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Afyonkarahisar 2006.
• TEKİN, Saadet, “Osmanlı’da Kadın ve Kadın Hapishaneleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.29, S.47, 2010, s.83 – 102.
• TMMOB Makina Mühendisleri Odası, Türkiye’de Deprem Gerçeği ve TMMOB Makina Mühendisleri Odası’nın Önerileri, Oda Raporu, Ankamat Matbaacılık, Ankara, 2012.
• TUNÇ, Gökhan, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Meydana Gelen Depremler Sonrası Uygulamalar ve İlk Türk Deprem Yönetmeliği”,
• https://www.researchgate.net/publication/320127557_CUMHURIYETIN_ILK_YILLARINDA_MEYDANA_GELEN_DEPREMLER_SONRASI_UYGULAMALAR_VE_ILK_TURK_DEPREM_YONETMELIGI (11.04.2020).
• Türk Hukuk Kurumu, Türk Hukuk Lûgatı, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1991.
• UYANIK, Mehmet Zeki, “İslam Hukukunda Hapis Cezası Çeşitleri ve Süreleri”, ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.8, S.2, 2017, s.139 – 164.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C.I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2016.
• YILDIZ, Gültekin, Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839 – 1908), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2012.
• YILDIZ, Murat, “Osmanlı Devleti’nde Bir Saray Hapishanesi: 18. – 19. Yüzyıllarda Bostancıbaşı Mahbesi”,Türkiyat Mecmuası, C.22, Bahar 2012, s.239 – 275.
• YILDIZ, Özgür, “Osmanlı Hapishaneleri Üzerine Bir Değerlendirme: Karesi Hapishanesi Örneği”, Akademik Bakış Dergisi, C.9, S.17, Kış 2015, s.91 – 111.