Mondros Mütarekesi’nden Sonra Ermeni Faaliyetleri (Iğdır ve Havalisinde)

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 106 - 120, 28.06.2024

Ahmet Toksoy

https://doi.org/10.30803/adusobed.1469855

Öz

Kafkasya’dan Türk ordusunun çekilmesinden sonra zor durumda kalan Türk milleti vatanlarını savunmak için milis teşkilatı esasına dayanan siyasi örgütler oluşturmaya başladılar. Olayları dikkatli bir şekilde takip eden Mustafa Kemal Paşa Samsun’da bulunduğu sırada Ermenilerin Doğu Anadolu ve Kafkasya’da yaptıkları mezalim ve bölgenin mukadderatı üzerindeki kaygılarını Paris’te toplanan Barış Konferansına katılan müttefiklere, Amerika Birleşik Devletleri’ne ve tarafsız ülke temsilcilerine birer nota ile bildirdi. Ermeni Hükümeti, 28 Mayıs 1919’da, Doğu Anadolu’nun Ermenistan sınırları içine ilhak edileceğini resmen açıkladı. Bu gelişmeler üzerine Türk Genelkurmay Başkanlığı masum Türk insanını Ermeni taarruzlarından korumak, Türk ordusunun en birinci müdafaa görevi olduğunu açıkladı. Ancak bölgede olaylara müdahale edecek elde yeterli derecede ordu yoktu ve oluşturulan milli kuvvetler de İngilizler tarafından dağıtılmıştı. Kafkasya dâhilinde Ermenilerin Türklere karşı zulüm ve baskılarını iyice artırmaları ve bu taarruzların sınıra kadar dayanmış olması, hatta Ermeni topçularının da faaliyete geçmiş olması olayları içinden çıkılmaz bir hale sokmuştu. Temmuz ayı başında Kars ve Sarıkamış bölgesinden alınan istihbarata göre, Ermenilerin bölgede ileri gelen Türkleri ve özellikle gençleri toplayarak bazılarını hapsettiklerini ve bazılarını da öldürdüler. Ermeniler tarafından Türklere uygulanan mezalim ve katliam 1920 Ekim ayında Türk ordusunun ileri harekâtına kadar devam etti.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Türk, Mustafa Kemal Paşa, Iğdır, Ermeni

Etik Beyan

Çalışmamız etik beyan gerektirmemektedir.

Armenian activiatirs following the Armistice of Mudros (In Igdir and its vicinity)

Öz

After the withdrawal of the Turkish army from the Caucasus, the Turkish people, who were in a difficult situation, started to form political organisations based on militia organisation in order to defend their homeland. Following the events carefully, Mustafa Kemal Pasha informed the allies, the United States and representatives of neutral countries participating in the Paris Peace Conference of his concerns about the atrocities committed by Armenians in Eastern Anatolia and the Caucasus and the fate of the region with a note while he was in Samsun. On May 28, 1919, the Armenian Government officially announced that Eastern Anatolia would be annexed into the borders of Armenia. In response to these developments, the Turkish General Staff declared that the protection of innocent Turkish people from Armenian attacks was the primary defence duty of the Turkish army. However, their was not enough army in the region to intervene in the events, and the national forces created had also been disbanded by the British. In the Caucasus, the Armenians had increased their persecution and oppression against the Turks and these attacks had reached to the border, and even the Armenian artillery had started to operate, which made the events inextricable. According to intelligence received in Kars and Sarıkamış in early July, Armenians rounded up prominent Turks, especially young people, imprisoned some of them and killed others. The cruelty and massacre inflicted on the Turks by the Armenians continued until the forward operation of the Turkish army in October 1920.

Anahtar Kelimeler

Caucasia, Turk, Mustafa Kemal Pasha, Iğdır, Armenian

Kaynakça

• B.E.O, Belge No: 343464 B.E.O, Belge No: 343464
• B.E.O, Belge No: 343307
• B.E.O, Belge No: 343307
• B.E.O, Belge No: 341351
• B. O. A. DH/ KMS Dosya No: 53–3, Belge No: 5
• B. O. A. DH/ KMS Dosya No: 53–3, Belge No: 15
• B. O. A. DH/ KMS Dosya No: 53–3, Belge No: 15
• B. O. A. DH/ KMS Dosya No: 53–3, Belge No: 15
• B. O. A. DH/ KMS Dosya No: 53–3, Belge No: 15
• B. O. A. DH/ KMS Dosya No: 53–3, Belge No: 15
• B. O. A. DH/ KMS Dosya No: 53–3, Belge No: 15
• B.O.A. DH/ KMS, Dosya No: 53–3, Belge No: 15
• B.O.A. DH/ KMS, Dosya No: 53–3, Belge No: 15
• B.O.A. DH/ KMS, Dosya No: 53–3, Belge No: 15
• B.O.A, HR. SYS. 2602–1
• B.O.A. HR. SYS. No: 2877/77
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Nisan 1987, S. 86,
• Osmanlı Erkân-ı Harbiye Umumi Dairesinde 1335 senesi Temmuz Ayı Zarfında Kafkasya’da İslamlara karşı İcra Olunduğu Haber Alınan Ermeni Mezalimi,
• Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslarda ve Anadolu’da Ermeni Mezalimi 1906–1918, I, Ankara 1995 Azerbaycan Belgelerinde Ermeni Sorunu, Ankara 2001
• Atabek, Fahir, Doğu Cephesi (1919-1921)
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Ankara 2004
• Erdoğan, Dilşen İnce, “İngiliz Belgelerinde İngiltere’nin Kafkas Politikası Çerçevesinde Zengezor Meselesi 1919”, Tarih ve Kültür Ekseninde Orta Aras Havzası Sempozyumu (17-19 Kasım2016 Nahcivan) ATAM Yayınları Ankara 2018
• Gazigiray, A. Alper, Osmanlılardan Günümüze Kadar Vesikalarla Ermeni Terörünün Kaynakları, Herek1982
• Hocaoğlu, Mehmet, Arşiv Vesikalarıyla Tarihte Ermeni Mezalimi ve Ermeniler, İstanbul 1976
• Kaçaznuni, Ovanes, Taşnak Partisi’nin Yapacağı Bir Şey Yok (1923 Parti Konferansına Rapor), İstanbul 2005
• Karabekir, Kazım, 1917–1920 Arasında Erzincan’dan Erivan’a Ermeni Mezalimi, İstanbul 2003
• Kazemzadeh, Firuz, The Struggle For Transcaucasia (1917-1921), New York 1951
• Kırzıoğlu, Fahrettin, Kars ve Çevresinde Ermeni Mezalimi, Ankara 1970
• Öke, Mim Kemal, Ermeni Sorunu 1914-1923, Ankara 1991
• Sakarya, İhsan, Belgelerle Ermeni Sorunu, Ankara 1984
• Saruhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, I-IV, Ankara 1993
• Toksoy, Nurcan, Revan’da Son Günler, Ankara 2007
• Ulubelen, Erol, İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, İstanbul 1967
• Yerasimos, Stefanos, 1914–1917 Rus Kafkasya’sının Sonu, İstanbul 1995
• Yılmaz, İskender, Gümrü Antlaşması, Ankara 2001