Roma Dönemi’nde Kentsel Üretimde Su Gücünün Kullanımı

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 152 - 175, 22.06.2025

Sedat Akkurnaz , Mustafa Çidem

https://doi.org/10.30803/adusobed.1674221

Öz

Özet
İnsanın su üzerindeki kontrolünün ilerlemesiyle birlikte su sistemlerinin gelişimi etkilenmiş ve özellikle önemli ilerlemeler gösteren Roma Dönemi kentleşmesinde güçlü altyapı temellerinin oluşmasını sağlamıştır. Su, gerekli içme suyunu sağlamaktan büyük ölçekli kamusal çeşmelerde akmaya kadar antik Roma yaşamının önemli bir parçası olmuştur. Bu bağlamda, Roma su kültürü, kentleşmenin gelişmesiyle birlikte, kaynaktan kente ve oradan yaşam alanlarına dağıtımına kadar çeşitli yapılar kullanmıştır. Bu durum, çevre koşullarına en iyi şekilde uyum sağlayan ve artan kentsel su kullanımını karşılayan su iletim sistemlerinin uygulanmasına da yansımıştır. Böylece, kapsamlı iletim sistemleri inşa edilmiş ve büyük bir kentsel tedarik ağının önemli bir parçasını oluşturmuştur. Su bir kente iletildiğinde, genellikle önce kentsel alan içerisinde su dağıtımını sağlayan castellum aquae yapısına ulaşmıştır. Bu iletim sayesinde, konut, çeşme, hamam, latrina ve endüstriyel kullanım alanları gibi farklı tüketicilere su temin edilmiştir.Bu çalışmanın amacı Roma Dönemi’nde suyun kentleşme üzerindeki etkisini, kullanımını ve kent içindeki üretim faaliyetlerinin çeşitlenmesine olan etkisini ortaya koymaktır. Çünkü su, Roma Dönemi’nde kentleşmenin büyümesi ve başarısında muazzam bir etkiye sahip olmuştur. Bu noktada yaşamın temel kaynağı olmasının yanı sıra kentlerin endüstriyel gelişiminde de belirleyici bir rol oynamıştır. Bu durumun bir yansıması olarak suyun kullanımı inşaat, seramik üretimi, metalürji, tekstil, deniz ürünleri, su değirmeni, taş-mermer kesme atölyesi gibi birçok farklı endüstriyel alanda çeşitlenmiştir. Çalışma Roma Dönemi’nde suyun üretimde kullanımını inceleyerek, Roma kültürünün endüstriyel unsurlarını daha iyi anlaşılmasını hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Roma , Kent Endüstrisinde Su ve Kullanımı , Hidrolik , Değirmen , Arkeoloji.

Etik Beyan

“Roma Dönemi’nde Kentsel Üretimde Su Gücünün Kullanımı” başlıklı makale için Etik Kurul Kararı gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi (BAP)

Proje Numarası

İTBF-23006

Teşekkür

Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi'ne (BAP) teşekkür ederiz.

Use of Water Power in Urban Production in the Roman Period

Öz

Abstract
With the advancement of human control over water, the development of water systems was affected and provided the formation of strong infrastructure foundations, especially in the Roman period urbanization, which showed significant progress. Water was an important part of ancient Roman life, from providing the necessary drinking water to flowing in large-scale public fountains. In this context, Roman water culture used various structures from the source to the city and from there to the distribution to the living spaces with the development of urbanization. This situation was reflected in the implementation of water conveyance systems that best adapted to environmental conditions and met the increasing urban water use. Thus, comprehensive conveyance systems were built and formed an important part of a large urban supply network. When water was conveyed to a city, it usually first reached the castellum aquae structure, which provided water distribution within the urban area. Thanks to this conveyance, water was supplied to a series of consumers such as fountains, latrinas, baths, residential and industrial areas. The aim of this study is to reveal the impact of water on urbanization in the Roman period, its use and its effect on the diversification of production activities within the city. Because water had a tremendous impact on the growth and success of urbanization in the Roman period. At this point, in addition to being the main source of life, it also played a decisive role in the industrial development of cities. As a reflection of this situation, the use of water has diversified in many different industrial areas such as construction, ceramic production, metallurgy, textile, seafood, water mill, stone-marble cutting workshop. The study aims to better understand the industrial elements of Roman culture by examining the use of water in production during the Roman Period.

Anahtar Kelimeler

Rome , Water and its Use in Urban Industry , Hydraulics , Mill , Archaeology

Proje Numarası

İTBF-23006

Kaynakça

• Antik Kaynaklar Frontin. Aq.(=Frontinus, De Aquaductu Urbis Romae) Metin ve Çeviri: Frontinus, Stratagems. Aqueducts of Rome, with an English Translation by C. E. Bennett, The Loeb Classical Library, London, 1925.
• Plin. Nat. (= G. Plinius Secundus “Yaşlı”, Naturalis Historia) Metin ve Çeviri: Pliny Natural History, H. R. Rackham, W. H. S. Jones, D. E. Eichholz I-X, Maa. Loeb Classical Library 330. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1938-1971.
• Strab. (=Strabon, Geographika) Metin ve Çeviri: Geography, Volume V: Books 10-12. English translation by
• Horace Leonard Jones. London, 1928, (The Loeb Classical Library). Vitr. de Arch.(=Vitruvius, De Architectura) Metin ve Çeviri: On Architecture, Volume II: Books 6-10, Translated by F. Granger, Loeb Classical Library 280, Harvard University Press, Cambridge 1934.
• Modern Kaynaklar
• Akkurnaz, S. (2017). Antik Dönemde Kentleşme Olgusu ve Suyun Rolü. Çamur, D., Topbaş, M., İlter, H., (Eds.). 2. Uluslararası Su ve Sağlık Kongresi içinde (147-153). Antalya.
• Ballu, A. (1911). Les Ruines de Timgad: Sept Annees de Decouvertes 1903-1910. Paris. Bennett, R. – Elton, J. (1899). History of Corn Milling 2. London. Biswas, A. K. (1970). History of Hydrology, New York: American Elsevier Publishing Co.
• Brumbaugh, R. S. (1966). Ancient Greek gadgets and machines. New York.
• Bruno, M. (2002). Considerazioni sulle cave, sui metodi di estrazione, di lavorazione e sui trasporti, in M. de Nuccio – L. Ungaro. I marmi colorati della Roma imperiale, (179-193).
• Bruun, C. (2000). Water Legislation in the Ancient World: The Greek World. Wikander, Ö. (Ed.). Handbook of Ancient Water Technology içinde (557-574). Leiden: Brill.
• Brinker, W. (1977). 'The Effects of the Smyrna Earthquake of 178 AD on the Water Supply of Pergamum. Proceedings of the 17th Congress of the International Association of Hydraulic Research (IAHR) içinde (768-769). Baden.
• Bursa, P. (2007). Antikçağ’da Anadolu’da Balık ve Balıkçılık. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Callebat, L. (1973). Vitruve VIII. Paris.
• Cockle, H. (1981). Pottery Manufacture in Roman Egypt: a new papyrus. Journal of Roman Studies 71, 87-95.
• Cohen, M. R. – Drabkin, I. E. (1958). Source Book in Greek Science. Cambridge. Mass., 326-329.
• Crouch, D. P. (1993). Water Management in Ancient Greek Cities. Oxford: Oxford University Press.
• Curwen, C. E. (1944). The problem of early water mills. Antiquity 18, 130-146.
• Çidem, M. (2022). Mastaura Antik Kenti Su Sistemleri Üzerine İlk Gözlemler. Akkurnaz, S.-Özver, A.-Kalkan, A. (Eds.). Disiplinler Arası Çalışmalarla Mastaura Antik Kenti içinde (149-172). İstanbul: Arkeoloji Sanat Yayınları.
• Çidem, M. (2024). Anadolu’da Antik Dönem Su Sistemleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• De Montauzan, G. (1909). Les aqueducs antiques de Lyon. Paris.
• Ellis, S. (1996). Systems of Water Control. The Evidence of Some African Castellae. Haan, N. de- Jansen, G. C. M. (Eds.). Cura Aquarum in Campania. Proceedings of the Ninth International Congress on the History of Water Management and Hydraulic Engineering in the Mediterranean Region / Beiträge des neunten internationalen Symposiums zur Geschichte der Wasserwirtschaft und des Wasserbaus im Mediterranen Raum. Pompeii, 1-8 October 1994 (Babesch Supp. 4) içinde (179-183). Leiden.
• Eschebach, H. (1983). Die innerstadtsche Gebrauchwasserversorgung Dargestellt am Beispiel Pompeiis. JEAR, 81-132.
• Fahlbusch, H. (1982). Vergleich Antiker Griechischer und Römischer Wasserversorgungsanlagen. Braunschweig: Leichtweiss-Institut für Wasserbau der Technischen Universität Braunschweig.
• Fleming, S. (1983). Gallic waterpower: the mills of Barbegal. Archaeology 36.6, 68.
• Forbes, R. J. (1955). Studies in Ancient Technology, vol. I. Leiden: E. J. Brill.
• Forbes, R. J. (1964). Studies in Ancient Technology, vol. IX. Leiden: E. J. Brill.
• Fox R. W. – McDonald, A. T. (1985). Introduction to Fluid Mechanics. New York.
• Garbrecht, G. – Fahlbusch, H. (1975). Wasserwirtschaftliche Anlagen des antiken Pergamon: die Kaikos-Leitung. Mitteilungen des Leichtweiss-Instituts für Wasserbau 44.
• Garbrecht, G. – Holtorff, G. (1973). Wasserwirtschaftliche Anlagen des antiken Pergamon: die Madradag-Leitung. Mitteilungen des Leichtweiss-Instituts für Wasserbau 37.
• Grewe, K. (2008). Tunnels and Canals. Oleson, J. P. (Ed.). Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World içinde (319-336). Oxford: Oxford University Press.
• Herschel, C. (1973). Frontinus: the two books on the water supply of Rome. Boston: New England Water Works Association. (Eserin orjinali 1899’da yayımlandı).
• Hodge, A. T. (1981). Vitruvius, lead pipes and lead poisoning. AJA 85, 486-491.
• Hodge, A. T. (1983). Siphons in Roman aqueducts. PBSR, 51.
• Hodge, A. T. (1990). A Roman factory. Scientific American 262-11 , 106-111.
• Hodge, A. T. (1991). Future Currents in Aqueduct Studies. Cambridge: Francis Cairns Publications.
• Hodge, A. T. (2000a). Collection of Water. Wikander, Ö. (Ed.). Handbook of Ancient Water Technology içinde (21-28). Leiden: Brill.
• Hodge, A. T. (2000b). Purity of Water. Wikander, Ö. (Ed.). Handbook of Ancient Water Technology içinde (95-99). Leiden: Brill.
• Hodge, A. T. (2002). Roman Aqueducts and Water Supply. London: Duckworth. (Eserin orjinali 1992’de yayımlandı).
• Jansen, G. (2000). Urban Water Transport and Distribuiton. Wikander, Ö. (Ed.). Handbook of Ancient Water Technology içinde (103-125). Leiden: Brill.
• Karali, L. (1999). Shells in Aegean Prehistory. Oxford: British Archaeological Reports. Katsari, C.- Mitchell. S. (2008). The Roman Colonies of Greece and Asia Minor. Questions of State and Civic İdentity. Athenaum, 96 (1), 219-247.
• Keleş, V. – Yılmaz, M. D. (2021). Fishing and the Processing of Seafood in Parion. In Proceedings of the 19th International Congress of Classical Archaeology Cologne / Bonn, 22-26 May 2018 Archaeology and Economy in the Ancient World: Vol. 53 içinde (543-560). Heidelberg: Propylaeum, Heidelberg University Library.
• Kessener, H. P. M. (2010). Stone Sawing Machines of Roman and Early Byzantine Times in the Anatolian Mediterranean. Adalya XIII, 283-304.
• Kessener, H. P. M. (2013). A Pompeiian-type Water System in Modern Times. Bulletin Antike Beschaving, Annual Papers on Mediterranean Archaeology, 49 Supp. 24, içinde (230-240).
• Kessener, H. P. M. (2017). Roman Water Distribution and Inverted Siphons - Until Our Days. Unpublished Doctor’s Thesis, Radboud University, Nijmegen.
• Kretzschmer, F. (2010). Antik Roma’da Mimarlık ve Mühendislik. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. (Eserin orjinali 2000’de yayımlandı).
• Kron, G. (2008). Animal Husbandry, Hunting, Fishing and Fish Production. Oleson J. P. (Ed.), The Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World içinde (175-222). Oxford: Oxford University Press.
• Landels, J. G. (2004). Eski Yunan ve Roma’da Mühendislik. Ankara: Tübitak Yayınları. (Eserin orjinali 1978’de yayımlandı).
• Lewis, M. (2000). Historical Context. The Socio-Economic Background and Effects: The Hellenistic Period. Wikander, Ö. (Ed.). Handbook of Ancient Water Technology içinde (631-648). Leiden: Brill.
• Maiuri, A. (1931). Pompeii: pozzi e condotture d'aqua nell'antica città. N. Sc., 546-576. Mangartz, F. (2006). Zur Rekonstruktion de Wassergetriebene Byzantinische Steinsägemachine von Ephesos. Archäologisches Korrespondenzblatt 36/4.
• Mangartz, F. (2010). Die byzantinische Steinsägemaschine von Ephesos: Baubefund, Rekonstruktion, Architekturteile. Monographien RGZM 96.
• Mays, L. W. (2010). A Brief History of Water Technology During Antiquity: Before the Romans. Mays, L. W. (Ed.). Ancient Water Technologies içinde (1-28). Heidelberg: Springer-Verlag.
• Moritz, L. A. (1958). Grain-Mills and Flour in Classical Antiquity. Oxford.
• Negev, A. (1974). The Nabatean Potter’s Workshop at Oboda (Rei Cretariae Romanae Fautorum, Acta Supplementa, 1). Bonn.
• Nielsen, I. (1993). Thermae et Balnea. The Architecture and cultural history of Roman Public Baths. Vols I-II. Aarhus: Aarhus University Press.
• Oestigaard, T. (2011). Water. Insoll,T. (Ed.). The Archaeology of Ritual and Religion içinde 38-50. Oxford: Oxford University Press.
• Owens, E. J. (1983). The Koprologoi at Athens in the Fifth and Fourth Centuries BC. CQ 33, 44-50.
• Owens, E. J. (2000). Yunan ve Roma Dünyasında Kent. (Çev. Birsel, C.). İstanbul: Homer Kitabevi. (Eserin orjinali 1976’da yayımlandı).
• Özbay, F. (2018). Pamphylıa, Lykia, Kilikia Bölgesi Roma Dönemi Su Sistemlerinin Yapısal Özellikleri. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Pace, P. (1983). Gli Acquedotti di Roma. Rome.
• Peleg, Y. (2006). Castella are not Reserviors. Wiplinger, G. (Ed.). Cura Aquarum in Ephesos. Proceedings of the Twelfth International Congress on the History of Water Management and Hydraulic Engineering in the Mediterranean Region içinde (343-347). Leuven: Peeters.
• Rakob, F. (1979). Wasser als Element rbmischer Infrastruktur. D U Die Kunstzeitschrift 3, 66.
• Reynolds, T. S. (1983). Stronger than a Hundred Men. Baltimore / London.
• Rogers, D. K. (2018). Water Culture in Roman Society. Ancient History, 1(1), 1-118. Brill.
• Ritti, T. – Grewe, K. – Kessener, H. P. M. (2007). A relief of a water-powered stone saw mill on a sarcophagus at Hierapolis and its implications. JRA 20, 138-163.
• Schiøler, T. – Wikander, Ö. (1983). A Roman watermill in the Baths of Caracalla. Opuscula Romana 14(4), 47-64.
• Schiøler, Th. (2005). How to saw marble. J. Int. Molinology 70, 34-35.
• Sellin, R. H. J. (1983). The Large Roman water mill at Barbegal (France). History of Technology 8, 91-109.
• Simms, D. L. (1983). Water-driven saws, Ausonius and the authenticity of the mosella. Technology and Culture 24, 635-643.
• Spain, R. J. (1984). The second-century Romano-British watermill at Ickham, Kent. History of Technology 9, 143-180.
• Strang, V. (2005). Common Senses: Water, Sensory Experience, and the Generation of Meaning. Journal of Material Culture 10.1, 92-120.
• Tölle-Kastenbein, R. (1990). Antike Wasserkultur. Münih.
• Warnecke, H. (1997). Die antike Marmorsäge. Ein Werkzeugmachine wird rekonstruiert. Rheinisches Landesmuseum Bonn 2.
• Weiss, C. F. (2011). Living Fluidly: Uses and Meanings of Water in Asia Minor (2nd century BCE to 2nd century CE). Unpublished Doctor’s Thesis, Newcastle University, Rhode Island.
• White, K. D. (1970). Roman Farming. London: Thames and Hudson.
• White, K. D. (1984). Greek and Roman Technology. London: Thames and Hudson.
• Wikander, Ö. (1979). Water-mills in Ancient Rome. Opuscula Romana, series 4, year 26, no. 12.
• Wikander, Ö. (2000a). The Water-mills. Wikander, Ö. (Ed.). Handbook of Ancient Water Technology içinde (371-400). Leiden: Brill.
• Wikander, Ö. (2000b). Industrial Applications of Water-Power. Wikander, Ö. (Ed.). Handbook of Ancient Water Technology içinde (401-412). Leiden: Brill.
• Wikander, Ö. (2000c). Historical Context. The Socio-Economic Background and Effects: The Roman Empire.
• Wikander, Ö. (Ed.). Handbook of Ancient Water Technology içinde (649-660). Leiden: Brill.
• Wilson, R. J. A. (2000). Drainage and Sanitation. Wikander, Ö. (Ed.). Handbook of Ancient Water Technology içinde (151-179). Leiden: Brill.
• Wilson, A. I. (2008). Hydraulic Engineering and Water Supply. Oleson, J. P. (Ed.), Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World içinde, 285-318. Oxford: Oxford University Press.
• Yılmaz, M. D. (2021). Parion Su Yolları (Temin-Dağıtım-Tahliye). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.