Türkiye'de Özelleştirme Sonrası Tütün Üreticilerinin Sosyo-Ekonomik Değişimleri

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 2, 231 - 237, 31.12.2024

Necmettin Tekdemir , Özdal Köksal , İlkay Dellal

https://doi.org/10.25308/aduziraat.1564128

Öz

Bu araştırmanın amacı, TEKEL'in özelleştirilmesinden sonra yazılı sözleşme ile tütün üretimine devam eden ve tütün üretiminden vazgeçip alternatif ürünlere yönelen üreticilerin sosyal ve ekonomik yapılarındaki değişimleri belirlemektir. Araştırma kapsamında, tütün üretiminin yoğun olduğu Adıyaman, Manisa ve Samsun illerinde basit ve tabakalı tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen toplam 276 üreticiyle anket çalışması uygulanmıştır. Anket çalışması Mayıs-Kasım 2018 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Üreticilerin karşılaştıkları sosyal ve ekonomik değişiklikleri analiz etmek için Veri Madenciliği yöntemlerinden CHAID Algoritması kullanılmıştır. Bu yöntemde bağımlı değişken olarak tütün yetiştiriciliği yapıp yapmama durumu, bağımsız değişkenler olarak ise bireysel özellikler, işletme özellikleri ve bilgi kaynakları ele alınmıştır. Sonuçlara göre, tütün üretiminden vazgeçen üreticilerin büyük bir kısmının TEKEL'in özelleştirilmesinden sonra üretimi bıraktığı belirlenmiştir: Adıyaman'da %81.2, Manisa'da %86.7 ve Samsun'da %77.3. Manisa ve Samsun'da tütün üretimine devam eden üreticilerin, üretimi bırakanlara göre daha düşük ve yetersiz gelire sahip oldukları, tarım dışı gelirlerinin daha az olduğu, daha yaşlı oldukları ve yabancı iş gücüne daha fazla ihtiyaç duydukları tespit edilmiştir. Tütün üreticileri ve sektörde çalışanların desteklenmesi amacıyla, ulusal bir tütün politikası oluşturup Tütün Fonu veya benzeri bir uygulamayı yeniden hayata geçirilmesi gerekir.

Anahtar Kelimeler

Tütün, Alternatif ürün, Davranış değişikliği, CHAİD

Etik Beyan

Bu makale, Necmettin Tekdemir'in Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı'nda 2024 yılında kabul edilen doktora tezinin verilerine dayanmaktadır

Socio-Economic Changes of Tobacco Producers After Privatization in Türkiye

Öz

The aim of this study is to determine the changes in the social and economic structures of producers who continued tobacco production with written contracts after the privatization of TEKEL and those who quit tobacco production and turned to alternative products. Within the scope of the research, a survey was conducted with a total of 276 producers selected by simple and stratified random sampling methods in the provinces of Adıyaman, Manisa, and Samsun, where tobacco production is intensive. The survey was carried out between May and November 2018. The CHAID Algorithm, one of the Data Mining methods, was used to analyze the social and economic changes faced by the producers. In this method, the dependent variable is whether or not tobacco cultivation is performed, and the independent variables are individual characteristics, farm features, and information sources. According to the results, it was determined that a large proportion of producers who quit tobacco production did so after the privatization of TEKEL %81.2 in Adıyaman, %86.7 in Manisa, and %77.3 in Samsun. It was found that producers who continued tobacco production in Manisa and Samsun had lower and insufficient incomes compared to those who quit, had less non-agricultural income, were older, and required more foreign labor. In order to support tobacco producers and sector employees, it is necessary to establish a national tobacco policy and reinstate the Tobacco Fund or a similar mechanism.

Anahtar Kelimeler

Tobacco, Alternative Product, Behavioral Change, CHAID

Kaynakça

• Ağmaz A (1981) İzmir Kınık Bölgesinden Seçilmiş Bir Grup Tütün İşletmesinin Mevcut Organizasyonları ve Ekiliş Alanlarının Kısıtlanması Halinde Ortaya Çıkacak Yeni Organizasyonlar Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi, Tütün Araştırma ve Eğitim Merkezi, Manisa.
• Alıcı S (2010) Tütün Tarımı ve Endüstrisine Serbest Piyasa Uygulamalarının Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Alpar R (2011) Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler. Detay Yayıncılık No:429. Ankara.
• Anonim, (2015). Bitkisel Üretim İstatistikleri. Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara.
• Anonim (2022a) T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü, Merkezi ve Yönetim Bütçe İstatistikleri.
• Anonim, (2022b). Bitkisel Üretim İstatistikleri. Türkiye İstatistik Kurumu, Ankara.
• Ataseven, Y. (2005). AB ve Türkiye’de Tütüne Yönelik Politikalar Karşılaştırmalı Bir Analiz. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Aytaş H A (2011) Türkiye’de Tütün Piyasasının Oluşumu, Gelişimi ve Küresel Dönemde Dönüşümü. Yüksek Lisans Tezi, Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara.
• Baş K (2004) Muş İli Tütün Ekicilerinin Yeni Tütün Yasası (4733 Sayılı Yasa)’nın Uygulanmasına İlişkin Sorunları ve Çözüm Önerileri. Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Ceylan C (1995) Türkiye’de Tütün Politikasının Tarihsel Gelişimi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Çiçek A, Erkan O (1996) Tarım Ekonomisinde Araştırma ve Örnekleme Yöntemleri, G.O.P. Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayını. Tokat
• Doğan İ (2003) Holştayn Irkı İneklerde Süt Verimine Etki Eden Faktörlerin CHAID Analizi ile İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi Sayı 50: 65-70.
• Doğan H (2004) Türkiye'de Yeni Tütün Yasasının Tütün Üretimi ve Üreticileri Üzerine Etkileri, Alternatif Ürün Olanaklarının Belirlenmesi, Adıyaman İli Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Genç Y, Albayrak M, Güldal, H T (2020) Balık tüketiminde tüketim tercihlerini etkileyen faktörlerin analizi: Çankırı İli örneği. Analysis of factors affecting consumption preferences in fish consumption: Case of Çankırı Province. Ege Journal of Fisheries and Aquatic Sciences, 37(1), 93-101.
• Gül U, Arısoy H, Sivük H, Ataseven Y (2009) Alternatif Ürün Projesi Kapsamında Tütün ve Bazı Ürünler Arasında Kârlılık Karşılaştırmaları. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi 6/3: 215-226.
• Güler S (1999) Türkiye Tütüncülüğüne Genel Bir Bakış: Ege Bölgesinde Tütün Arzının Planlama Olanakları. Tütün Eksperleri Derneği Yayını.
• Güler Gümüş S (2003) Türk Tütüncülüğünün Yeni Vizyonu ve AB Tütüncülüğü İşleyiş Mekanizması İle Uyumuna Yönelik Bir Değerlendirme. Ege İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği Tütün İhracatçıları Birliği Yayını.
• Gümüş A H, Güler S. (2000) TEKEL Sigara Fabrikalarının Özelleştirilmesi Üzerine Değerlendirme. Tekgıda-İş Sendikası Yayını.
• Gümüş A H (2001) Türkiye’de ve Özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde Tütüne Yönelik Politikalar Üzerine Bir Değerlendirme. Türkiye Ziraat Odaları Birliği Yayını.
• Gümüş A H (2009) Türkiye’de Tütün Politikaları, Pazarlama Sorunları ve Çözüm Önerileri. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Hastie T, Tibshirani R, Friedman J. (2001) The Elements Of Statistical Learning; Data Mining, Inference And Prediction, Springer Series In Statistics,
• Işıklı E, Çağlayan L, Özkaya T, Özerin G (1981) Türkiye’de 1978 yılı Ürünü Tütün İçin Destekleme Alım Fiyatlarının Düzeyi Üzerinde Bir Araştırma. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayını.
• Karadağ T (2010) Türk Kamu Yönetiminde Özelleştirme: TEKEL Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Atılım Üniversitesi, Ankara.
• Kavak S (2010) Struggling for Survival in the Village After the Disturbance of Tobaccoland: Tracing New Rurality Behind the Footprints of Tobacco Farmers. Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Koçtürk O M, Cebeci A N (2003) TEKEL’in Özelleştirilmesi ve Tütünde Örgütlenmenin Önemi Üzerine Bir Araştırma. Türkiye Ziraat Odaları Birliği Yayını.
• Koyuncugil A S (2004) Veri Madenciliği veya Bir Başka Deyişle Akıllı Algoritmalarla İstatistik Kullanımı, Emniyet Genel Müdürlüğü Polis Dergisi Bilişim Özel Sayısı 37: 38-40.
• Orman T (2011) 2000-2010 Döneminde Tütüne Yönelik Uygulamaların Adıyaman Tütün Üreticisi Ailelere Yansıması. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Özdemir M (2010) Türkiye’de Tütün Sektörünün Tarihi ve Ekonomik Yapısı. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Özerin G, Işın, F (1999) Ege Bölgesinde Tütün Yerine Geçebilecek Olanaklar Üzerine Bir Araştırma. Türkiye Ziraat Odaları Birliği Yayını.
• Sapan H (1997) Türk Tütününde Fiyatlandırma Politikası. Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Semerci A (1994) Erbaa İlçesindeki Tarım İşletmelerinde Tütün Yetiştiriciliğinin Ekonomik Önemi ve Sorunları Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Özer O O, Yavuz G G, Gül U (2016) Demografik faktörlerin balık eti tüketimindeki etkisi: Ankara ili örneği. Turkish Journal Of Agriculture-Food Science And Technology, 4(5), 356-364.
• Topuz B, Eyduran K, Ertürk Y E, Bozoğlu M (2022) CHAID Algoritması ile Üyelerin Tarımsal Örgütlerin Genel Kurul Toplantısına Katılımını Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi: Iğdır İli Örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 25(2), 380-391.
• Uznay F (2013) Türkiye’de Sarmalık Kıyılmış Tütün Üretim ve Ticaret Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri: Adıyaman İli Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Yılmaz S (2019) KİT’ler, Özelleştirme, İstihdamda Emeğin Üretkenliği: TEKEL Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.