Vergi Mevzuatı Açısından Katılım Bankalarının Sektördeki Payının İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 109 - 133, 29.12.2024

Şaban Ertekin , Sevcan Demirağ

https://doi.org/10.30803/adusobed.1583911

Öz

Türkiye’de İslami bankacılık modeli katılım bankaları adı altında yürütülmektedir. Faiz ve faiz içeren işlemlerin yasaklanmış olduğu İslami bankacılık sisteminde gerçekleştirilen finansal faaliyetlerin tümü İslami esaslar çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. İslami finans kaynağını İslam hukukundan, İslam hukuku da Kuran-i Kerim ve sünnetten almaktadır. Başta faiz hassasiyeti olmak üzere ekonomik, dini ve sosyal nedenlerle geleneksel finans piyasalarında tasarruflarını kullanmak istemeyen yatırımcıların ellerindeki fonların âtıl kalmasının, katılım bankalarının ortaya çıkmasında önemli bir etken olduğu söylenebilir. Katılım bankacılığının özü faiz yerine kar ve zarara katılım esasına dayanmaktadır. Katılım bankaları, tasarruf sahibinden topladıkları fonları İslami ilkeler çerçevesinde üretim ve proje alanlarında kullanmaktadırlar. Böylece söz konusu fonların yatırıma dönüşmesi sağlanmaktadır. 31.07.2004 tarihinde Vergi Usul Kanunu’nun 204. maddesine yapılan değişiklikle özel finans kurumlarının banka olarak addolunacağı hükmü yeniden düzenlenmiştir. Bu düzenleme ile özel finans kurumlarının finansal kiralama işlemleri dışındaki yapmış oldukları tüm işlemleri banka ve sigorta muameleleri vergisine tabi tutulmuş olup, bu işlemler katma değer vergisinden istisna edilmiştir. Yapılan düzenlemelerden sonra katılım bankaları vergi mevzuatı açısından incelendiğinde gerek fon toplama ve gerekse de fon kullandırma faaliyetleri açısından gelir vergisi, kurumlar vergisi, banka ve sigorta muameleleri vergisi ve katma değer vergisi mükellefiyeti ve/veya sorumluluğu bulunmakta olup geleneksel bankalar ile aynı hükümlere tabi olmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Katılım bankacılığı, Faiz, Vergi.

Examination of the Share of Participation Banks in the Sector in Terms of Tax Legislation

Öz

The Islamic banking model is carried out under the name of “participation banks” in Turkey. In the Islamic banking system, where both interest and all interest-based financial transactions are prohibited, all financial activities are carried out within the framework of Islamic principles. The Islamic finance system derives its sources from Islamic law on the one hand, and Islamic law also derives from the Qur'an and Sunnah on the other hand. Idle funds owned by investors who do not want to use their savings in traditional financial markets play an important role in the emergence of participation banks due to interest sensitivity, and economic, religious, and social reasons. The essence of participation banking is based on the principle of participation in profit and loss instead of interest. Participation banks use the funds collected from savers in production and project areas within the framework of Islamic principles, and thus these funds are transformed into investments. On 31.07.2004, Article 204 of the Tax Procedure Law was amended, and the provision that private financial institutions would be considered as a bank was rearranged. With this amendment, all transactions made by private financial institutions, except financial leasing transactions, were subject to banking and insurance transaction tax and exempt from value-added tax. After the changes in the law, when participation banks were analyzed in terms of tax legislation, they became subject to the same provisions as traditional banks in terms of both fundraising and fund allocation activities. Participation banks are currently liable and/or responsible for income tax, corporate tax, banking and insurance transaction tax, and value-added tax.

Anahtar Kelimeler

Participation Banking, Interest, Tax

Kaynakça

• Aydın, E., ve Ayyıldırım, K. (2015). Kira Sertifikalarının ve Varlık Kiralama Şirketlerinin Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi Bakımından Değerlendirilmesi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 46, 43-74.
• Bilen, A. (1996). Özel Finans Kurumu İşlemlerinin Vergi Hukuku Açısından İncelenmesi [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi].
• Bingöl, M. (2021). Maliye Hesap Uzmanları Derneği.
• Can, İ. (2018). Bankacılık Sektöründe Vergilendirme: BSMV ve KDV. Yerelden Globale Stratejik Araştırmalar IV.
• Çağan, N. (1976). Bankaların Vergi Yükümlülükleri ve Vergi Sorumlulukları. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 33(1).
• Çatıkkaş, Ö., Yatbaz, A., ve Torun, B. (2019). Katılım Bankalarında Muhasebe Organizasyonu ve Muhasebe Uygulamaları. Görmüş, Ş., Albayrak, A., ve Yabanlı, A., (Editörler.), Yaşayan ve Gelişen Katılım Bankacılığı içinde (322-343). (2.bs.) İstanbul: TKBB Yayınları.
• Erol, A. (2006). Tüm Yönleriyle Bankacılık ve Finans Sektöründe Vergilendirme. Yaklaşım Yayıncılık.
• Ersoy, A. (2015). İslam İktisadı ve İktisadi Yapısı: İnsan Merkezli Fıtri İktisat ve İktisadi Yapısı. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 1, 37-64.
• Eskici, M. M. (2007). Türkiye’de katılım bankacılığı uygulaması ve katılım bankalarının müşteri özellikleri [Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Gelir İdaresi Başkanlığı. (2023). G.V.K. Geçici 67. Madde Uygulaması İle İlgili Olarak Gerçek Kişilere Yönelik Vergi Rehberi (469). Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı. 23.02.2024 tarihinde https://www.turmob.org.tr/Arsiv/FCKEditor/userfiles/file/GIB-2023 Rehberler/2023_GVKgecici67rehber.pdf adresinden alınmıştır.
• Gelir İdaresi Başkanlığı. (2024). Kurumlar Vergisi Oranları | Gelir İdaresi Başkanlığı. 25.01.2024 tarihinde https://www.gib.gov.tr/kurumlar-vergisi -oranlari adresinden alınmıştır.
• Gider Vergileri Sirküleri/3, Gider Vergileri Kanunu/3/2004-3/BSMV-2 (2004). https://www.verginet.net/FrameChild.aspx?ID=1329
• Görmüş, Ş., ve Yabanlı, A. (2019). Katılım Bankacılığı Ekosisteminin Gelişimi. Görmüş, Ş., Albayrak, A., ve Yabanlı, A., (Editörler.), Yaşayan ve Gelişen Katılım Bankacılığı içinde (100-135). (2.bs.) İstanbul: TKBB Yayınları.
• Hazıroğlu, T. (2016). Türkiye’de Katılım Bankacılığı Fikrinin Doğuşu Ve Kavramsal Önemi. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 2(1), Article 1.
• Hazıroğlu, T. (2019). Katılım Felsefesi ve İnsani Bankacılık. İçinde Yaşayan ve Gelişen Katılım Bankacılığı (ss. 26-36). TKBB Yayınları.
• İstanbul YMMM. (2015). Katılım Bankaları Tarafından Yapılan Murabaha İşlemlerinde Vergisel Sorunlar. İstanbul. 01.12.2021 tarihinde https://www.istanbulymmo.org.tr/TR/Search.aspx?KID=0&q=kat%C4%B1l%C4%B1m%20bankalar%C4%B1 adresinden alınmıştır.
• Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP). https://www.kap.org.tr/tr/
• Karakoç, İ. (2015). Kira Sertifikalarının Sermaye Piyasası Mevzuatı Çerçevesinde Değerlendirilmesi ve Kurumlar Vergisi Yönünden Vergilendirilmesi (187).
• Kaya, S., Dede, K., ve Karabulut, E. (2019). Katılım Bankacılığında Kullanılan Sermaye Piyasası Ürün ve Uygulamaları. 268-295.
• KPMG.(2020). Para ve Sermaye Piyasaları Kaynaklı Gelirlerin Vergilendirilmesi (2019). https://kpmgvergi.com/Content//Publications/ParaveSermayePiyasalariKaynakliGelirlerinVergilendirilmesiR ehberi(2019)_02062020_121603906799.pdf
• KPMG.(2024). Kurumlar Vergisi “Oranlarında” Son Durum Nedir?|Kpmg Vergi. https://kpmgvergi.com/blog/kurumlar-vergisi-oranlarinda-son-durum-nedir/1281
• Canbaz, M. (2018). Katılım Bankacılığı (2. baskı). Beta Yayınları.
• Okka, O., ve KAZAK, H. (2020). İslami Finansal Yönetim (1. bs). Nobel Akademik Yayıncılık.
• Özsoy, Ş. (2012). Sağlam Bankacılık Modeli ile Katılım Bankacılığına Giriş. Kuveyt Türk Yayınları. İstanbul.
• Öztop, F. (2006). Özel Finans Kurumlarının Vergilendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Parlakkaya, R., ve Çürük, S.A. (2011). Finansal rasyoların katılım bankaları ve geleneksel bankalar arasında bir tasnif aracı olarak kullanımı: Türkiye örneği. Ege Akademik Bakış, 11(3), 397-405.
• Resmi Gazete, 32415 Sayılı Belediye Gelirleri Kanunu Genel Tebliği & 2.Mükerrer (2023). https://www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/mevzuatek/belediyeteblig57.pdf
• SERPAM. (2013). SERPAM Araştırma Notları -1 İslamî Finans Kavramı, Ürünler, Dünyada ve Türkiye’de Gelişimi ve Geleceği.
• Sümer, G. (2013). Türk Vergi Sistemi Açısından Bankaların Ödev ve Yükümlülükleri [Doktora Tezi]. Uludağ Üniversitesi.
• Tosun, M. (2000). Türkiye’de Özel Finans Kurumları –Teori ve Uygulama–Türk Mali Sisteminde Özel Finans Kurumlar› Deneyimi ve ÖFK’ların Türk Banka Sistemi İçindeki Yerleri Üzerine. Albaraka Türk Yayınları -17.
• Türkiye Katılım Bankaları Birliği. (2024). https://tkbb.org.tr/
• Türkiye Katılım Bankaları Birliği. (2024). https://www.tkbb.org.tr/veripetegi(ET: 20.09.2024)
• TÜSİAD. (2024, Ocak 23). Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV) Uygulama Genel Tebliği Düzenlemesi için Öneriler. Türk sanayicileri ve İş İnsanları Derneği. https://tusiad.org/tr/component/k2/item/9621-banka-ve-sigorta-muameleleri-vergisi-bsmv-uygulama-genel-tebligi-duzenlemesi-icin-oneriler
• Vergi Sirküleri, (2023a). Bazı Stopaj Oranlarının Uygulanmasında Süre Uzatımı Hakkında Karar Yayımlandı. 2023/125 nolu Vergi Sirküleri. Verginet, https://www.verginet.net/dtt/11/Vergi-Sirkuleri-2023-125.aspx
• Vergi Sirküleri, (2023b). Bazı Stopaj Oranları Hakkında Karar Yayımlandı. 2023/74 Nolu Vergi Sirküleri. Verginet, https://www.verginet.net/dtt/11/Vergi-Sirkuleri-2023-74.aspx
• Vural, M. (2000). Finansal Hizmetlerin ve Özel Finans Kurumlarının Vergilendirilmesi. Türkiye’ de Özel Finans Kurumları Teori Ve Uygulama, İstanbul, Albaraka Türk Yayınları, (17) 227-233.
• Yurttadur, M., ve Demirbaş, H. (2017). Türkiye'de Bulunan Katılım Bankaları ve Özel Sermayeli Mevduat Bankalarının Finansal Performanslarının Karşılaştırılması. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 89-117.
• Zerka, M. A., ve Neccar, M. A. (2011). İslâm düşüncesinde ekonomi, banka ve sigorta (H. Karaman, Çev.; 4. bs). İstanbul: İz Yayıncılık.
• 193 Sayılı Kanun. Gelir Vergisi Kanunu. R. Gazete Tarih: 06/01/1961. Sayı:10700. Tertip. 4 Cilt:1.
• 197 Sayılı Kanun. Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu. R. Gazete Tarih:23/02/1963. Sayı: 11342. Tertip. 3 Cilt:2.
• 210 Sayılı Kanun. Değerli Kağıtlar Kanunu. R. Gazete Tarih: 28/02/1963. Sayı: 11343. Tertip. 5 Cilt:2.
• 213 Sayılı Kanun. Vergi Usul Kanunu. R. Gazete Tarih: 10/01/1961. Sayı: 10703. Tertip. 4 Cilt:1.
• 488 Sayılı Kanun. Damga Vergisi Kanunu. R. Gazete Tarih: 11/07/1964. Sayı:11751. Tertip. 5 Cilt:3.
• 5520 Sayılı Kanun. Kurumlar Vergisi Kanunu. R. Gazete Tarih: 21/06/2006. Sayı: 26205. Tertip. 5 Cilt:45.
• 6802 Sayılı Kanun. Gider Vergileri Kanunu. R. Gazete Tarih: 23/07/ 1956. Sayı: 9362. Tertip. 3 Cilt:37.
• 492 Sayılı Kanun. Harçlar Kanunu. R. Gazete Tarih: 17/07/1964. Sayı: 11756. Tertip. 5 Cilt:3.
• 1319 Sayılı Kanun. Emlak Vergisi Kanunu. R. Gazete Tarih: 11/08/1970. Sayı: 13576. Tertip. 5 Cilt:9.
• 2464 Sayılı Kanun. Belediye Gelirleri Kanunu. R. Gazete Tarih: 29/05/1981. Sayı:17354. Tertip. 5 Cilt:20.
• 3065 Sayılı Kanun. Katma Değer Vergisi Kanunu. R. Gazete Tarih: 02/11/1984. Sayı: 18563. Tertip. 5 Cilt:24.
• 6111 Sayılı Kanun. Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun. R.
• Gazete Tarih: 25/02/2011. Sayı: 27857 (1. Mük.). Tertip. 5 Cilt:50.
• 7338 Sayılı Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu. R. Gazete Tarih: 15/06/1959. Sayı: 10231. Tertip.3 Cilt:40.
• 28670 Sayılı Tebliğ. Kira Sertifikaları Tebliği. R. Gazete Tarih: 07/06/2013. (III-61.1). https://www.resmigazete.+gov.tr/eskiler/2013/06/20130607-14.htm