Aydın Deputy Mustafa Şükrü Koç and His Activities in the Struggle for Teacher Organization in Turkey

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 76 - 101, 22.06.2025

Bilgesu Polat

https://doi.org/10.30803/adusobed.1602737

Öz

This study not only addresses the life and actions of Aydın Deputy Mustafa Şükrü Koç, but also the historical dimension of the teachers' struggle as a whole in his light. With this approach, the study attempts to reveal Mustafa Şükrü Koç's contributions to the history of Turkish education and parliament. In addition, the study is the first study on Mustafa Şükrü Koç, who served as the Republican People's Party Aydın Deputy between 1961-77. The study first addresses which associations emerged within the teachers' struggle after 1945, the formation stages and ideological attitudes of these associations, and Şükrü Koç's approach to this process and his activities in the Aegean Region Village Teachers' Association. Later, it focuses on Şükrü Koç's entry into parliament within the atmosphere changed by the May 27 Coup, his becoming the president of the National Federation of Turkish Teachers' Associations, the most massive teacher organization of that period, and how he carried the federation forward. The struggle of teachers to gain personal and union rights throughout the 60s under the leadership of Şükrü Koç was mentioned. The smear campaigns against Şükrü Koç were mentioned and how Koç responded to these was examined. Şükrü Koç’s perspective on Village Institutes as a teacher who graduated from the Village Institute and his attempts to revive the Village Institutes were discussed. Finally, the study examined in detail the interventions of America in the Turkish education system and how this was resisted, and what views Şükrü Koç defended against the Justice Party government in the parliament after his term as federation president.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Şükrü Koç , Education , Teacher , National Federation of Teacher Associations of Turkey

Türkiye’de Öğretmen Örgütlenmesi Mücadelesinde Aydın Milletvekili Mustafa Şükrü Koç ve Faaliyetleri

Öz

Bu çalışma, yalnızca Aydın Milletvekili Mustafa Şükrü Koç’un yaşamını ve eylemlerini değil, onun ışığında bir bütün olarak öğretmen mücadelesinin tarihsel boyutunu ele almıştır. Bu ele alışla birlikte çalışmada Mustafa Şükrü Koç’un Türk eğitim ve parlamento tarihine katkıları ortaya konmaya çalışılmıştır. Ayrıca çalışma 1961-77 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi Aydın milletvekili olarak görevini sürdürmüş olan Mustafa Şükrü Koç üzerine yapılan ilk çalışma niteliğini taşımaktadır. Çalışmada ilk olarak 1945 yılından sonra öğretmenlerin mücadelesi içerisinde hangi derneklerin ortaya çıktığı, bu derneklerin oluşum aşamaları ve ideolojik tutumları ile Şükrü Koç’un bu sürece yaklaşımı ve Ege Bölgesi Köy Öğretmenleri Derneği’ndeki faaliyetleri ele alınmıştır. Daha sonrasında 27 Mayıs Darbesi’nin değiştirdiği atmosfer içerisinde Şükrü Koç’un meclise girişi, o dönemin en kitlesel öğretmen örgütü olan Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli Federasyonu’na başkan oluşu ve federasyonu nasıl ileriye taşıdığı üzerinde durulmuştur. Şükrü Koç öncülüğünde 60’lı yıllar boyunca öğretmenlerin özlük ve sendikal haklara kavuşma mücadelesinden bahsedilmiştir. Şükrü Koç üzerinde yapılan karalama kampanyalarına değinilmiş ve Koç’un bunlara nasıl yanıt geliştirdiği incelenmiştir. Köy Enstitüsü çıkışlı bir öğretmen olarak Şükrü Koç’un Köy Enstitülerine bakış açışı ve Köy Enstitülerini yeniden hayata geçirme girişimleri ele alınmıştır. Çalışmada son olarak Amerika’nın Türk eğitim sistemine olan müdahaleleri ve buna nasıl bir direnç gösterildiği, Şükrü Koç’un federasyon başkanlığı görevinden sonra mecliste Adalet Partisi iktidarına karşı hangi görüşleri savunduğu detaylı bir şekilde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Şükrü Koç , Eğitim , Öğretmen , Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli Federasyonu

Kaynakça

• Arşivler TBMM Arşivi Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, 3. Yasama Yılı, Oturum: 1, Birleşim: 65, 28 Nisan 1964. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 1, C. 1, Oturum 1, Birleşim: 28, 3 Ocak 1962. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 1, C. 3, Oturum 2, Birleşim: 53, 22 Şubat 1962. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 1, C. 12, Oturum 2, Birleşim: 47, 12 Şubat 1963. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 1, C. 13, Oturum 2, Birleşim: 52, 17 Şubat 1963. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 1, C. 16, Oturum 1, Birleşim: 69, 10 Nisan 1963. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 2, C. 19, Oturum 3, Birleşim: 126, 27 Haziran 1967 Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 2, C. 20, Oturum 2, Birleşim: 130, 1 Temmuz 1967. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 2, C. 20, Oturum 2, Birleşim: 131, 2 Temmuz 1967. Millet Meclisi Tutanak Dergisi, Dönem: 2, C. 33, Oturum 3, Birleşim: 55, 18 Şubat 1969.
• Gazete ve Dergiler Aydınlık Gazetesi Birlik Dergisi Cumhuriyet Gazetesi ÇÜTAM Kültür Evi Konuşmaları Dergisi Fedai Dergisi Milliyet Gazetesi Öncü Gazetesi Özgür İnsan Dergisi Yön Dergisi
• Kitaplar, Makaleler ve Tezler
• Akagündüz, Ü. – Akagündüz, S. Y., İmece Dergisi ve Dergideki Toplum Temalı Yazıların Bibliyografik Künyesi (1961-1965), Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı 60, Aralık 2017.
• Akyüz, Y., Öğretmen Örgütlenmesi (Türkiye, Fransa, İsviçre’de ve Uluslararası Düzeyde), Kuruluşlar, Etkinlikler ve Sorunlar, S.B.F Basın ve Yayın Yüksek Okulu Basımevi, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları No: 86, Ankara, 1980.
• Alişoğlu, B., Millî Eğitim Bakanlığı Sürecinde İbrahim Hulusi Öktem (1963-1965), Tarih ve Gelecek Dergisi, Aralık 2020. Altunya, N., Türkiye’de Öğretmen Örgütlenmesi (1906-2015), Yenilenmiş 3. Basım, Ankara, 2015.
• Aydın, İ., TÖB-DER Tarihi, Eğitim-Sen Yayınları, Ankara, Nisan 2016. Bağce, H. E., Türk Parlamento Tarihi, TBMM XV. Dönem (1972-1977), C. III, Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu, TBMM Yayını No: 148, Ankara, 2012.
• Baykurt, F., Bir TÖS Vardı, Papirüs Yayınevi, İstanbul, 2000.
• Baykurt, F., Türk Eğitiminde Emperyalist Etkiler, Öğretmen Dünyası Yayınları, Ankara, Kasım 1999.
• Büyükboyacı, Ş., Süleyman Demirel Dönemi (1965-1971) Eğitim Politikaları ve Uygulamalarının Türk Basınındaki Yankıları, Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran 2015.
• Cerev, G., Geçmişten Günümüze Öğretmenlerin Sendikal Örgütlenme Mücadelesi, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2013.
• DİSK Tarihi Kuruluş, Direniş, Varoluş 1967-1975 (Editör: Aziz Çelik), C. 1, DİSK Yayınları No: 78, İstanbul, Mart 2020.
• Geray, C., Devlet Planlama Teşkilatı Kurulduktan Sonra Şehir ve Bölge Planlaması, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Nisan 1960, s. 225.
• Gut, E., Köy Enstitüleri Dergisi Üzerinde Bir İnceleme. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, 2018.
• Günay, B., Türk Siyasi Hayatında Şevket Raşit Hatipoğlu, Dokuz Eylül Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2021.
• Güneş, G. – Durmaz, E., “Amerikan Barış Gönüllülerinin Muğla ve Çevresindeki Faaliyetleri”, Cumhuriyet’in 100. Yılına Armağan Muğla Tarihi Üzerine Araştırmalar, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Yayınları, Muğla, 2024.
• Koç, A., 1965 Genel Seçimleri Öncesinde “Ortanın Solu” Söyleminin Ortaya Çıkışı. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2017.
• Koç, M. Ş., Emperyalizm ve Eğitimde Yabancılaşma, Güven Matbaası, Ankara, 1970. Korkmaz, S. B., Türkiye’de Tek Parti İktidarı (1931-1946) ve Basın: Yücel Dergisi (1935-1956) Örneği, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Ocak 2014.
• Laski, H. J., Politikaya Giriş, Ayrıntı Basımevi, Ankara, Mayıs 2019.
• Mert, Ö., Türkiye’de Öğretmenlerin Örgütlenme Faaliyetleri ve Fikir Eylemleri (1960-1980), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta, 2013.
• Onar, E., Türk Parlamento Tarihi TBMM – XII. Dönem (1961-1965), C. IV, Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu, Ankara.
• Öztan, G. G., 1961-1965 Arasında Türkiye Solunda Eğitim Tartışmaları, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Mart 2021.
• Öztan, G. G., Adalet Partisi İktidarında Solun Eğitim Meselesine Bakışı (1965-1971), Mülkiye Dergisi, Mart 2020.
• Seyitdanlıoğlu, M., Türk Parlamento Tarihi, Kurucu Meclis (6 Ocak 1961- 15 Ekim 1961), Milli Birlik Komitesi, Temsilciler Meclisi Üyeleri Özgeçmişler, II. Cilt, TBMM Yayını No: 158, Ankara, 2015.
• Soysal, M., Barış Gönüllüleri ve Türkiye’deki Faaliyetleri (1962-1972), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, 2010.
• Şahin, M., Türkiye’de Öğretmen Örgütlenmelerine Bir Örnek: Ege Bölgesi Köy Öğretmenleri Derneği, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2014.
• Şendal, T., Cumhuriyet Halk Partisinde Ortanın Solu İle Başlayan Siyasal Metamorfoza Karşı İç ve Dış Muhalefet, Tarih ve Gelecek Dergisi, Haziran 2020.
• TBMM Albümü (1920-2010), C. 2 (1950-1980), TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No: 1, Ankara, Nisan 2010.
• Tınal, M., Kızılçullu Köy Enstitüsü: Kuruluşundan İlk Mezunlarına, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2008.
• Tokaş, P., Fedai Dergisi’nde Komünizm, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aralık 2018.
• Tonguç, E., Devrim Açısından Köy Enstitüleri ve Tonguç, Ant Yayınları, İstanbul, Nisan 1970.
• Türk İşçi Hareketi İçin Sosyal Demokrat Düzen, İlkeler, Amaçlar, Yöntem, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 1971.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Albümü (1920-1991), TBMM Kütüphanesi, Ankara, 1994.
• Türkiye Öğretmenler Sendikası, Büyük Eğitim Yürüyüşü, İş Matbaacılık ve Ticaret, Ankara, 1969.
• Ünlü, U. C., Sınıfları Aşmak: Türkiye Öğretmenler Sendikası, “Halkı Uyandırmak” ve “Devrim İçin Eğitim”. Mülkiye Dergisi, 2023.
• Yaşar, S., 274 ve 275 Sayılı Kanunların Hazırlanış Süreci ve Sendikalar, Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi E-Dergi, 2018.